Drzewa w obrzdowoci Sowian – cz I

4 grudnia 2013 07:26

Wspaniae drzewa podziwiane za swoje pikno oraz imponujce rozmiary czsto staway si symbolem jednoczcym róne poziomy: podziemia i sfery mierci – korzenie, ziemi, a wic ycia doczesnego oraz nieba i podróy w zawiaty, stajc si centraln osi kosmiczn czyli ,,axis mundi”[1]. Najczciej funkcj tak peni drzewa zwizane z bóstwami gromowadnymi[2](db, jesion[3]) a take lip lipa i klon (jawor), które otaczano ochron i przypisywano im waciwoci lecznicze[4].

Przeczytaj cz II

Sowianie wczesnego redniowiecza uwaali wybrane gatunki drzew, najczciej dbów, za wite przez zwizek z wybranymi bogami, których z nimi czono. Byy to gównie potne dby, w które uderzy piorun, a wic tym samym zostay naznaczone przez gromowadnego Peruna. Swój wity gaj – dbrow mia te, wedug kronikarza saskiego Helmolda, Prowe wadajcy ziemi starogrogradzk i wagryjsk. Sowiaskie sanktuaria takie jak Wzgórze Trzygawa w Szczecinie czy wzgórze Kijowskie zakadano w miejscach, gdzie roso wysokie drzewo, zwykle jawor lub db ze ródem u korzeni[5]. Drzewa w obrzdowoci dorocznej dawnych Sowian peniy przeróne funkcje: lecznicze, magiczne, mediacyjne, dlatego te nie bez znaczenia byo uycie danego gatunku drzewa do okrelonych praktyk. Obdarzone wieloma waciwociami towarzyszyy ludziom podczas najwaniejszych obrzdów i wit od wczesnego redniowiecza do czasów niemal wspóczesnych. Ze wzgldu na du ilo takich zabiegów opisz tylko te z nich, które bray udzia w gównych witach, pomijajc zabiegi zwizane z medycyn ludow czy zamawianiami.

Drzewa w mitologii i wierzeniach Sowian wczesnego redniowiecza.

Db oraz Perun

Fot. A. ukaszyk Db kolumnowy ze ladem po uderzeniu pioruna.

Dby, drzewa niezwykle majestatyczne, w które czsto uderzay pioruny bdce wyrazem upodobania sobie tego drzewa przez bóstwa niebios. Db by zarówno drzewem kosmicznym, czcym trzy strefy: sw koron wspiera sklepienie niebieskie, tam te mieszkali bogowie, pie znajdowa si w wiecie realnym, a korzenie zapuszczone gboko w ziemi stanowiy filary piekie[6]. Dugowieczno i niezwyka twardo drewna pozwalay widzie w dbach symbol trwaoci i niemiertelnoci, uwaano je te za opozycyjne wobec drzew eskich takich jak brzoza czy lipa[7]. Dby traktowano te bardziej utylitarnie: dostarczay mieszkacom wczesnoredniowiecznej Europy poywienia (odzie byy pokarmem porównywalnym do ziaren zbó), drewna opaowego oraz znakomitego budulca[8]. Nazwa db wedug Tadeusza Milewskiego wywodzi si od prasowiaskiego ,,dbъ” co sprowadza do indoeuropejskiego ,,dhumbho-s”- ,,lepy”, ,,ciemny” – co czy si z ciemn barw drzewa (ciemnieje pod wpywem wilgoci) oraz z jego kor uywan jako barwnik oraz do garbowania skór[9]. Kolejna nazwa dbu: ,,perk” od indoeuropejskiego rdzenia ,,per”- grzmot, byskawica poparte jest faktem, e w wysokie dby czsto uderzaj pioruny[10].

Perun to jeden z czoowych bogów sowiaskich, którego kult zosta ródowo powiadczony jedynie u Sowian wschodnich. Perun uwaany gównie za wadc burzy i byskawicy[11] by te bogiem suwerennej wadzy, zwizanym z walk,[12] na niego przysigali ksita ruscy w ,,Powieci dorocznej” podczas zawierania traktatuksicia Igora z cesarstwem bizantyjskim w 944 roku, gdzie za naruszenie przyjani grozi brak pomocy od Peruna[13]. Wedug wierze Perun przebywa w dbowym lesie, na zalesionym wzgórzu – dbrowie i tam mona przekaza mu swoje proby[14].

Nazwa osobowa Perun, ps. Perunъ (ac. Proue, Prove, Prone)[15] zoona równie z rdzenia ,,per-”, ,,perk-” czy si równie zdaniem Gieysztora z ac. wyrazem ,,quercus”– db, celt. ,,heros-” dbrowa a Perun to ten, który uderza[16]. Uderzenie pioruna wedug wierze Sowian i Batów sakralizowao dotknite nim drzewo – db (ryc. 1). Takim drzewom przypisywano moc lecznicz. Hieronim z Pragi goszc na Litwie wiar chrzecijask w pocztkach XV wieku podczas swej misji ci najstarszy db w lesie, który wedug wierze pogan by witym dbem i pod nim modlono si o deszcz i dobr pogod[17].