Генерал - губернатор тйге - Ырымбур 7 страница

йн арбаа ултырып сыып киткнд бооп ятып алан Яныш старшина, хртте бер - нис ген шкерте менн ген ырт биреен креп, батырланып киткн м ауылдан унлап ыбайлы йыя алып асатары арттарынан ыуа тшкн. Баша старшиналара хат яа алып, Батыршаны тотошоуа ярам итерен тенгн. Был хлдре тотон уыра ишетте, лбитт. Арттарынан ыуа тшкн тркмд кре менн кре, лкин тегелр, ур булмаан тркм, турана - тура жм итерг банат итмй, бер килке эйреп килделр , урман уйыра башлаан урында ятып алдылар. Телктре л булмаандыр, кре. арышбаш урмандары тп - ырыйы крен л Батыршаа р умаы, р йкм, р аланы таныш. алытамаа етеп ала, арьяында - шырлы, йшенег л уай урындар кп. ыуынсылар а лл ни тпк инерг ынтылып торматар. Ете - иге сарым ттелрме - юмы арттан таы ла ат тоятары тупылдауы ишетелде. Ни эшлрг ? Тота килеп еел ген бирелеп булмай бит инде! Былай а ауылдан урмана асып китеп яылышанына эстн ген кен ул. Араларында и йше булан шкерте Моталлапа, аилен артабан алып китеп, аруманды рен ген билдле бер урынына йшереп торора ушты ла арттан килеселре орал менн аршылара булды. Яхья менн Мслимде юлды ике яына уйып, атышыуа ер булыра, лкин бойоро у сойоротмаа крклекте аартты. е у - ян менн юл боролошона баты м т йлшеп кен тегелре кире борора булды. Блки, тыларар! Бына боролоштан бер - бер артлы биш ыбайлы килеп сыты. Бте л у - ян менн оралланан, и т килгнене мылтыы ла бар.

- Аай - эне! Нишлп бее эрлйеге ? Дин юлында йргн хртегее танымайыымы лл ? лл баша эшеге юмы ? Барыы боролоп айтыы!

Ат тндгелр йгндрен рен тартып, аттарын тутатып тылай ына башлаайнылар, т килгне, мылтыын араынан улына шылдырып, атыра самалаан млд, барыына ла ер торан Батырша уа тоап уын атып ебре. Башына килеп аалды баяы у. Тегенее, бер а сайаландай булып ултыры ла, ыйшайып барып ерг олап тшт. аландары урыштарынан: “ Зинар, хрт, балаларыбы, хоай хаына бее лтерм инде, “ тип борола башланылар.

Иптшегее ни уша алып алмайынса китеп ултыраыы! Алыы! Хер к боролоп айтаы - теймбе.

- Алабы, хрт, алабы, хер, тик бег теймге! ыуына кслп алып киттелр бее, шуа ошонда алйотланып йрйб. Ай, ттгене, тркм башлыыбы йн биреп т лгргн д баа!

Аттарынан тшп, ле кне атына арыры алып алып, табандарын ялтыратты былар. Батырша, ошонда башлап, беренсе тапыр м анын ойо; е л имй алды, снки ин лгрм - аршы я лгр. Крш ваытында, бигерк т лемесле млдр, йллрг ярамай, тп анун билдле: кем лгр, шул - тере.

Ошо, ур булмаан аршы тороштан у, арурман тпклнд бер яталы урын таптылар, ике ыуыш оролар, шунда ананан ашыу ял иттелр, хл йыйылар, лкин аы наыланды. Ййге кейем тндрен йылытмай башланы. Балалар а, ре л йонсонолар. Бында уса яып ына йылынып була, тик ураан айын уны тоандырыра уралар, ттн ее лл айара тарала бит. Элселр була, ттн ее аша ти табыуары ммкин. Кире элгер сн асманылар бит!

Дртенсе кн тигнд шкерттре берее тир - йнд элнеп килйем, тип киткйне, эерг арай бер ыйыр етклп килде: ” Аашып, йрй ине, тотоп алдым, - тип алатты ул. Бер бер ндшмне. т,аы наы ваытта, ммен л крк. Тик ыйыр сираттаы бл башы булды, буай. Таы бер с кндн баяы ыйыры элп килеп еттелр. Эш былай булды: Батырша ике шкерте менн ошо тирл, урман эсен й алып йшп ятан, таныш урмансыа ййлп барып йлнерг булды. И беренсе мсьл - аы - тлек. гр ошо урманда ышлара тура кил, тигнд л ер атына ике ба й тп инерг крк буласа. Таы аы - тлек алау сн ба крк. Эш оралдары ю: тигнд л ике - с балта, крктр, нктр кргер.

Кп т атлап лгрмнелр юл кинт лд л уйы, бт уй - фекер м пландар селпрм килде. Яталынан сыып ике - с сарым тире барас та аптыр - оптор итеп ыштырлаан тауыштар ишетелеп алды. Абайлап араалар, ике тит тире ыбайлылары ашымай ына килере кренде. Ки тулын булып теелеп, урманды юлы - ние,туранан - тура тартып, п киллр былар.У - аатар менн оралланандар. Батырша Мслимг уналаа йгереп барып, аилен йшерерг, ораллы шкерттре бында ебрерг ушты ла, е, ни була ла булыр тип, Яхья менн юл уртаына сыып баты. Кстр нисбте тиге тгел, лбитт, шулайа у - янды ерлп ндшмй торалар. Юлда арыры торан кешелре креп, тегелр оралдарын тбп, тутаны. Бере татарса башланы:

- Эй,мишрр! ее урманда ятыуыыы белк т бе трлрг ее атманы, ошоа тиклем бер ни ндшмнек, асаа ыыып ег жм ойошторманы. е, отороп киттеге, бее бер ыйыр менн атты урланыы. Быа тиклем бее сирмештр урманында мал юалманы, снки бер уа теймне. Хер ее тотоп алып урытара тапшырыуан баша мл алманы.

Батырша, был килеп тыуан хлдн терелй отолоу юлдарын уйлап тора, килтереп сыара алмай. Уйар йшен тилегенд ялтлап теп тора - ыайы ю. Кренеп тора: иге кеше егермелгн сирмешк аршы тора алмай бит инде! лл асып арарамы ? Тотола - лем. Шулай а ваытты уыра тырышып ысыры:

- ыйырыыы алыы, ул ин - ау, бее тирг аашып килеп сыас, ваытлыса биклп торо. атыы бе ю.

- - ! Буры клпше яна, атты уйып ашап бткнегеер инде, кмк кеше ни уя! ана, кем менн йлшм икн, арайым ле.

- Яын килмге, ата башлаясабы.

Сирмештре ие китмне, кмклп таы ала уалдылар.Был ик аас артына йшенеп, берр у сойороттолар. Теге ятан да кплп утар оса башланы. асыуан баша сара алманы. Ике мосафир йн тслимг урман эсен йомолдолар. Арттан ысырышан, ат тоятары тупылдаан тауыштар ишетелде, утар ыырып осто. Батырша менн Яхья хлдре буланса йгерелр йгерелр. Тауыштар алылаша бары, тора бара бте л тынды. Шунда ына ял итеп алыра тип бер аас тбн ауылар. аиле сн йрге рне л кире борола алмаясаын аланы Батырша Яхьяа арап - арап ятты ла уйын йтерг булды:

- Туаным, Яхья! гр тел - минн айырылып ала алаы, бер пкм д ю и. Мине бараса юлдарым билделектн, ыа сигерн тораса. Мин и тулы ирек бирм, эштрем сн ем ген яуап бирерг тейешмен. Иманым камил. Яхья аптырап китте:

- Ни йле ул, хрт! Мин, Аллам алдында: ниндй ген ауырлытар кил л, ине менн ааына тиклем булыра, ташлап китмк, тип биргнмен. Яы кеше бл - азаа ти осрай, бындай ваытта ик берг булыу мотла. Ни крк т - берглп крербе. мт шайтан, иншалла! Ауыр ваытта ине ташлап китеп Алла алдында гоналы булып алым килмй мине.

- Ярай,ярай, пклп уйма! Ауыртмаан яыа ят, тип йтеем инде. Мосафирг юлдаш бик т крк инде ул. Ауырлыты блеш - ике тапыр еелй, тир.Ха р. Бе ни, Алла бир, Аиелг етеп алып, аша сыа - тот ойроодо!

Илл - алла менн бер тлек тигнд Аиелг килеп еттелр. Яр тулы бйлнгн кмлр. Хер к кн, км улланыусылар кп тгел, берйе км менн килеп сыып, ары яа сыарыр ле, тип ышаныуы бик ыйын. ыу ситтре, боа йлнеп, аарып ята. Ултырып бер а тын алдылар. Уйары бер ген: айылай итеп кмлре береен ысындырып алыра, барыы ла сынйырлы, уны рлк орамал ю. млг аландай, берее - аран менн бйле икн. Бына шуны ырып лр , яр буйынан бер тата киге табып, кмне ыуа тшрлр. Унда - бында ишкклп, аып киттелр. Аиелде имен - аман йп сыана ыуанып, йгер - атлай юлды дауам иттелр. эст “ брелр олой. “ Телйеме - юмы, кемглер инерг, тама орара тура килер, ахырыы. Лкин яын - тирл ауыл да, утар а кренмй. Китте ике мосафир артабан урман буйлап, келе уйар уйлап. уыры телгне ике к, тигндй юлсылара - ашап алыу айыы. Аслытан леп ята - ояты ни тора!

Хоай Тл таы ярама килде, шикелле. араалар: арурман эсендге блкс ген бер алан ситенд имге бер й ултырмаынмы! Ни була ла булын - инерг булдылар. Абалап эт ргнг хужа килеп сыты м юлсылары тыныс ына аршы алып, йг саыры. орашып - нитеп торманы, сыуалына ут яа алып, ниер бешер, айната башланы. Юлсылары бик йонсоу, ауыр м оон юл ткндре кренеп тора. - баштары йолоноп бткн, лкин юлбаарара, йки баынсылара бер ошамаандар. Йылынып, кейем - алымдары киптерег аш та лгр. айнар аш ашап, эе сй эскс т мосафирар ултыран урында у йооморай башланылар. Эере ктмйенс урын алып бирерг тура килде тегелрг.

Ирт менн тороп, трт алып, иртнге намаы уыандарын креп хужа бтнлй тынысланды м ене эстн ген уйлап йргн уй - фекеррене ысынбарлы эргенд ураланына инанды, шуа кр иртнге сй эскнд е е башлара булды:

- Ймт! Мине исемем - Нурлыаян. Ауылда умартасы Нури, тип ыартып йтерг йрнгндр. Яыра илле йшем тулып тте. Балаларым ауылда йшй, улары аиллре бар. атыным ауырып китеп вафат булас, й тола таба алмай урмана й алып индем д йшп ятам, бал орттарын арайым. ее исем - шрифтреге мине лл ни ыыындырмай. орауым икенсе трлрк: ее ятара именлекме, тыныслымы ? Халы араында тел - ниндй хбрр йрй. лл ысын, лл буш, тигндй, унда - бында уышып яталар икн, тип ишеткйнем.

Юлсылара е туарыуы алата ине был орауар. Шуа кр Батырша гмне ошо юыта дауам итмйенс булдыра алманы:

- Атайымды аты - Милеле, минеке - Абдулла була. Яташым м юлдашым - Солтанол. Ист провинцияынанбы. Тураын йтйем: бее тарафтараы ырыуара тыныслы ю ле, ырмыа илендй айнашалар.

- Брйндр, йнлр, таы шул тирлге тау башорттары болара тигн хбрр бер - нис тапыр ишетелеп алайны шул.

- Мин д шул турала йтмксе булып ултырам. Шул болалары сарпыуы араында был ятара сыып киттек инде. Яташым Солтанол менн халы араында ебее муллалы бурыстарыбыы тп йрйбе. Боланыш - флнг бер ген л ыылышыбы ю. Шулай а электн с кргн сотник:” е халыты отортоп йрйеге, “ тип бйлн башланы. -“Башыыы трмл серетм,” тип янай баяы. Буштан - юа кемде трмл ятыы килен, шау - шоу баыланса Аиел арьяындаы емдр булып килйек, тип сыып киттек. мм бе уйлаандан да юлдарыбы бормалыра м оонора булып сыты. Шул арала йолош хлен алып ултырабы бына, еге креп тораыы.

- Муллаларбы тигсеге орайым ле: е ни Батырша хртте яындан белгнегеер ул ? Хер айы тарафтара йрй икн ?

Был орауа нисегерк итеп яуап бирерг икн, тип лкн юлсы уй - фекерен туплаан арала йше гмг инде:

- лбитт, Батырша хрт бег таныш. Бее ятара уны белмгн м ютыр. Херге ваытта хртебе брйндр яында йре ихтимал, снки Урал арьяында боланыш ле л дауам ит, тип ишеткйнек. Хйер, кемде айа йргнен айан белеп бте инде!

- Ауыы бер асас йтеп бтрйем инде: яыра ауыл старшинаы ярандары менн килеп киткйне. Шикле мдр й асын - флндр крен - шунда у бег хбр ит, тир. Батыршаны элйр икн.

- Бе бгн к уалырбы, кем, Нурлыаян аай, Алла бир. и оон - оа алы алмабы, ыйыы сн ме рхмт. Шкр, тын алды, ыйланды, ял иттек. Юлсыа таы ни крк. - лкне йтте был ре.

Хужа кеше тегелре йрген шик - шб яылыуын иемлп тураын ярып алды :

- Урманды да дрт ке бар, тир, шуа ла урман буйлап ялпылдап йрм хйерлелер. ее бынан бер ыумай. Китерг ашымаы бер к. Аы - тлек етрлек, уныына айырыра тгел, крк була - барыр а алып килермен. Айар буйы м т крмй, бал орттары, эт менн ген йлшеп йргн мг е килгс йт келле булып киткйне бит ле. алананды ына Хоай алармын, тигн. Бында бер килеп тикшереп йрм тип уйлайым. Эш т табылыра тора егег: ыйылы яы умарта баы эшлй алмай интегм. аа башланылан, бураын да бурап уйанмын. Хатта, бик телге, бында ышты берглп ышлау ммкинлеге л бар.

- гр апыл килеп баалар - айылай итбе ? - орауы лкн мосафир бире.

- Тышта торан эт бик уяу, р килгн йн эйен енслекле итеп абалай. Бик крк була - ошо й умарта баына тшп йшенерг була. Арты лшнд орамалдар алыр сн бер ш аайным. Унда ике кеше буйтым ыя, инер ауыын умарта менн аплаа - бер ни иелмй.

Юлсылар бында алыра еел ген ризалаштылар, ана буйы тик ятманылар, лбитт. а ына йрп утын ерлнелр, яы умарта баы аып, ыйылап уйылар. Этте кеше инер умаа артабаныра шылдырып бйлнелр.

ыш, р ваыттаыса, ти ген килде л етте. Бер кн тштн у ырпалап ар яуа башланы, бер - ике ст эсенд алан ап - а юрана трнд, йомша ар, ел рштрп ебргнд, туып кит, уйнай, шаяра. арурман ятырып киткндй тойолдо. Эйе, йылы й, аыы, ышы кейеме, утын - бесне булан м балаына ыш урыныс тгел. бына айа барып улыыра белмй йргн бисаралара ни эшлрг ?

Ошо тнд Батырша нилер йолай алмай сыты. Бер араа, хеф - хтр ю ымы, мм лкин кел тыныс тгел, ниндйер бл килер ымы тойолоп тик тора. Кел шиген торас та Яхьяа еткере, “ артабан юлды дауам итйекме лл, -“тип ораны. Тегенее ни риза, тик бер - ике кн ял итеп, шунан уалыу яшы булыр ине, тине. Батырша, аршы тгеллеген аартып, башын елкте.

Иртнге сйе эсерг ген ултырайнылар эт тутамай, яман итеп абалай башланы. Бте л трг апландылар. Унда с ыбайлы тмрлнде.

- Ймт! Баа! Кейемдрегее уша алыы! Сй табынын ем йыйыштырырмын!

Нурлыаян ике сынаяты ти ген сыуал артына тыты ла йгереп барып тегелр асып тшкн ба апасын япты м юл ыайы ашьяулыты дрт мйшн йлндереп уртаа арай алып апланы ла ишекк арай ашыты. Асыра тип ынтылыуы булды тыштаылар ре к асып бер - бер артлы килеп т инделр.аршыына ауыл сотнигы менн ике яраны пй булды. сн д таныны й хужаы.

- Нишлп этеде кеше йрр юла бйлп уйаны, баша ер бткнме лл ? Айыуы аршы аламы ни, тутамай абалай а абалай. лл бее е тыламай асындары йшереп ятаымы ? Ну - ка, йт! Хер барыбер тентейскбе.

- Мыраали усты, ин була аыра ла - баыра башлайы. Кеше йн керер алдынан и т ишекте шаы, рхст алас ына ин д аулы ораш! Ата-олаталарыбыан килгн мосолман анундарын нишлп ана умайы ?

- Ярай, артлас, трбилмй тор ле бее, хкмт йомошо менн йрп ятабы. Ас баыды! Блки, умарта урынына аратары йшереп аланыдыр!