Рсй тхетенд - Елизевета Петровна 6 страница

- йлшере уны менн! Сл брее - шакал бит ул, Алексей Иванович. Кпме саырым - килмй, трл сбптр табып тик тора ул сволочь. - Неплюев тыныс ына яуап бире, ыай йлште, снки бел: был м тге хкмт азаларына яыныра тора. Ул ним йлй, шуа ышаналар.

- Артабан ни ылыра уйлайыы, Иван Иванович ?

- Хрби кс менн ыр - аатар ерен баып инйемме икн лл, тигн уй башта йрй, тик ен яма рхст крк булыр.

- Ю, улай бармай. Дипломатия менн эш итерг крк, дипломатия менн. Хрби кс индере уыш башлауа арай бер аым атлау буласа. Нурали ханды бег аршы отортоусылар амы ни ? Кбеен бе белеп т етмйбе. е уйлаан уй бармай!

- Улай бармаас - таы Ырымбура саырып арайы ул сл бреен. Таы сбп табып килм - барып элп табып алып килербе. Рхст бирлр, мин ул Нурали ханды бгн к ула алып трмг тыыр инем.

- Бындай уйан арыныы! Нуралины сир итер кн булыр, лег - иртрк. Херг ул хан ынында кргерк. йге, булмаа Ырымбура тгел, Яйы алаына саыртайы. Уа ла , бег л урта тир урын.

Ике генерал Яйы аласыында осрашыра килешеп, ултырып хат яып, хана сапын ебрелр. Осрашыу урынына Тевкелев е китте.

Был юлы Нурали хан, ярандарын эйртеп, Яйы аласыына уламайынса килеп етте. Хан Тевкелева башорттары ти арала ыуып сыарыра в биреп айтып китте.

Ханды махсус ыуын командалары ййлн - ййлг, ауылдан - ауыла йрп башорттары аа далаларынан ыуып сыарыу эшен башлап ебрелр. ыуын командалары урындаы халыа: гр йтлп асындары айтармаа - Урыстан бег аршы уыш башлаяса, тип алаттылар. Шуамы, лл баша сбптнме, дала халы ыуынсылара амасаулара ашыып барманы. Икенсе ятан, асындары рене кпселеге л кире айтыу яында ине. Тыуып - кн м мер иткн ер кемде ген ен тартмаын инде! снс ятан, батша властары айы бер ташламалар эшлрг в иткн. Млн, мохтажлытары йки ниндйер ыйырытыуар тураында туранан - тура длт башлыына мржт ите хоуын кире айтарыу; Брйн олоонда м, ммн, кнья - кнсыыш тбктр почта стандарын бтр м улары тотоу сн сыымдары юа сыарыу; башорттар ана урманын ырып Ырымбура ташыу йклменн азат ите; башорт еррен законы тартып алыуа сик уйыу.

асындар таы ла уынылар. Был юлы киреенс илдрен айтыр сн уынылар м юла сытылар. Млктен юалтан ярым ас, ярым яланас м балалары, кем йй, кем ирк - ая алан аттара менеп, блкйерк бала - сааларын арбалара ултыртып, талауан алан млкт кенен тейп Урал - Ирндек буйарына арай йнлделр улар. Яйы йылаына килеп еттелр м теге я яраы ораллы казактары креп аптырап та алайнылар. Ярай ле, тегелр мылтытарын ташлап, яртылаш сисенеп, Неплюевты мерен тй барып, йыланы кисе ярам итеш башланылар, ашатып эсереп алдылар, ва - тйк аы биреп ебрелр. Сйер , жп т кренеш ине был! Нисек кен булмаын, кскенселр бер а тынысланандай булды, снки насарыра аршы алыуа юрап киллр ине. Артабаны юлды бер - ниндй мажараы ттелр, хатта Ирндекте артылас та халыты келе тулды, атын - ыар, илг айтыу шатлыынанмы, лл аыныуанмы - кмклшеп илаштылар, шаулаштылар. Бер улары тыйманы, снки бигерк т брйндр атын - ы культы юары кимлд: батырары - батыры йг айта - атыныны, сене ен тылай, улар телгнс эшлй, хатта балалары, йнд ял иткн ваыттара, аталарын ат итеп менеп йрйр. Рустар йтмешлй - шундай и китерлек ябайлы.

Шулай итеп, ихтилал батырылыуа ете йыл тигнд 14 ме тире башорт, яндырылып клг йлнгн илдрен айтып ауы. Тормошто таы р - яынан башлара крк ине, лбитт. И беренсе нбттге эштр теме: яы йр алыра; ауылдары аяа батырыра; мал - тыуары ишйтерг; ышылыа утын - бесн, аы - тлек ерлп лгррг. Илдрен айтыусылары алдында - бына ошондай бихисап эштр тора ине.

Тыуан иле айтыу - лбитт, шатлылы ваиа. Батшабикне ,,айтыусылар язаланмаяса, “- тигн е л йркк майай ееп тора. мм айтып еткн брйндрг таы шулар млм булды: Брагинды лтере атнашандары барыы ла язаа тарттырандар. Сенатты бойороо аты: баш ктргн башорттары тотора, хкм арары сыарыра м амсы менн утырып, танауарын ырып Рогервикка мгелекк ррг; хрби хемтк яраандайарын утырып алдат йки матрос итеп ебрерг; Ун ике йштн тбнерк балалары слре менн ушлап Мск губерна канцелярияына оатып, бер лшн алыра телгн кешелрг таратыра йки фабрикалара эшселр итеп ебрерг! Шундайары берее - Мхмт Ирмков. Ул т амсы менн утырыла, шунан у алы Рига алаына алдат хемтен т сн ебрел. Бер кн был алдат аса, тик кп ер китеп лгрмй - тотола. Тотолан ерн алы тгел - Кронштад гарнизоны. Шунда алдат итеп ебрлр уны. Баяы Мхмт, кейемен м оралын ташлап, таы аса. 1772 йылды ййенд Санкт - Петербургтан - Мскг, унан - Казана, унан Брйн олоона килеп ет. Ырыуаштарыны аа далаларында икнен белгндн у - шул яа арай ынтыла. Лкин Яйы йылаына барып еттем тигнд ген - рге Яйы крепосы дозорына тап килеп тотола. Хле бткнс аршылаша, уыша. Конвой менн башалаа ебрел м лем язаына хкм ител. Трмл лем язаын ктп ултыран ваытта: “ православияа кс - язанан отолаы,“- тип ат - ат ытайар, йлшлр, алаталар. Ахыра был башорт православиег ксерг ризалы бир м Михаил Леонтьев тигн яы исем - шриф атында кире алдат хемтен оатыла.

Баш ктреселре икенсе лш язалау командалары менн булан алыштара, аа армайарына аршы кршт лк була, ф, Ырымбур трмлренд язаланып лтерел. Эе юаландары осо - ырыйы ю. Тере аландары тереклек итерг тырыша.

Ихтилал батырыландан у уны нтижен, беренсе нбтт, рус хкмте анализлара тырыша.Уны бт телге: башорт болаларын булдырмау; боласыл халыты нылы контроль атына уйыу.

башорттары телге - нисек т була яынан донья ороп йшйеште, тормошто ртк алыу, ауылдара йн керете.

Ошондай у уйар аранай Моратовты да башында ат - ат йрлд. Ялан Брйн ырыуыны старшинаы ул. Атаы - Морат Алдар улы, 1740 йылы башорт яуында атнашан билдле хрби етксе. артатаы - Алдарбай Ингилде улы, Петр Беренсе ойошторан Азов походы батыры. арааал яуы батырыландан у, атаы Морат, карателдрг тотолма сн, ана йылаы буйындаы ышлаын ташлап юрматылара барып ыйынды. Бына ошо ер Ялан Брйн иле барлыа килде л инде. Тулыынса йткнс, ф йе Нуай юлы Ялан Брйн волосы.

аранай илле бишенсе йылы ихтилалдан ситт алманы, ем м йшертен хркт итте. ене улы атына алтмышлаан ыбайлыны бер йороа тупланы ул. Уны тркм ыр - аатар яына юлланманы - иленд алып уышты дауам итте. тп тйктре - Кнтшм тауындаы арурман эсенд булды. Шуныы шп м уай килеп сытв: карателдр урмандаы базаны белмнелр, шуа кр бында бер ваытта ла килеп етмнелр. Был ере олатаы Айытужа йртте. Ул Таулы м Ржп йылалары ушылан урынды тйк иткйне, шул ене исемендге Айытужа ауылында элеккес йшп ята. Кнтшм тауы - олатаыны сабынлы ере, ауылынан 15 - 16 сарым тире тньяа арай ер урынлашан. Ерр бында иркен, Атауа тиклем блкй, йки урыра аландары булан арурмандар тйге. аранай егеттре карателдрн алда у бында килеп урынлашайны. Йй ааында урманда, р ата ырар кбнн иплп, бесн саптылар, кблнелр, кбн итеп ойоп ултырттылар. Бер - нис ер аты й аып инделр, ыш буйына етрлек аы - тлек ерлнелр, унарсылы иттелр, аттар ышыланырай кртлр тнлр. Карателдр килгс т тир - я ауылдара шымсыларын ебреп торолар м ундыы хлде яшы белеп йшнелр. ирклп карателдре блкйерк тркмдрен юлда у батылар м бик ти юа ла сыарылар. Казактары релнеп эле бер - ниндй файа бирмне, снки улар урмайынса арурман тпклн инее к алдына ла килтермнелр. Кпме тапыр аршы я менн йг - й, билг - бил тороп уышты ул. е л, егеттре л сая булды, кре. уыша керелр - асманылар, еделр - матанманылар, еелделр - сирг элкмнелр. Уры офицерары м казактар был блкй ген тркм айан килеп сыа, айа юала - тки тшнп етмнелр м белмнелр.

Хркт батырыландан у да аранай власть органдарына ышанмауын дауам итте м башын алау масатында йшгн тйген яыртыра уйланы. Ул ваытта уны эен тшсе булмаяса. устылары Ырысай, асай ( асын ), Мораым менн кшлшеп, дрт аил ршк йылаы буйына барып урынлашыра йлштелр. Ирр ре ген барып буласа тйк урынын билдлп айттылар яыра. Тимк, Стрлебаш ятарында таы бер ауыл хасил буласа, Ялан брйндре тоомдары тараласа, Алла бир!

Шулай итеп, Урал арьяындаы олотара тыныслы урынлашты. Халы имгес йшг ксте м йорт - уралары ныытыуа, мал тыуарара ыша бесн ерлг кереште.

 

Блек