Таналы буйында алам 7 страница

- Афарин! Бик шп! Тик мин хатты стрхан губернаторы генерал - фельдмаршал Шереметьев аша тапшыранда йбт булыр ине тип уйлайым. Ул ине бел, еде тылар, батшаа фекерен, блки, йтер ине. Фельдмаршал менн е йлш!

Ахыра урта фекерг килделр, хат яылар, руссаа йлндерелр, мист уйылар.

Бер - нис кндн у, Ымаай старшина ете илсене эйртеп, Кама буйына уылып Дмйе алып, стрхана арай юл тотто.

Шереметьев - ур хужа, уышта фельдмаршал була - бында губернатор, абруйы юары, батша менн шн. Шереметьев Ымаайы яты й менн осалап аршы алды. ,, Уры була- осалашыра ярата торан, “- тип уйлап алды Ымаай, сыарып хатты уытты. менн тп йтте:

- Борис Петрович! Ярам итеге! Телге е ген уышты тутата алаыы! Казан трмлре башорт менн тула, лтереш ыандан - ыа бара.

Шереметьев барыын да аланы. Делегацияны, хат менн Мскг барып етеп, батша менн осрашыуын хуп кре. Ул Ымаайы янында алдыры м уны менн берглп Казана арай юла сыты. Бында килеп еткс т, ултыран башорттары трмнн сыары м яу башлытарын гтл сн илселр ебре. ф воеводаы Тухачевскийы саыртып алып вазифаынан бушатты м башорттар орауы буйынса, уны урынына Лев Аристовты тйенлне. е, ваыт юлыына ылтанып, кире стрхана айтып китте.

Бйк Петр башорттар исеменн яылан аризнамне уыан, лкин делегацияны абул итмгн, Еиреенс илселре а атында алып Казан властарына тапшыран. Казан каменданты Кудрявцев ула еел ген килеп ингн илселре трмг тыан, улары трлс язалау, тумау башланан. Дмйе, оа ваыт язалаандан у, аандар. Был ,, ара “ хбр йшен тилегенд бт Башортостана таралды.

Делегация азаларыны тнн ылан йыртыслы халыты асыуын ксйтте ген. Батшаа ышанандары ла хер тыныс юл менн аршы торошто бтрн мтн , кберк халы крш байраы атына баыра мжбр булды.

Йй башында Алдарбай тархан ду - иштре менн унара сыып йлнде. унара сата кберк баш ктргн башлорттар тураында бары. айта - хужалыы емерелеп ята, айа арама илау - ытау! Ни булды ? Баа, ике й драгундан торан язалау отряды килеп етеп, ййлен жм итеп, ут тртп яндырып, осраан ирре лтереп, бер - нис баланы сирлекк алып китеп юалан. Бындай мшхрг нисек те ? Алдарбай тархан ти ген яын - тирнн усылар йыйы, йлп ыбайлы йыйылды. Отрядты артабан кбйтерг ваыт алманы, карателдр артынан ыуа тштлр. Эре буйлап барып тегелре таптылар, кте ойошторолар м араыны ктрг булдылар. Тегелр привала тутаандар, иркен йрйр, ылыстарын аландар, мылтытарын пирамида итеп бер - нис урына йп йп уйандар. Тама бешереп ашау менн булышалар.

араы тшт. Карателдр йолара яттылар. ,, Шылт “ иткн д тауыш та ишетелмй. Тик дрт мйшт дрт арауылсы ына ыштырлап ары - бире тештергелй.

арауылсылар тауыш - тыны ына теге донъяа оатылды. Драгундары кбее тороп та, алап та лгрмне - киеш башланды. ыа ына, лкин лемесле тнг алышта ике й драгун тулыынса тиерлек ырып алынды, титг яыны ына, аас араына сумып, лемдн отола алды. Драгундар тарафынан сирг алынан с бала, бер мер имен - ауар икн! Улары отарып, аштып - эсереп алдылар. айтыр юла балалара берр ат беркеттелр, эйе алан баша аттар амар йылаы яына ыуылды. лектре йыйып кмерг бер кн баышланды.

Ошо ваианан у Алдар Ингилдин Брйндре оранын рнлне, ярамсылары оранды ййлн - ййлг таратты. Алдар батыры артабаны аымы булып, аманатлыа алынып, фл йшгн устыы Тарпанды отарыу булды. Бер - нис сая егет, был эште тауыш - тыны ына башарып, фнн тарханды бер туан устыын ,, урлап “ алып айттылар.

Брйн олоо яуа ктрелде. Казан даруаынан Дмй менн Ксем, Нуай даруаынан Иман батыр, Себер даруаынан Миндеужа билдле етксе булып киттелр. улар араында и кренекле етксе булып Алдар батыр Ингилдин алты.

Алдарбай тархан олоон ктргндн у тура фн баып алыр сн юлланды. Уны улы атына ике мелгн яугир тупланды. Был кс фг ет яып яла тутаны. ф аръяында Ксем батыры биш мелек уышсыы аланан биш сарым тиренд шулай у яла килеп тутаны.

Баш ктреселре ике лагерь булып яында ына урынлашыуын ишеткн ф воеводаы Аристов ны урыуа тшт. Берн - бер ышанысы булан ул атындаы полкты Петр Хохлов еткселегенд Стрле яына ебргйне, бгн - иртн айтып етерг тейештр. Шул полк килеп лгрм борон баш ктреселре айы отряды була ла фг бреп ин - аршы торорло ммкинлек ю, снки бындаы бер - ике й казактаран торан блкй ген гарнизон аланы алай алмаы кн кеек асы. Ул уйлаанса, ала хле ыл тнд ген алды.

урыштан анаты айырылып ултыран воеводаа Ксем батыран бер тркм илсе килгс аптырап китте, шулай а бер ни булмаандай абул итте улары. Килеселре йтеенс, Ксем батыр власта аршы крште тутатан, киреенс боласыларан фн алара килгн икн. Шарты шул: бер бот дары, Рсйе байраын м абруйлы офицер ебрен, щул ваытта ул Алдар батыры яусыларына аршы сыаса! Офицер кшсе булара крк.

Ны ыуанды воевода: Хоайы отары уны! Йтлп ф дворянины Федор Гладышевты ике бот тмке м ил байраын тоттороп Ксем лагерына оатты. айылай шп килеп сыты был, й бер - береен дмктрп бтрндр!

Ксем батыр Гладышевты йылы аршыланы, дары урынына тмке ебргндрен креп тутамай клп алып китте. и ул: воевода уа тулыынса ышанып етмй. Шулай а бер - ни иермне, Алдарбай яугиррен аршы уыша ерлн башланы.

ф полкы менн берлект Ксем батыр уышсылары берглп и аршы жм итерг ерлн тип тархана еткерелр. Нишлрг ? башортоа аршы алышыу егетлек тгел бит инде, - алйотло. Эш уыша барып ет - сигенерг тура килер! Шулай а Ксем менн км - к йлшеп арара крк, блки, урта тел табып уйырар! Сапын ебре тархан Казан юлы батырына, Аиел ярында ур кпер эргенд осрашып йлшерг тдим яаны. Ризалашты Ксем Тлкев!

Алдарбай, уйламаан хл - ваиа килеп сыа - блн тип, алдан у бер й ыбайлыны яындаы ыуалы артына йшере. Артабаны бглд хрби палатка ултыртты м мул ына ый - хрмт ерлрг ушты.

Тйенлнгн ваытта ур кпер эогендге яланда ике батыр аттарынан тшмй ген осрашты. Оатыусылары арттара алып тутанылар. Бте л тулы ораллы.

- с-слм - лйкм, Ксем батыр! - Беренсе булып тархан слмлне Казан юлы батырын.

- лйкм вс-слм, Алдар батыр! Ни йомош ? Мине рлп алыра булдымы ? Берг - бер алыша сыайы, тип саырымы лл ? Улай икн мин ер! ылыс бар сата емде рлрг л юл уймаясамын. Шуны бел!

Ксемде тккберлеген Алдар аптыраырап уйы, шулай а тыныс тауыш менн яуап бире:

- Алыша тгел, киреенс йлшерг, кшлшерг тип саырым мин ине, батыр. й, мине тирмг рхим ит! Тш атыдан!

Ике батыр а аттарынан тшп йн алаусыларына тотторолар а ул бирештелр м палаткаа инделр.

- ый ерлп кемде ктеге ?

- ине ктбе, батыр. Бгнг кнд инн д абруйлыра унаым ю мине!

Ашнасы ымы тотторо. Алдарбай бер йотоп ымыы самаланы ла е артабан дауам итте:

- Ксем батыр! ее ылан батырлытарыыы ишетеп йрйб. Баш ктреп Казан юлында дыу теттереге бит! Алайым херге хлегее л, блки, ыуынаныыыр. Лкин бег берглп эш итерг крк! Бер- беребе менн алышып лтерешеп бтк - дошман ыуанаса, халы араяса бее. Бына бе, Нууй юлы, ег ярама килдек.

- Быа тиклем айа булдыы ? Бе ан ойо, е - ырын ятып ял иттеге! Боланы тутатам тип Шереметьева мин бирем. ф воеводаына килеп баш алдым. Хер мине тртт Федор Гладышев башлы, мин уны эргендге ярамсы. ин д щулай ит - сирлектн отолоро!

- Улай еел ген бирелерг тип мин бында килмнем! Бег бар халы арап тора. ине бирелгндн у да, ф полкы алаа ин - тотоп трмг ташлаясатар м йтерк лтере сараын крсктр. Кпме батырарыбы санауниктары вен ышанып башын ыйы! ине кеек боласыны улар нишлп тере алдырын ? Шул турала уйла! - Ксемде тккберлеге юа сыа баранын тархан креп ултыра. , уйлана башланы тгелме ? Артабан дауам итте ул ен. - Воеводаа бирел - лем кт, уышта - тере алыу ммкинлеге бар. Петр батшаа хат яы. Унан ташламалар яылан яуап хаты ала, аршы торошто былай а тутатырбы. Херг бег берглп ф полкын ыйратып алыра крк. Уларан баша был тирл хрби кс ю. Ул ваытта воевода ла ипк килск, бее шарттары тйск!

Уйа батты Ксем Тлкев. аы трмл ятыр йки лер сн килдеме ни ул фг ? тархан дрт йт - ризалашмай айа бараы ? Утты - ыуы ткн, санауниктары холон яындан кргн абруйлы тархан бит ул.

- ине ед дрлк бар, лбитт, - тип яуапланы Ксем. - Улай булас - уйлашайы: айы тирл ф полкын аршылайбы м кем, айан, асан жм ит - шулары аны итеп йлшйек!

Ике батыр тулыынса урта тел табып айырылышты.

ф полкыны башы уана нен килеп инде. с кн йнлп ял итмгн полк ны уылан. Кренеп тора: алда ыбай бер ти драгун кил, артынса - биш арбала - биш пушка, баша арбалара аы - тлек, уыш крк - яратары. аландары ййле алдаттар, аятарын са - са йрп атлап киллр.

Полковник Хохлов Алдар тарханды фг яынлауы тураында хбр алды, лкин уны ул атында нис уышсы - шуныы уа араы. И кбее, тип уйланы ул, медн ашыу атлы яусыы булыуы ммкин. Пушкалар, мылтытар менн улара аршы тороуы лл ни ыйын булма!

Албаырар юлда ат тоятары эрене кп булыуы, унда - бында йылы малы кешнгн тауыштар ишетелеп алыуын, алыта бер - нис ыбайлыны шйлрен йттелр. Тимк, фг уышы ына теп китеп биклнеп булмаяса .

Полковник скрен асы урына тутатты м оборонаа ерлнерг ушты.

Арбаларан туптары алан арала атлы башорт усыларыны атакаы башланды. Полк тупсылары бер - нис тапыр атып лгрлр, лкин буша, снки бт урында ул уышы башланды. Яусылары икенсе тулыны арт ятан алдаттара ташланды. снс тркм, Алдары айланма яусылары, уртаа беп инделр. Ялан ысырышан, ыырашан, команда биргн тауыштар менн тулды. Трл ятан ыырыланан алдаттар тырым - тыраай аса башланы. Улар артынан эрлеклп Ксемде егеттре тшт. Яраланан Хохловты бер - нис драгуны яу яланынан алып сыты. Был тркм, урман ышыына тартып, Йрктау аша алыш баран урындан ситк тайпылды.

Бер - нис ст эсенд ф полкы тулыынса тар - мар ителде. уыш яланында полктан яралылар, лектр м ул ктреп бирелгн алдаттар ына ятып алды. Алыш нисек ти башланды, шулай кинт тамамланды. Юл буйы лектр менн тулды.

Ике башорт баадиры й баштарына лектре кмеп, яланды тртипк килтерерг мер бирелр халыты йыйына саырылар. Йыйын арары - Казана сапын яау.

Алдар батыр ене яусыларын Ксем батыр арамаына тапшыры ла, е ф тиренд скр йыйыу сн алды. Яусылары ушылма отрядтары бер кн, бер тн ял иткндн у, Казана арай юл алды.

Казан гарнизонына ярама Мскн кенз Хованский отряды килеп етте. Кенз ала тиренн тм кс йыйыу эшен тотондо. Шул арала Хованскийа таы биш регуляр полк килеп тлде. Туы медн ашыу скр баш ктреселрг аршы торооа ерлнде. Кенз Казанды кн - тн ныытты, аршы яа шымсылар ебреп яылытары белеп торо.

Баш ктреселр Казанды штурмлауан баш тарттылар. Ксйеп алан Хованский бер - нис алышта к сыты м улары Кама буйына арай ыырылай башланы. Икенсе ятан, аршы я менн уышты бтр тураында алып бары, хкмт исеменн болала атнашандара ярлыау м ташламалар в итте. Яы алымдары юа сыарыра, башорттар яан ялыуары ентеклп тикшерерг, йепле санауниктары язаа тарттырыра бире.

Тыныы крштн арыан яусылар аршылы кртее 1707 йылды кнд ваытлыса тутатып торора булдылар.

Башортостанда бер йыла уылан тыныслы урынлашты.

1709 йылды башында Алдара трл лтаран сапындар йышайы. Ним эшлрг ? Олотара воевода алым йыйыусылары ебргн, уан йылды недоимкаларын таптыралар, быйыла йылды алымын алдан тлрг мжбр итлр, аттар, ылауар таптыралар икн.

Таы орала тотонмай булма, кре. Бушатабы тип в бирлр Кудрявцев, Сергеев м улары ярандары аман урындарында ултыра. Ишетеп йрй тархан: халы яуа сыыу яында. Тик кс аыра. Алдарбай хрби ярам орап араалпатара илселр ебре, е яуа ерлн башланы. Килгндрг яу оранын ктг тип айтарып тора. Йшертен тимерлектр яынан асылды, унда орал эшлй башланылар.

Илселр араалпатаран айтып Кск ханды ошондай хбрен еткерелр: гр башорттар мине нелдн хан уйа - ярам итербе!

Кск ханды улы Ырымхммт май башында илле кешенн торан тркм менн Алдарбайа тура килеп тшт. Был яугирр ккре ыа ылыс - ятаан таандар, у - аатары, глре бар, айыныы алан аып алан. Кейемдре менн д башаларан айырылып торалар: Тархан, ене отрядына араалпатары ушып, Сыбарклг арай похода уалды. Тархан араалпатаран кберк кс килер тип уйлаайны, уйы тормоша ашманы. Ни хл ите , Кск ханды башорт илен неленн хан уйыр сн ген ылананы кренеп, беленеп тора.

Албаырар Белояр битенд батша алдаттары булыуын хбр иттелр. Ике ялап ойошторолан жм алдаттар сн ктлмгн хл булды, улар тырым - тыраай аса башланылар. Бирелгндрен теймнелр, оралдарын тартып алып битнн ситк сыарып ебрелр. мтл бер башорт, бер араалпа яугире, титнн ашыу гарнизон алдаты яу ырында лк булды. Улары кмеп, трбилп бткс - ял илан ителде. Артабан Крутихинск битен жм итерг булдылар. Битне ике й алдат алай. уышы бирелеге тигн гт - нсихтк ризалашманылар улар. Битне стенеларына ут тртп, асылан м олаан ойма аша баш ктреселре ме ярымлы отряды эс яа елеп барып инде. Дйм буталыш башланды. оралдарын ташлап асан алдаттары был юлы эрлеклп торманылар.

Ураайан сапын килде. Баа, ул атай заводын ала алмай интег икн! Алдар батыр егеттре менн шул завода арай ашыты. Бер кнлк алыш мтенд заводты ула тшрлр м унып ял итеп алыр сн Чусовой йылаы нен китеп юалдылар.

Иртн тороуа албаырар яы хбр килтерелр: ун сарым алылытаы нд подполковник Толбузинды полкы лагерь булып урынлашан, дрт тубы бар. Нисек алышты башлара ? Алдар батыр отряд башлытарын саырып алып кшлште. Биш й алдат ур кс, юалтыуар булмаын сн хйл менн д алдырыра крк. йлштелр: малайа - малай уышыу мте буласа. Ысул былай: алдан яугирре ыыы урынды ике яына йшереп алып, алдаттары шунда индерерг м алдын - артын ябып, дрт ятан амаандан у уыш асыра! Башта бер тркм яугир алдаттара ташлана м ыыы урына асып кит. Бындай уайлы таулы - ташлы урын яында ына бар.

Тубылдан килгн атлы рус полкы бына нис кн инде башорт йрн тар - мар - итерг кптнн ырсынып йрй. Полк командиры, подполковник Толбузин, башорт атлыларыны лагера яынлашыуы тураында хбр алас - ыуанып китте, кпме ел ыуып буштан - буш йррг була ? бында ре к килеп абыра торалар.