Мрифтле императрица

 

се, батшабик Елизавета Петровна вафат буландан у, 1761 йылды ааында Рсй тхетен сираттаы император - Петр снс ултыры. атыны Екатерина Алексеевна кейг сыанды беренсе кндренн к йне Елизавета менн урта тел тапты, арайаылар менн йомша ммл булды. Ире Петр атынын бик ирк кре, дрн йткнд, крерг л телмне, ен ти итеп т анаманы. Сирк булын, батша арайындамы - ен бик тртипе м тупа тотто, кем осрай шуны элклне, маймыл ыма ыланды. Балалар уйнар уйындар менн мшл булды, кпме йш л аылы буйынса мерр кимленд атып алды. Уны батша арайындаылар, бигерк т гвардеецтар нп етмне.

Екатерина Алексеевна йне леп киткндн у да ен ысын христиандарса баалы итеп тотто, бер тутауы рус телен тырышып йрнде, снки ул миллте буйынса - немка. Ысын исеме: принцесса Софья - Августа - Фредерика. Атаы - Пруссия армияы генералы, урта хлле хрби етксе.

Рсй тхетен ултырыу уйы Екатерина Алексеевнаны башында ошо илг ксеп килгс т ны яралды. лбитт, уй - фекерен берг л аса алмай, беллр - башы бик ти юа сыаса. бынан 5 - 6 йыл элек, Пруссия короле Фридрих Ике менн осрашып гмлшкнд, араында: “ Мин - Рсй батшаы булып ултырасамын, йки лскмен,”- тип йтеп ысындырайны, и т е тертлп китте. Аарматан эске уй - фекере булып осоп сыты ла китте бит!

Ире Петр Федоровичты батша булып ултырыуы тхетк арай юлды уа арыуы ыартты, мтн яынан уятып ебре. Оон м келе кистр рус грамматикаын, бындаы рф - ттре лштере. Фрейлиналарын сыарып ебреп кндлек яыуын дауам итте, кберк сйси длт эштрен итибар бире м анализланы. Кндлектге яыу Петр Беренсе ваытынан алып артабаны булан эре ваиалары эсен алайны. Екатерина Алексеевна ле яандарын яынан араштырып ултыра, кбее батшалар тураында яылан икн.

- Тута! Нимлре сыймалаайны ле! , бына ним тип яан булан: ,, Бйк Петран у башланан ,,арай ткрелештрен“ мрхм е йеплелер. Элек - электн килгн тртип буйынса батша л - аиллге и лкн ир кешег тхет кс ине. Петр Беренсе указы менн был тртипте гртте, хер император тере саында у урынына е тйенлп алдырыра тейеш. Указы абул ителде л ул, тик Петр Алексеевич, ни сбптндер, артабан кем батша - император булырын тйенлп яып алдырмайынса 1725 йылды башында ысын доньяа ксте. арай аристократтары тхетт мрхмде ейне Петр Икенсе Алексеевич булыра тейеш, тип лаф оролар, Меньшиков е ялы ,,яы дворяндар“ менн: тхетк Бйк Петры атыны Екатерина ултырыра тейеш, ун йшлек Петянан ниндй батша сыын, тип халыты уыттылар. уы е арай гвардияы йтте: Екатеринаны ултыртыра! Ултыры, ике йыл тхетт булды, тик идара итмне. Был осора Меншиков уны и яын кшсее булды м кшсе е ил менн идара итте. Уны тдиме менн ,, Верховный тайный Совет “ тлд. Меншиков еткселеге атындаы ошо Верховный тайный Совет бт власты улына тупланы. Екатерина вафатынан у ун ике йшлек Петр Алексеевич - Петр Икенсе исеме менн тхетк ултыртылды. Таы ла шул у Меншиков идара итеен тормоша ашыры. Батша исеменн ен е указ яып, ояты булмаан был м, генералиссимус држен алды. Был малай - батша йыла яын тхетт булып ссктн леп уя. Унан у ыа - ыа ваыт аралыында Анна Ивановна, Иван Антонович, Анна Леопольдовна берр йыл дауамында тронды билйр. бына йне Елизавета егерме йыл дауамында ( 1741 - 1761 ) империяны улында тота. айылай шп атын - ы!”

Екатерина уыуын уйып торо, уйары таы Петры идара ите асылына айтты. Ире Петр снс эшкиндереп идара ит белмй, реформалар ткре мотла крк ти, - тыламай. Армияа пруссактар формаын керетте, гвардеецтр яратмайар бындай форманы, снки тап - тар был кейем бт тнде ыып тора, эйелеп - бглгнд амасаулай. Был батша кн д тиерлек парад ткрерг ярата, ошо ынтылышы менн хрбире ,,эт” итте. Улар, арай гвардеецтре, хер кнд маршировать ите менн мшл. Хлдре бтп олаансы строевой аым менн атлара йрнлр. Шул арала батшаны нмйр, яратмайар. Бигерк т гвардеецтар командиры полковник Григорий Орлов бт арайа ризаылыын асытан - асы белгертеп йрй.

Екатерина ыра араа килде: Петры ти арала тхеттн тшррг! Быны сн гвардеецтар командиры булан Григорий Орловты яына ауарыра м гвардеецтары кинт кен батшаа аршы ктрерг, Петры сир итерг м ... ю итерг. Дыуамал хололо Григорий ген бындай урыныс м ауыр эште башлап, башарып, ерен еткереп уя ала.

Ййге кндре бер кисенд Екатерина Алексеевна Григорий Орловты ен саыртты м бик оа ына гмлште. Ошо аудиенциянан у граф Орлов Петр батшаны битрлн тутаны, йыш ына Екатерина менн осрышыр, айырым йлшер булып китте.

28 июнь, 1762 йыл.

Сиркг барып йлнер сн батша экипажына сыып ултыры. Экипаж эсен батша, уа аршы яа, Григорий м уны бер туан устыы Алексей урын алды. Бер ксер урынына ике гвардеец ултыры м экипаж уалып китте. Арттарынан егермелгн ыбайлы эйре.

Хилаф эш йшен тилегенд эшлнде: тимер тая сыарып батшаа уыу менн ул итн яы. Григорий ксер урынында ултыран гвардеецтара:

- Быстро в Ропшу, царь неожиданно заболел и без сознания,- тип ысырыуы булды, - экипаж боролоп, юлы - ние туранан тартып, Ропша тип исемлнгн Блкй арайа арай елде. Гвардеецтар экипажды дрт ятан уратып алып сабыуарын дауам итте.

Григорийан хбр алана тиклем, Екатерина Алексеевна ен - е урын таба алмай арайы арыс - торос буйланы. Нийт, Орлов ебргн ыбайлы килеп етте м уны улы менн яылан яыуы тотторо: ,, Ул - минд, ксл арауыл атында !“

Екатерина Алексеевна алтыранан улдары менн яыуы уыны м арт яына улы менн: ,, Башланан эште ааына еткереге! Ти хбр ктм,- тип яып гвардеецты кире ебре, е ки карауата ни тере, ни ле тгел кй ауып китте. Кире тороп, стенала эленеп торан хнйре ынынан урып алды ла яты атына тыты. Эш килеп сымаа, ен - е хнйр менн...б-р-р-р, уйлауы урыныс. Ашынып сыып баран йрген ике уллап баып кире ятты. Трл юрауар башта йрлд, буталды.

- Матушка! Орлов старший аудиенция орай! Хер к крк, тип ееш. Индерйемме ?

Фрейлинаны тауышы Екатеринаны буталсы уйарынан айыры.

- Инен! Тиерк инен! лл асандан бирле дрт к менн ктп йрйм!

Орлов йгереп килеп инде:

- Екатерина Алексеевна! Эш тулыынса башарылды! Хер бег хеф янамай.

- А ну - ка, асыыра итеп йт, полковник, ул айа ?

- Гробта.

- Сволочь ин Орлов!.. Мин и уны монастыра биклрг ушайным бит!

7 июль кн арай хемтселрен, хрбирг, вельможалара,графтара Петр батшаны ауырып леп алыуы тураында белдере яалды. Был хбре халы нишлптер бик тыныс абул иткн кеек булды Екатеринаа. Ошо у кнд ул, Пруссия генералы ыы, принцесса Софья - Августа - Фредерика, батша арайы гвардеецтары ярамында, Екатерина Вторая исемен алып, Р с й т х е т е н менеп ултыры. Семеновск гвардия полкы ярам итм - длт ткрелешен бер ваытта ла башарып сыара алма ине ул.

Екатерина Икенсег Елизавета Петровна менн Петр снснн ауыр мира ксте. Батшалы ит башлау менн ауыр налог алыуа, крепостной правоа протест белдереп кртиндр уыша башланы. Мск, Тула, Нижний Новгород губернияындаы кртиндр баш ктре. Улар артынса ыштым, Нижнетагил, Вознесенск заводтарындаы эшселр бола башланы, улара башалар эйре. Бибиков еткселегендге хрби командалар каратель исемен аланылар: кртиндре, уыра эшселре мылты, артиллерия уты менн ана батырып, боланы батырыуа ирештелр.

Реформалар крк, реформалар, - тип Екатерина Икенсе ярандарыны ола итен ашаны. Рсйг реформалар крк, лбитт. Бынан тыш, реформалар законы решт тронды билгн Екатерина Алексеевнаа ен ошо тронда ныытыу сн, трл атлам халы араында, хрбир атламында батшабикне абруйын ктрер сн и т нбтт крк ине.

Беренсе кндн к ул мрхмтле батша булып ыланды. Ткрелешт уны ялы буландара ур вазифалар, титулдар лште, зиннтле арайар блк итте. Фавориттар менн ен уратып алды. Яын фавориты, ябай ына итеп йткнд, йре булан Григорий Орлов менн кшлшеп ,, Вольное экономическое общество “ тигн ймит оро. Йне, ул общество ер, кртин, нр мсьллре буйынса эштр башара, килеп сыан проблемалары хл ит. Ысынбарлыта, был общество тхетк яын булан эре аристократтары эсеп - ашап ыйланыр м уйнаш ите урынына йлнде.

Мрифтле м мнитле монарх булып кренгее кил уны, шуа кр Даламбер, Вольтер, Дидро кеек философ - иптр менн хат алышыуы юла алды, унда философик гмлр аша длт оролошона, мрифтк, ерг, кртиндрг аылан мсьллр буйынса фекер алышты. й, бтн Европа, хатта бар донья уны ниндй либерал монарх буланын, изге, мрхмтле, мнитле императрица икнен крен!

Таы бер уй - фекер башында йрл: Рсй закондарын яыртыу буйынса уатанда - шп башланыс булыр ине, снки 1649 йылы закондар йыйынтыы икереп лгргн бит инде. Был турала ймтселек ваыт - ваыты менн йртп ала м шуны менн всслм. Оа ына ваыт фекерен туплап йрн батшабик, айы бер фекеррен а аыа тшргелне. Нийт, яы Закондар проектын т буйынса комиссия ойоштороу тураында манифест яы, тикшереп абул ите сн депутаттар айлау тураында указ абул итте м ниндйерк юыта эшлрг крклеген аартыр сн е ,, Наказ “ яыра ултыры. айланан депутаттар а халыты телк - тдимдрен йыйып, шулары ыаса наказ формаында яып, алып килеп тапшырыра тейештр.

,, Наказда “ элекке к законды кире ксереп яы императрица, тик Монтескьены, Италия юрисы Беккерийы, франсуз энциклопедистарыны айы бер араштарын уайлы ына итеп ытырып ебре. Аа ул ,,Наказ” депутаттара уылды м мистле ур анды эсен йшерелде. Шуны менн всслм. Европа Екатерина Икенсене - закондар ерлсе, халы тураында хстрлек кресе ил ине тип юары сй, ат - ат матаны. ,, Наказ “ менн депутаттары таныштырыу плана ярашлы алып барылды.

30 июль, 1767 йыл.

Закондар сыарыу комиссияы Мск Кремлене Грановитая палатаында саырылан бар халыты йыйы. Залда Рсйе трл тбктренн йыйылан биш йн ашыуыра депутат, и алы бер - нис ртт орден - миалдары, уалы мундирары ялтырап торан трлр, вельможалар, графтар, сит ил унатары, Сенат, Синод, хкмт азалары, коллегия вкилдре урынлашты. Бына императрица, хкмт, комиссия азалары президиума ктрелделр м рен тйен булан тл артындаы урындарына ултырыштылар. Залдаылар улары аяр баып, ксл алыштар менн уларыаршы алды. Екатерина Алексеевна алтын тндге иркен бер креслоа ултыры. Ул и затлы кейемд. Оон клдге аыл таштар менн билгн, уны тнн затлы мантия кейгн, итге атынан ыыл ялтыр туфлиене осо саылйый. Париклы башында алмас - яуттаран торан таж.

Ултырышты Мскн айланан депутат, вице - канцлер генерал - аншеф кенз Голицын асты:

- Хрмтлелрн хрмтлерк булан ил ине, матушка - императрица Екатерина Алексеевна! унатар м депутаттар! Бее бында йыйылышып ултырыу бхете олутаран олу булан матушка - государыня инициативаы менн барлыа килде. Мрхмтле м мрифтле ил инен медн - ме рхмт. Бе уны слрс зиз хстрлеген тойоп йшйбе. Бгнг кндн башлап закондары яыртыу эшенд ем атнашып, яы Рсй тг ниге аласабы. Бт был эштр сн уны башлап йрсе Бйк Рсйе олу императрицаы ил ине Екатерина Алексеевнаа бурыслыбы...

Бына шулай батшабикне матау ре менн башланды был олоара йыйын. Эште тртип менн алып барыр сн, йыйылышты маршалын айлау крк ине. Бындай юары м почетлы урына прусс уышы геройы, Кострома депутаты Бибиков айланды, уа маршаллы жезлы тапшырылды. Сенатты генерал - прокуроры кенз Вяземский президиум азаларын илан итеп сыты: граф Шувалов - комиссия директоры, генерал Петр Панин, генерал - аншеф Бибиков, граф Григорий Орлов, граф Алексей Орлов, кенз Щербаков, барон Строганов, граф Чернышев м баша оло титуллы, юары држле вельможалар, унатар, Сенат, Синод, коллегия вкилдре.

Артабаны сыыштар тик отлауаран м алыштаран ына торо. Ки халы атламдарыны келен тибрткн мсьллрг ксег бер ашыманы. Бына е Митрополит Дмитрий алды. Ул Екатерина Алексеевнаны матап ккк сй, императрицаа ,, Бйк м аыллы ил ине, “ тигн титулды бире тдимен ктре. Уны был рен президиум овацияа кмде, зал ушылып оа ына спкй уты.

Екеатерина Алексеевна, урынынан уалмайынса ына улын ктреп ,, алышты тутатыы, “ тигн ишара яаны ла башланы:

- Владыка! Мине эштрем ыай баа бирее сн рхмт е ген йтерг ала. Минес, тулы бааны килск быуындар бирерр. Бе улара хергенн д кслрк, бгнгнн д байыра, цивилизацияы юары кимлд булан Россияны алдырыра тейешбе. Хрмтле депутаттар! Бына ошондай илде булдырыу - бтбе сн д и тп бурыс. Бйк м аыллы тигн р менн килешеп етмйем, снки бтбен д бйгрк м аыллыра тик Алла ына. ,, Ил ине “ титулын абул итм, Ватаныбыы се булыу мине изге бурысым. ен алда у Алла ,, ил ине “ итеп юары ктре, длт эштре менн булышыуы ми йкмтте. Шуа кр килешмйенс булмай. Икенсенн, хрмтле депутаттар, иеге тотоо м халыа еткереге: Рсй сн и уайлы длт оролошо - монархия. Монарх - батша е идара ит, е к эшлнгн эштрен яуап бир. Парламентаризм - тулытан ыя икергн Европа кешелрен, длттрен ген бара. гр бе кп партиялы индерк, Рсй халы депутаттар икег йки ск бленеп бер - береен аршы нк уышы башлаясатар м был тартылаш бйк империябыы таралып юа сыыуы менн тамамланаса. Алда торан бурыстарыбы анап бтк: т Рсй халын туйындырыра, кейендерерг крк. Быны сн ауыл хужалыы, промышленность йылдам ерг тейеш. Шунан томаналытан, наанлытан отолоп, цивилизация юлына нылап ая баыу бурысы тора. Был эште тик мрифтле монарх ына башарып сыара ала, снки монарх ына трл уыу йорттарын асып халыты уыра, яыра йрт м артабаны уыуын ойоштора ала. Быны сн кп аса крк. Аса ксл армия, флот тотоу сн д, хкмт хемткррен тотоу сн д крк. Тимк, илебее таы ла байыра ите бурысы тора. Бт тармата ла тырышып эшл ген илде байыта ала. Бола ктреселр Рсйе ярлыландыра ына. Бына ошо йткндре р са иеге тотаы ине. Ваытым булмау сбпле ее алдырып китерг мжбрмен, снки кисекмтн хл ит торан длт эштре бар. емде ймалап шуны йтм: эштреге у булын, уйарыы тормоша ашын! Ми китерг ваыт етте, хушыы!

Залдаылар м президиум батшабикне ге килеп, ул сабып оатты.

Шуныы таы итибара лайы: Депутат корпусыны м закондар т проекты комиссияыны бер тауыштан абул ителеп Сенат тарафынан раланан берн - бер арары батшабикг ошо титулды бире буландыр, кре.

Трл сословияларан айланан депутаттар араында башорт халы тарафынан айланып ебрелгн ике илсе Берол Юнаев менн Тутамыш Ишбулатов та бар ине.

Артабан Закондар сыарыу комиссияыны ти кндре китте. Комиссия ва подкомиссиялара бленде: сауа, ауыл хужалыы, экономика,культура, мариф м башалар. Трл комиссия ултырыштары талашлы - тартышлы йнлеш алып лл - нис айара уылды. Тора - бара комиссия эшен ыыыныу берм - бер кмене, оро рн - ара талаштан депутаттар ре л ярайы у ялты, кпселек депутаттар йыйылыштара бтнлй йрм булды. Йыл ааында комиссия эшен Санкт - Петербурга ксерелр. Ошо арала трл ылтау табып кп депутаттар айтып китте. Тутамыш Ишбулатов та ул елтп айтандан у кренмне. мте комиссия ултырыштары 1768 йылда ла дауам итте. Трк уышы сыып ките сбпле комиссия эше тутатылды, депутаттар таратылды. ыныа ылтау табылды, тип йлнделр улар таралышан сата.

Императрица Закондар сыарыу комиссияыны эшен кн д Бибиков аша белешеп торо. Уа депутаттары арты ыйыу сыыштары ошаманы, рамканан сыыра ер торалар, ммкинлек кен бир, тип йлнде ул Бибиков алдында м йлнсек депутаттары яйлап - яйлап таратыу сараын крерг крк, тигн телген бер- нис тапыр абатланы.

Трктрг аршы уыштан был юлы отолор сара ю ине, шикелле. Екатерина Икенсе хрби стратег тгел, шулай а ул уышты тп стратегияын м тактикаын бик йбт итеп алай алды. айы бер ваиалар аышын кндлеген теркп бары , уынан уып анализлара яратты. уыш башланан осоран алып яандарын асып алып, императрица уып алып китте:

... В наследие от своих предшественников я получила три главных направления во внешней политике. Первое из них - северное. Шведы не теряли надежды вернуть утраченные земли, но успех им не сопутствовал. На втором, южном направлении - османы. Соотношение сил: Османская империя клонится к упадку, в то время как Россия находится на пути к славе и могуществу. Робость перед османами прошла, и на смену осторожной оборонительной тактике пришли широкие наступательные замыслы и уверенность в победе над некогда грозным неприятелем.

Третье направление: Речь Посполитая. Эта уния Польши и Литвы требует внимания. Народы Украины и Белоруссии стремятся к воссоединению с Россией. Украинские земли правобережья находятся под владычеством Речи Посполитой. В этой связи польский вопрос преобретает первостепенное значение.

Главный противник России на международной арене - Франция. Цель своей политики по отношению к России как - то выразил Людовик ХV ,, Все, что в состоянии ввергнуть эту империю в хаос и заставить ее вернуться во мрак, выгодно моим интересам.” Франсузская дипломатия дважды использовала свое влияние, чтобы толкнуть Швецию и Османскую империю в войну с Россией.

1768 г. Вторая попытка увенчалась успехом. Подстрекаемые Францией османы начали войну. Наш резидент Обрезков арестован и заключен в подземелье Семибашенного замка...

1769 г. Наши овладели Хотином, Яссами, Бухарестом, фактически изгнав османов из Молдавии и Валахии. Так же османы изгнаны из Азова и Таганрога...

1770 г. Июнь - Русский флот в составе 16 линейных кораблей и 6 фрегатов, плюс мелкие суда в Чесменской бухте полностью уничтожили турецкий флот. Русским флотом командовали адмиралы Г.А. Спиридонов и С.К. Грейг. Общее командование осуществлял А.Г.Орлов. Алексей Григорьевич получил титул Чесменского.

Июль - Отличился полководец П.А. Румянцев в сражении при Кагуле. Великий везир, узнав, что Румянцев располагал всего 27 тысячами солдат и офицеров, решил напасть на него, но потерпел сокрушительное поражение, потеряв весь обоз и артиллерию.

Несмотря на победу русского оружия мы выдвинули инициативу мирных переговоров, которая, однако, не встретила поддержки у султанского правительства, которые считают, что Пруссия и Австрия поддержат их.

Я согласна на тройственный союз с Фридрихом и Иосифом, но направленный против Османской империи, а не против Речи Посполитой. Однако ни Берлин, ни Вена не соглашались на условия мира с турками, выработанные в Петербурге: Азов и Таганрог остаются за Россией; ей предоставляется право беспрепятственного плавания по Азовскому и Черному морям; все христианские народы, боровшиеся за свое освобождение, должны быть амнистированы.; крымские татары, ровно как Молдавия и Валахия, должны обрести независимость от Стамбула; Кабарда включается в состав России...

Ишек шаып фрейлина килеп инде:

- Потемкин аудиенция орай, Екатерина Алексеевна! Кисектермй торан йомош бар,ти. Индерйемме ?

- Инен!

Потемкин ишек тбнн к ен йлй башланы:

- Матушка Екатерина Алексеевна! Бунт! Бына аы килде.

- айан аы, ниндй бунт ? Ртлерк итеп алатыр ине, хрмтлем! айа абаланаы ?

- ф тенм! Ырымбур крайы губернаторы Рейнсдорптан депеша. Пугачев фамилиялы ниндйер бер эт ен мрхм батша Петр Федорович тип танытып, Толкачев хуторында шундаы казактаран команда йыйан м йлгн ораллы кс менн Яйы аласыын алан. Шул тирлге ныытма гарнизондарындаы казактар бунтовщикты икмк - то менн аршылап, уа ушыландар. Ырымбуры штурмлап ала алмаас осадаа кскн. Рейнсдроп ярам орай. Баша ю.

Императрица уйа алды. Ултыран урынынан тороп, блм буйлап бер - нис тапыр йлнеп сыты. Шунан таш кеек атып торан Потемкина йлнеп араны ла ултырыра ушты.

- Казактар Пугачевты ,, мин батша Петр Федорович,” тип йткн ен ышаналармы икн ? ин нисек уйлайы, Григорий Александрович ?

- айан ына ышанындар инде, матушка - императрица, ре к шулай итеп йтерг м таратыра йлшкндрен тулыынса ышанам, лбитт.

- теп киткн йылдара Яйы казактары бег тутаматан ялыуар яы. Бер тутауы тикшере комиссиялары ебреп т халыты тынысландыра алманы. инес - сббе ни ?

- Матушка Екатерина Алексеевна! Казактар ирекле йшп йрнгндр м аман да шуны кйр. Улар менн йлшеп кен килешеп булмай, кс улланыу, кре, крктер.

- у, ике йыл элек кен, генерал - майор Траубенбергты, кс улланып, унда башланып торан боланы баып айт, тип Яйыа ебрек. Илйедер ле ? Киреенс килеп сыты бит! Ундаы уыш урайан да киткн. Казактар генералды лтергндр, отрядын уратып алып сапыслап рм иткндр. Таы урындаы старшиналары лтереп, йрен талап м ут алып боларышты кийтеп алып киткндр. Мин с кеше, лтереште нмйем. Блки, атын - ы булара, нимнелер алап етмйемдер ? Шундаы боларышты урайып китеен кем йепле ? Тура арап тура яуап бир ми!

- Траубенберг е кберк йепле. Барып ете менн казактара аршы туптан ата башлаан. Минес, баштан у генерал эште др башламаан, шуа эш боолан. Т йомша йлшеп, шунан казактары башлап йрселрен ула алып, массанан айырып язалай торан урына алып китерг крк ине. Бара - туп менн атып уыш башла! Улай бармай!

- Гриша! ине конкрет ниндй тдиме бар ? лтерелгн генералды рлн бер файа ла ю. Урындаы хрби кстр менн казактары баып тынысландыра алабымы, лл юмы ? Шуны йт ми! Трктр менн уыш тутамайынса, армиянан полктары алып Яйыа ебреп булмай бит инде!

- Уныы др, матушка Екатерина Алексеевна. Фронттан скре алыра ярамай.

- Нишлп трктр бее менн солох тг бармайар ? Бее бер - нис тдимебе булды, тегелр - лм - мим.

- Улары атыртын ына Австрия менн Франция оторта. ырымды бее ула ксее улары йнен тей. Трк эскадраыны Чесмен бухтаында тулыынса ыйратылыуы ла береен л аба булмаан, шуныы жп! Минес, тора - бара трктр ре к килеше ораясатар. Фронттаы эштребе, Аллаа шкр, бе уйлаанса уышлы ына бара. Румянцев менн Суворов эштрен беллр, ыйыу уышалар...

- Ярай, уныы барыбыа ла млм, эске эштребег ксйек ле. Пугачев болаына аршы ни ылып була ?

- Резервта торан генерал Кары йтлп ебрге - бола баыласа тип уйлайым. Таы тм кс ебрее л уйлара крк. Урындаы хрби кстрг: казактара, башорттара ышанып етеп булмай. Улары генералды полктарына бутап ушып ына файаланыу мт бирск.

- Рхмт, Григорий Александрович! Тдимдреге урынлы, шуа кр итибара лайылы. Уйлашырбы м, блки, тап шундай арара килербе. Хуш булып тороо!

Бер - нис кндн у Екатерина Алексеевна кабинет секретары Елагинды саыртты м ораны:

- Яйы яынан ниндй яылытар бар ? Рейнсдорп нис команда тй алан ? Ундаы болала башорттар а атнашанмы лл ?

Секретарь бер ни белмй булып сыты. Батшабик уны геп сыарып ебре:

- ее ыма ялау рм таматар булан сата Рсй бер ваытта ла тртип булмаяса м ил бер аым да ала китмйск. Эшк килгндн алып ашауа керешеге, тыына - тыына тамамлайыы! е тотан аыар суса майына буялан була. Кемдн юалыы!

Кп ваыт тмне кабинет секретары ярамсыы Алсуфьев Ырымбуран ебрелгн икенсе депешаны тотоп килеп инде. Был депеша ундаы хл - ваиалара бер ни тиклем асылы индере. Тбндгелр билдле булды: урындаы хкимит баштара был ихтилалды ксн м митен баалап еткермгн, уны сираттаы казак ,, фетне “ итеп абул иткн. Ырымбур губернаторы был фетнне гарнизон скре м башорттар ярамында батырыра ип тотан. Властар казактары батырыу масатында Стрле пристане эргенд 2500 башорт - мишрн торан команда йыйан, тик улар баш ктреселр яына сыандар. Ист яында тлгн 4800 башорттан торан команда шулай у фетнселр яына ауышан. Батша скррен килеп ушылыра тейеш булан либай Мыраоловты 2355 башорттан торан командаы Ырымбур эргенд Пугачева ушылан. Генерал Кар Ырымбур эргендге уыштара пугачевсыларан еелеп Казана арай табанын ялтыратан.

Екатерина Икенсене йне кйп китте:

- Позор! Ниндй позор! Генерал исемен йрт, е тел - кемдрн йыйылан шайкаа кс етмгн. Кары кисекмтн отставкаа ебрскмен. Ти ген Бибиковты ми саыртыы! Ул айа икн ?

- Ул арайа булыра тейеш, хер элп табам! - Алсуфьев сыып йгере.

Бибиков кере, йгереп килеп батшабикне улын пте:

- Ихтибар менн тылайым, матушка Екатерина Алексеевна!

- Яйы яынан килгн уы яылытары белеме, хрмтле Александр Иванович ?

- Белм, лбитт.

- Бунтовщик Пугачев тураында нимлр йт алаы ?

- Емеля Пугачев - Дон казагы. ,, Зимовейская “ станицаында кн м атыы. Хорунжий чинындаы офицер. Беренсе рус - трк уышында ла, Пруссия менн булан уышта ла атнаша. Казактары длтебег аршы отортоп йргне сн трмг ябыла, лкин аса м Яйы буйында пй була. Бына ошолары ына йт алам.

- асын батша Петр Федорович булып алдап йрен халы ышанамы икн ?

- Минес, кбее ышана. Казактаран алда бигерк т башорттар ышаналыр тип уйлайым. Был халы батшаны Алла урынына, чиновникты хрт урынына кр. Томаналы ксл. Ышанмаандары ла байтатыр, мм лкин улар ндшме хуп крлрер, тип уйлайым.

- Был бола башлыыны башына ен батша итеп крте уйы айан килеп сыан тип уйлайы ?

- Был бунтовщиктан алда рен Петр Федорович итеп кртеп йрселр бер тгел, с булып китте бит! Беренсее - аса крепостной кртин Богомолов Волга буйы казактарын скребе тарафынан тар - мар ителгнг тиклем уытып йрн. стрхан губернияында таы бер Петр снс пй булды. Уныы Рябов фамилиялы асын - каторжник булып сыты. снс самозванец Ырымбуран алты. Асыланыуынса, ул - урындаы гарнизон офицеры капитан Кретов булып сыты.

- е заводтара беркетелгн кртин боллаларын батырып оло тжриб туплаан хрби етксе. ег, ки полномочиялар биреп, Пугачева аршы ебрк - был ауыр эште башарып сыара алыр инеге, тип уйлайым. еге бындай миссияа аршы тгелегеме ?

- Матушка Екатерина Алексеевна! Мин хрби кеше, ним ушаы, шуны трг тейешмен.

- Улай булас юла ерлн башлаы! Ошо мсьлг аылан бт фекеррегее яып ми тапшырыы! Нисек итеп бунтовщикты еерг уйлайыы ? Кск аршы урыра кс улланыпмы ?

- Ю, матушка - императрица, хйл менн ескмен. Тжрибмдн сыып йтм: дошмана - ул ктмгнд жм ит, йки сигенгн булып алдан ерлнгн ,, тоа “ индереп амап йллмйенс тар - мар ит бел ген ее ине ята була. Таы баша трл хйллр бихисап. Суворовтан йрнбе.

Бибиков сыып киткс т императрица йре Григорий Орловты ен саыртты. ыйынынан мсьл килеп сыа - государыня гел уны менн кшлш.

- Гриша, мин Генерал Кары отставкаа ебрем, Пугачты тумара Бибиковты ебрерг арар иттем! Шулай итк - др булырмы ?

- лбитт, др була, ли йнптре! Бибиковты тжрибе ун кешег етрлек, миссияын тп сыырына мин тулыынса ышанам.

- Кше рхмтлемен, ерлем. Бына таы бер мсьл йркте йкп тик тора бит ле. - Екатерина эргендге тлдн китап алды, алдына алды м йлшее дауам итте: -

- Бына мине улда Монтескьены ,, О духе законов “ тигн ре. Ошо китабында бйк философ длт власы тураында яа, трлс фекер йрт. Уныса и уайлы м ел власть с лштн торора тейеш: закондар сыарыу йыйылышы; башарыу органдары м суд, прокуратура системаы. инес, бее бйк илебе Рсй с тармалы длт власы индереп буламы ?

- Булмай, - Орлов трн итеп тын алды ла фекерен дауам итте. - Бее халы ны томана м наан. Ул и т нбтт тамаын туйырыу яын айыра. Европа цивилизацияына барып етерг бег таы бер - нис й йыл крк буласа. Ул арала Европа е л артабан ешск, нисек бер урында тик торора тейеш ул Рсй ыуып етен тип. Икенсенн, йклм Катюша, бее халы кс улланыуа, кс менн тотоуа йрнгн. Тыумыштан иректе ним икнен белмгн крепостноойа ирек бир, ул, бындай шатлытан, ни эшлгнен белмй икерндй башлаяса. Таы снс яы бар: рус халы эсерг ярата. Эскелек и уы рус леп киткн хлд л бтмйск, снки уны Рсй эсендге баша миллттр итск. Эсеп алан кеше ен й герой, й губернатор итеп тоя. Бын ошо эскелек араында трл болалар килеп сыа ла инде, снки эсерг йыйыландар ына ти фекер тйнйр. Рсй халы ниндй алыпта йшрг тейеш ? Уныын ин, государыня - матушка. е яшы беле, снки улы менн яан ,, Наказда “ был турала аны м алайышлы итеп йтелгн. Бт власть органдары тик законнигеендгенэшлргтейеш. Кешелрвластыяратамы - юмы хрмт итерг м унан урыра тейеш. Бер менн йткнд Рсй монархияи килешкн идара ите ысулы.

- Уныы шулай, лкин монархия мрифтле булыра тейеш. - Екатерина бер а уйланып торо, фекерен тупланы, буай. - Ю, бег барыбер Европаа эйрмйенс булмай. Бына мин Вольтер, Руссо, Дидро, Монтескье ррен ат - ат уыйым, кп политик алымдары уларан йрнм. Яыра Дидроны унаа саырым, ул аптырап тормаан, алы араны яын итеп килеп т тшт. уна булды м оа ына ваыта бында туталды. Кп гмлштек, йлштек, айы са уны менн бхслшеп т киткелнек. Длт менн идара ите ысулдары, халыты наанлытан нисек сыарыра, эскелекте нисек бтрп була - гмлшкнд бына шундай темалары тибрттек. Бгнг кнд Рсй халыны 95 % кртиндн тора. уы ип буйынса илебе 36 млн. кеше йшй. Был амы - кпме ? Минес, бик а. Цифрар ним йтерг телй ? Улар халы анын ыра терерг крк, тип йтерг телй. Халы аны ике - с быуат эсенд яынса 5 - 6 тапыр арта - бее еерй бер длт т алмаяса. Цифрар таы промышленносты ыра терерг крк тип йт. Шулай тгелме ни, Григорий Григорьевич ?

- ее реге алтын, тулыынса др, хрмтле императрица! Тик халыты кбйе процессы батша указына бйле эш тгел бит ле. Быныы, минес, Хоай эше. Бее илд тыуым крткесе лл ни насар а тгел кеек, тик лем кп. Яынса р кртин аиленд 12 - 15 бала тыуа. Шуларан се, уа бара, дрте ген тере ала м урая. Нишлп улай килеп сыа ? Сббе ябай: медицина системаы млд ю хленд. Млн, Уралда, Вога буйында бер - ниндй дауахана ю. к Рсй барма менн ген анарлы дауалау ктре эшлй. Мин медицинанан алы торан кеше, лкин ябай кг кренеп торан мсьллр ре кг инеп бара: халы араында инфекцион ауырыуар ны таралан. ора тифы, сабыртма тиф, ваба, артабан, сск туберкулез - былар бте л лемде ны артыуына килтер...

Екатерина Орловты ен блдере:

- Др г пк ю, лбитт. Итте кпме сарыф ителгнен ашаан тгел, тураан бел. Дауалау эшен яын йылдара ына млг ашырырлы мсьл тгел. Уыу йорттары т крк, бик кп шфт туташтарын, врачтары ,сестралары уытыра крк. Таы медицинаа кркле инструменттар сыарыуы юла алыу - е ур бер эш. Таы пропаганда эше, баша ва - тйк мсьллр. Барыына ла аса крк, аса! анабыа аса ю тгел, бар, лбитт. Тик бе уны, ыр мртб анап, уыш крк - яратарына беренсе нбтт тотонабы, снки лемесле уыш алып барабы. Шуа медицинаа аса бл алмайбы. Ярай, Гриша, мин ине башаса тотмайым. тлем йлп киткн аыарымды тртипк килтерерг крк, барыында блеп, тркмлп алып, арап сыаы бар.

Граф кинт кен тороп, хушлашмайынса сыып китте.

Императрица онотмаан, бик йбт илй: ваытында граф Орлов, энекше менн берглп, уа бик ны ярам иткйне. Улар булмаа - тхетк килеп ултырыу а, блки, килеп сыма ине. Эйе, граф бт ятан да килешкн ир - егет. Аыллы аналитик, тик айы ваыт сегеп китесн. Шляхетский корпусты тамамлаас та уыша ебрелде. Ошо ете йыл дауамында баран уышта ен крт алды. Гросс - Егерсдорф эргендге алышта, яуып торан пулялара аршы ктрелеп, рус алдаттарын ала йп, дошманды сигенерг мжбр иткн. Ошо батырлыы араында полк командиры булып китте. уыра Петербурга саыртылды м артиллерия батальоны командиры итеп тйенлнде. Бына ошо осора Екатерина Григорий Орловты ен ны яынайтты, фаворит итте. Петр снсн тхеттн алып ташлаандаы ярамы сн ,, Невский “ ордены менн блклнде. Шунан ул камергер итеп арайа ксерелде м генерал - фельдцейхмейстер држен алды. Лкин айы бер етешмгн урындары ла бар: уы ваытта эсе, кйеф - сафа ороуы ем алып бара, кндрен бер - ниндй файалы эш эшлмйенс ткр. Ярай, йрн ле, ваыты ет - отставкаа ла ебрерг була. Абау! Тн уртаы ла килеп еткн икн, йтгр бик арытан кеек. Йолап, ял итеп алмайынса булма.

Тбитте таы бер яты кн м араы тн тамамланды.

Батшабик ттгес иртнге ст алты тиренд уянды, торо м ситтрк ятан ер ятан туы , йомарланан аы киктрен, шунан ыа ына итеп бысылан утындары алып камина яып ебре. Камин келле ген итеп дрлп янып китте м шунда у йылы ялынын бркп т ебре. Ике ур шандалдаы 20 май шмен бермлп ут тртп абыып ебргйне, блм кийгндй булып китте. Императрица кнд иртнге осорон ярата: бер амасауламай, иркенлп уйар уйлап, пландар ороп, яынып ултыраы. Башы да йбт эшлй, келе д, трл мшттр башланансы, тыныс. Уйары менн бала саына кире йлнеп айтты. Бтм - ткнм длт эштре, арай мшттре менн булышып, унан ала, балдан - бала, тантананан - тантанаа, сит ил вкилдре менн осрашыу кислрен йрп ваыт уаран ил инен блкй саын илп ултырырлы ммкинлек т л булманы. Шулай а барыы ла ит ны уйылып алан, хатта эрг - тиренд йргндре ттрен, фиелдрен, йткн рен бгнглй хтерлй.

Бхетле ваыттары булан икн д баа! Иркен яландаы оралай балаындай, ырып - икереп уйнап туймай торайны. Ул, блкй ген останла немец ыы, бороно рыцарар замогы эсенд уйнап те. Замок иркен, блмлре - анап бтк кп, тир - яы бейек таш ойма менн уратып алынан. Бындаы тормош, иртнн алып ара киск тиклем, расписание буйынса бара. р ялсы м хемткр эшен, урынын бел. Тырышып эшлйр, асаын да алалар, таматары ла ту.

ояшлы иртлре береенд ыыайы ур ыырау тауышы уятты. Кен асып ебргйне атаы Алексты ур ссклр бйлмен ыу тултырылан вазаа алып йргнен кре ул. Фихтен йки Фике тип ндш торайнылар уа.

-Тыуан кн менн, Фике! ур булып , аыллы бул, бйк бул! инн шп етксе сыырына ышанам, снки ин емеш м тырыш бала. Оа йш м кешелрг тик файа килтерерг тырыш!