Кинй Арыланов, аранай Моратов, Брол Юнаев 4 страница

Юнаевты бт Ист провинция башорттарын улына алып, ораллы отряд тп, шуны Пугачева аршы йтлп ебрмй ятыуын Силбе администрацияы ие. Бигерк т Ист воеводаы Веревкинды сыамы бтт. Ул Силбенн уты ыбайлы алдыры. Башында Осип Мещеряковский торан был тркм олотара инеп, ундаы отрядтары кисекмтн Ырымбура оатыра тейеш. Шулай у Юнаевты - ула алыра, Силбег килтерерг бурыслы. Халыты отортоусы - ул. Баша аршы сыыусылар, йки амасаулаусылар була - урынында сыбырты менн ярыра м трмг тыыра!

Бер - нис олота булып та Мешеряковский ораллы башорт отрядтарын Ырымбура оата алманы. Йне кйп тура Мктег тартты м киске араы булыуа араматан Берол старшинаны ауылын воеводаны атлы казактары килеп т баты. Сасау ыуы, халыты барыы ла й эсенд, шуа крлер, казактары урам буйлап ткнен бер имне.

Старшина йолара йыйынып бткйне инде, тышта ниндйер ыштырлау, тупылдаан, ат бышыран, кеше йлшкне ишетелеп алды. Блкй апа шыырланы ,тр тапырынан шллр теп китте. Тышы ишекте атылар. Брол ишек тбн килде:

- Кем бар унда ?

- Силбенн ашыыс пакет, ишекте асыы! Тиерк булыы, ваыт ю!

Келне алып ташлау менн 5 - 6 кеше рлгшп килеп инмендрме! й хужаы ндшмй ген бер - нис май шмде тоандырып ебре. Ни булып китте таы ? лл берй нм иенеп мине ула алыра булдылармы икн ? Шулай а ен тыныс тотора тырышты. Хужаларса ыланан береен танып алды. Бй, был ни отставкалаы поручик Яков Мещеряковский бит! Миллте - мишр. Батырша яуында кпме башортто башына еткн бхт. Башалара нисек хбр итеп лгррг ? Былара ышаныс ю, кеше башына ете улар сн серкй лтере менн бер.

- Ни воеводаны указын тмйе! Отрядтар айа ? Нишлп быа тиклем ебрелмгндр ? - Поручик ашын емереп тблде.

- Отрядтар тл тнд, ваше превосходительство!

- айа ул отряд ? Нишлп крмйем ? Нишлп походта тгел ?

- орал етешмй ле! Аы - тлекте л йыйып бтмгнбе, ваше превосходительство.

- Алдайы! Бт е ялан! ине ула алмайынса булма! ин - отосо! ин - саботажник! Отрядтары ине йыйып бтррр! й кейен, юла сыабы!

- Нишлп абаланаыы, ваше превосходительство ? Отрядты иртг ирт менн йыйырбы, еге кререге, кеге алдында похода оатырбы! лег сй эсеп йылынып алыы! Хер малайымды сотниктара ебрм. Бер а ктг, ыра уыра ярамай а инде!

- Давай малайканы, сотниктары саырын!

Малайа ике алдат эйре.

Хужабик тороп самауыры, аандаы алан ашты йылытып бтп ыйлана башлауа сотниктар, писарь килеп инде. Улары ла геп аршы алды поручик Мещеряковский м иртг кн асылыуа отрядты ошонда йыйып килтереге, тип кире айтарып ебре.

Сотниктар тилбер булып сытылар, тн йоламай эштрен башарылар, крше ауылдара сапындар ебрелр. Старшинаа хеф янай, тиерк килеп етеге, тип аарттылар.

Кн ятырыуа отряд йыйылып бтт. Хер Осип е казактары менн ораллы башорт отряды улсаында алды, шуа кр кикереге ти тшт, ысырынып йрен тутатты. Уны алдында йн ашыу ораллы башорт атлылары йыйылайны. ,, Арыс - торос, уал итеп арап торалар, бына айа ул ыраай башкирр, фамилияды ла орап торматар - йннмг оатырар,” тип уйлап уйы Осип.

Башорттар Осипты фамилияын бик яшы беллр, ен д таныйар, халы анын ойоусыны кптн кр алмайар ине, лкин яу яланында бере д улы уа барып еткне булманы.

Нишлп еелт орал менн аы - тлеке кй йыйыландар, айтындар а похода ерлнеп килендр, ем арап оатам, - тип Осип старшинаа ыылданы. - Й тгел, ике й кеше йыйыы!

Оло башлыы Берол алара сыты м тыныс ына тауыш менн яы йыйылыусылара мржт итте:

- Ймт! Аай - эне! е барыын да алап тораыыыр, тип уйлайым, Ти йыйылыуыы сн рхмт. Ишетеп тораыыыр, поручик Мещеряковский ике й кеше талап ит. Тн менн й баып инеп киснн бирле йнде алып бара. улыбыа ике батша саырыуы. Шуны айыына хемт итерг телйеге - шуны асытан - асы йтеге!

- Ир батшаа хемт итерг телйбе, Петр Федорович - бее ысын батша, - тигн ысырыш китте, - бей батша тхетт законы ултыра.

- Петр Федорович лгн, ю ул был донъяла. Манифест таратыусы батша тгел, фетнсе казак Пугач Емелька, - тип ысырып ебре поручик. - Ышанмаы уа.

Арынбай сотник ала сыты:

- Ймт, шаулашмайыра тороо ле! Мине тылаы: Манифесты яып ебресе батшамы, генералмы, алдатмы лл казакмы бее сн лл ни мим тгел. И миме - ул бег ер, ирек в ит. Шуа ла бе Битер батшабы ли йнптрен ушылабы. Ул ялансы тгел, халыты ысын батшаы. Терелрн терерк булып яу уптарып йрй.

- Др йте, Арынбай ! Бик др! реде хуплайбы, - тип ысырыштылар ыбайлылар.

- Ах, вы - сволочи, бунтовать захотели, значит! Да всех вас надо немедленно арестовать и расстрелять! - тип Мещеряковский ыып китте м ылысына йбеште. Шул ыланышы менн са торан тыныслыты бтнлйг боо. Бте л к асып йомансы килеп сыты: бер - нис башорт поручикка йбешеп ерг брп алдылар, унда - бында йлшп торан казактара утар тблде, улар ымшана ла алмай аттылар. аты тынлы урынлашты.

- Берол аай, былары нишлтбе, - тип ораны бер.

- алдаттары оралдарын тартып алып биклге! Ксл а уйыы! Поручикты улдарын бйлп айырым биклге! Иртг ааалдары йыябы, хкмд улар улына тапшырам.

Икенсе кн ааалдар оро йыйылды м поручик Мещеряковскийы, кп кешелре башына еткне сн, аып лтерерг, тигн арар сыары. ула алынын алдаттары к алдында был арар ерен еткерелде. оралы алдаттар аты кй ирекк ебрелде, лкин улары берее л Силбег барыры ашыманы, ййлп кем айа тырым - тыраай таралышып бтт. Силбел улары хкм ите м трмг ябыу буласаын р казак бик яшы алай ине. Ошо у ора ике й кешенн торан отряд т тураында арар сыарылды м етксее итеп депутат Берол Юнаев тйенлнде.

Шулай итеп, Пугачевты ебргн манифестары Себер ятарына ла килеп етте, халыты келен хуш килеп, улары кршк йне. уыш тош - тош урындара абынды, бигерк т Ист провинцияында боларыштар ыыу ына башланып китте. уыша ышы алындар, Себер бурандары амасаулай алманы. Байта отрядтар Пугачев йки уны атамандары менн элемт булдыра алдылар.

1773 йылды ааында Ист провинцияындаы хрктк еткселек итер сн пугачевсыларан Табын казагы Иван Кузнецов ебрелде. Егермелгн ыбайлынан торан Кузнецовты тркмн аты заводы икмк - то менн аршыланы. Злотоус заводы ла шулай итте, булан оралдарын туптарын ике завод та биреп ебр. Кузнецовты казак Иван Грязнов алмаштыры, снки тегенее Красноуфимск яына халыты яуа ктрер сн ебрел. Грязнов Усть - атау, Златоус, аты заводтары эшселренн отрядтар трг лгш, улары шунда у ойан туп, шунда булан мылтытар менн оралландыра. мме й кешенн торан с блекле ошо тркмг 400 башорт ыбайлыы ушыла м урайып алан отряд Силбе тарафтарына йнл. Екатеринбург яында Иван Белобородов бер - бер атлы заводтары улына тшр.

Брол Юнаевты ике й ыбайлынан торан отряды властары урыуа тшр, снки уны улы атында медн ашыу ыбайлы башорт егеттре тупланан тигн хбр Силбег ти арала килеп еткн булан икн. урана р нм уш булып крен. 1774 йылды инуарында Юнаевты отряды Кле заводына жм итте м бреп инде. аршы торош лл ни оаа уылманы, снки эшселре стражниктара ушылып заводты орал менн алауан баш тартандар. Урам уышында аршылы крткн утылаан стражник утан, ылыстан лк булды, асып аланы - отолдо, тотоланы - уыш анундары буйынса - сирг алынды. Башорттара завод эшселре телктре менн килеп ушылды. Эшселре йп йрсе Бролдо йшлек дуы Яков Плотников икн. Эшселр упрвляющийы асып китее тураында хбр иттелр. Яков менн йлшеп, кшлшеп Берол яы власть башлытары айлара булды.

Кле клене бейек ярында урынлашан сирк алдына халыты са уып йыйылар. Т Петр батшаны манифесы ысырып уылды, шунан яы власта торолоа ант иттелр. Управляющий урынына завод атаманы булып Яков Плотников айланды, есаул, урядник, капралдар билдлнде. Йыйылшты арары сыарылды. Унда эшселр отряды т, баш ктреселрг дары, туп, мылты, баша оралдары, ананы тапшырыу саылды. Йыйылан оралды атаман Белобородова эшселр делегацияы алып барып тапшырыра тейеш. Ситтн тороп була ла, управляющийг лем арары сыарылды. Канцелярия аыары йыйылан халы алдында яндырылды. Йыйылыштан у мжлес илан ителде. Кемде ниндй аланан аы - тлеге бар - тлдрг унды. Башорттар, рустар, кртиндр, эшселр, казактар, алдаттар беренсе тапыр буталышып ултырып, матур итеп мжлес оролар. Казак йырарын башорттоо, уныын мари, сыуаш, марыуа, рус йырары алыштыры, бейере д трлн крерг була ине бында. Халы ысын келдн киннес менн ял итеп, тн уртаында таралды.

Берол рге ыштым заводында буталыш башлананы тураында хбр алды м оаа умай отряды менн шунда ярама ашыты. Заводты таа арай батылар, шуамылыр оралы м арауылы казармала йолап ятан казактар йнлп аршылы крт алмай алдылар. Та беленер ваытта бт завод канторалары менн уышы - ние Юнаев отряды улына ксте. Тбнге ыштымдыылар рге ыштымдаы хлдре ишетеп алып, делегация ебрелр м халы исеменн ир батшаа ант иттелр.

Бында ла байрам башланып китте. ыра, шарап мисклре мгрптрн сыарылып бушатылды, уйын клк ике кнг уылды.

Шулай итеп, бер - нис кн эсенд с заводты ан ойошо ына ула тшр Брло Юнаевты тге хрби ааныштарыны берее ине. Ул Пугачев полковнигы Иван Грязнов отряды менн элемтг кереп бйлнеш булдыры. Полковник уа с заводта туп ойоу, орал яау эштрен йкмтте. Таы бер мим эш тора: Ист провинцияы ге Силбене ула тшр, Ул ваытта бт провинция баш ктреселр улында буласа.

Провинция воеводаы Веревкин бел: иртме, умы пугачевсылар Силбе лен жм ойошторасатар. алала гарнизон бар, оралдары, туптары, дарыы, аы - тлеге етерлек. Тел - ниндй оайлы осадаа ла бирешмк ммкин. Таы ала стеналары бейек м ны, тик аастан булыуы ына хрт.Ут тртп, стенаны асып, баш ктреселр эск теп инере бик ммкин. Быныы беренсе хефле хл була, икенсее л бар: воевода гарнизонындаы казактара тулыынса ышанып етмй. Шуа ла ярама Себерн бер рота алдат алдыртты. Командиры подпоручик Пушкарев. Улары туптарын воевода йорто эрген урынлаштырып ошо алдаттаран арауыл уйы. Казактар араында ото таратыусылар етерлек, баш ктреселр яына сыыра ер ген торалар, барыын да иеп йрй воевода, тик отосолары лег ула алырлы ммкинлек ю, боларыш башланып китее ихтимал.

Бола ктмгнд л эсенд - ара уыштан башланып китте. Хорунжий Наум Невзоров ике й казактан торан командаы менн тупсы алдаттара жм ойошторо, туптарын ула тшр. Таралышып воевода менн ярандарын элгн арала Пушкарев ротаы туптары кире айтара алды м казактара аршы ут асты. Невзоров ене й иллелп казагы менн Силбене ташлап сыып китерг мжбр булды. Ул лнн лл ни алы та китмйенс лагерь булып урынлашты. Ярыуынан сыай алмай Грязновты элп табып ярам ораны. Риза булды полковник, т сабырлы ына итеп хл - торошто орашып алды, шунан Берол Юнаева сапын ебреп Силбег барыра ушты. е алты тубы, дрт ме скре менн Силбег тарафтарына арай уалып, яла Мтке ауылына килеп етеп урынлашты. Ике тапыр ойошторолан жм файа бирмне, тош - тош урындан аас диуарар туптаран ватылып емерелег араматан эск теп инеп булманы, снки яынлаандары мылтытары ут йрме аршы алды, штурма барыусылар кплп ырылды. Ул арала Себер яындаы баш командующий генерал де Колонг скре уыша - уыша юл ярып Силбе гарнизонына ярама килеп лгр. Генерал де Колонг - уыш тактикаын м стратегияын ятлап бткн юары држле командир. Пугачевсылары асан жм итерен ктп ятыы килмне, е жмде башланы. Был ваатта Иван Грязновты скре аланан алты - ете сарым алылытаы Пиршино ауылында урынлашайны. Баш ктреселр тик ятманы, ауылды ныыттылар, туптары алыулытара, и улайлы позициялара урынлаштырылар. Пугачевты баш атаманы Иван Грязнов жм булырын йне - тне менн ие, снки башаса ярам килсген мт булмаан генерала аман да амауа алыу м жм ойоштормау урана ишара ине. л эсенд оа ваыт йшенеп ятыуын беллр - башынан ыйпаматар. баш ктреселре скре яын - тирлге кртиндр ибен кн д тиерлек арта бара. Шулай булас ваытты уыу ,,нкле мужиктар “ сн ген сн отошло.

Беренсе февраль ирте.

Кн тыныс, еле ваыт. Генерал бт пехотаы м кавалерияы менн Пиршино ауылына ябырылды. Регуляр скре сафа теелеп, мылтытарынан ата - ата ала атлай бара м туп йрлренн ырыла бара. Пехотаны арттара алдырып кавалерия ала арай осто, улара аршы Грязновты атлылары арыры тшт. Ярты юлда ыбайлылар осраштылар, буталдылар м ылыстар алышынан торан анлы мхшр башланды. Арырыа буйа дрт - биш сарымдай булан ярты трк яланда анлы алыш ыандан - ыа бары, лектр йл бары. аны аттар м кеше клренн ялан сыбарланды Генерал яынан - яы роталарын уыш яланына керет л бер - ниндй ынылыш буланы иелмне. Дрт ст баран уышта генералды кавалерияы бер ген уыша лгш алды: у я улдаы, ике йг яын насар оралланан кртиндре ййле тркмн амап сирг алды. Дошманды бар табышы шул булды. ул я улдан хркт иткн дошман кавалерияы аршылытары йырып теп ныытмаа у килеп еткйне, ошоа тиклем резервта торан Берол ыбайлыларын улара аршы ташланы.

- Ирис, сотня менн дошманды улдан ама! Мин уа ынтылып кавалерияны ййле алдаттаран айырып алыр сн беп инм, - тип ысыры Брол. - Егеттр! Ала!

И алда елеп баран Берол шуны шйлп алды: уа аршы ниндйер кавалерист - офицер туп - тура сабып кил, артында кавалеристар массаы ел. Ике командир лемесле уыш башланы. Аттар бер - береен уратып йрл ,рпсей, ылыстар бер - береен уылып ялтлай. ,,Ота ылыссы булып сыты, ре,”- тигн уй телеп тте старшинаны башын. Бер - ике елтнгнд дошманын дмктрп лгр торайны, легее оаа китте, нисек тырышмаын ылысы буш ауаны яра ла уя, тегенее айы аралалыр янтайып лгр. Уайы тап килде офицера, дошманыны ул я абыраынан кинт яынайы, ,, азиатты “ башын урталай сабыра тип ылысын тн аа елтгн ыайы Бролдо аты офицера барып ткн, уны ылысы старшинаны башына барып етмй кейемен беп сыары. Ат тртн ыйшайып киткн офицер ны йне кйп Беролдо атына ылысы менн сапты. Тап шул ваытта старшина ынтылып ылысын дошманыны тнен тыып лгр. Бролдо аты олап китте, артынса ерг офицер ,, гр “ итте...

Бик ажар алышты уны егеттре, йн аяманылар, шуа кр дошмана сигенерг тура килде был юлы. Улар артынса урта тош, тора бир у анат м, нийт, генералды бт скре ырт крт башланы, алаа табан алыша - алыша сиген барып, эск, бейек диуарар артына инеп биклнде.

Дрт ст эсенд скрене стн бер лшн тшп алан генерал аты уйа алды. ,, р уыры был азиаттар, ны йртелгн скрй, айан ота уышыра йрнгндр икн,”- тип аптыраны ул м ауыр уйа алды. Таы ошондай бер брелеш була - тамам еелеп хурлыа алыуыды кт т тор! Дртенсе февраль кн генерал офицерарын кш тотоу сн йыйып алды. Кн тртибенд бер ген мсьл: аланы артабан алауы дауам итергме, лл сигенергме ? Офицерар кшменд бер тауыштан: ,,сигенерг м Себерг арай хркт итерг,”- тигн арар сыарылды м скр шунда у табан ялтыратыра ерлн башланы. Ошо у кнд сирг элккн 190 пугачевсы дар аасында аылды.