Мотивацияны тланы жетістікке жету механизмі ретінде тсіндірііз

Психологиялы дебиеттерде мотив, мотивация ымдарына р трлі анытамалар береді. Сондытан бл ымдарды бірегей анытау белгілі ылыми мселе болып табылады. Кейбір авторлар (В.В. Юрчук, М. Кордуэлл) мотив ымы арылы психикалы былысты сипаттаса, ал басалары (А.К. Маркова, В.И. Ковалев) жеке тланы ылытары мен іс-рекетті тадау себептерін тсіндіреді.В.И. Ковалев бойынша мотивтер ажеттіліктерді жоары бейнелеу формасында пайда болып, тлалы асиетіне айналатын, рекет пен адам жріс-трысымын саналы ынталары болып табылады.М.Ш. Магомед - Эминов бойынша мотивация рекетті йымдастырып басарушы, ішкі жне сырты ынталарды бір мотивациялы ынтаа біріктіруші жне рекетке байланысты белгілі жріс трысты туындататын адам азасыны психикалы жне саналы реттелінуіні бір трі болып табылады деген.Е.П. Ильин мотиві жеке адамны ерікті саналы рекетіні алашы сатысы ретінде, оны, адамды саналы рекетке ынталандырушы крделі психологиялы интегралды рылым деп белгілейді (6).Р.С. Немов бойынша «мотивация» терминi азiргi психологияда екi трлi маына бередi: детерминантты мiнез-лыты (бан ажеттiлiк, мотивтер, масаттар, талпыныстар жатады) бiлдiретiн факторлар жйесін анытаушы ретiнде жне белгiлi бiр дрежедегі мiнез-лыты белсендiлiктi стимулдайтын процесс мiнездемесi ретiнде крiнедi. Кбiнесе мотивацияны бiрiншi маынада олданамыз. Мотивацияны адамны мiнез-лын тсiндiретiн психологиялы мiнезлы себептерiнi жиынтыы ретiнде де арастырамыз. Оны бастау кзi – баыттылы пен белсендiлiк.

Мотивация тсiнiгi мiнез-лыты сипаттааннан емес, тсiндiруден пайда болады. Бл «нелiктен?», «неге?», «андай масатпен?», «не шiн?», «не маына бар?» деген сияты сратара жауап iздеуден туындайды. Мiнез-лыты траты з-гергiштiлiгiнi сипатталынуы мен аныталуы оны райтын ылытар мотивациясы туралы сратара жауап болып табылады.

Мотивация психология ылымында жеке басты мінез-лы, іс-рекеті мен белсенділігін реттейтін фактор ретінде арастырылады. Ал жеке тланы іс-рекетті андайына болсын мотивациялы ерекшеліктерін ескермей леуметтік психологиялы тиімді зара рекет, атынас жасау ммкін еместігі белгілі. рбір жеке тланы мотивациясы зіндік сипата ие болатындытан, натылы фактілер мен задылытарды талылауа тпей трып, негізгі ымдарды анытап алу керек.

ХХ асырды 30-жылдарынан бастап тек адама ана атысты мотивация концепциялары блініп шыа бастады. Алашы осындай концепцияларды бірін К. Левин сынды. Ізінше гуманистік психология кілдері А. Маслоу, Г. Олпорт, К. Роджерс мотивация ымын анытайтын з ебектерін жарыа шыарды. А. Маслоу адам ажеттіліктерін иерархиялы трыдан арастыра отырып, ажеттіліктерді индивидуальды даму рдісінде пайда болатынын атап крсетті.20 асырды екiншi жартысында мотивациялы концепциялар Д. Мак-Клеланд, Д. Аткинсон, Х. Хекхаузен, Г. Келли, Ю. Роттер ебектерiнде толытырыла тстi.Біз мотивті іс-рекетті оятушы кш жне ол белгілі ажеттіліктерді анааттандыруа баытталады; мотив ретінде жеке тланы ызыушылытары, леуметтік рылымдар, ндылытар, идеалдар сері алынады деген пікірді станамыз. Мотивті мотивациядан айырмашылыы, мотив – субъектіні траты, жеке басына тн асиеті жне белгілі бір іс-рекет жасаудаы ішкі оятыш кші болып табылады.

 

андай болмасын объектіні себебін білмей трып, адамны бір масата жетем деген ойын алайша тотата алатынын жне оны мінез лыны мн-жайын толы тсіну иын болады. Трлі жадайларды сер етуіне арай. Адам психологиясы р-трлі згерістерге тседі. Осыан орай оны тркілері де масата жету шін ажетті шаралары да згеріске тседі. Мотивті згеруі іс-рекетті баыт бадарына нтижесіне серін тигізеді.Жеке адамды андай болмасын рекет не итермелемейтін озаушы кш-мотив, оны трлі ажеттері, яни бір нрсеге мтаждануы. Адамны ажеттері оамды ебекте, ебек ету процесінде алыптасан. Сырты ортамен байланыс жасауда адамны мір сруі шін е алдымен ерекше маызды материалдар ажет (тама, баспана, киім, ебек ралдары т. б.) болады. Баса да ажеттілік трлерін:

1) ауіпсізден ажеттілігі;

2) Сыйласымды лы ажеттілігі;

3) Басару ажеттілігі;

4) Туелсіздік ажеттілігі;

5) Жетістікке жету ажеттіліктері.

Адамны алдына р трлі масат оюа себепші болатын – трткі, ажеттіліктер. Осы ажеттіліктерді орындау барысындаы жадайлармен индивидті зара рекеттестігін мотивация деп атаймыз. Адам ажеттін теу шін бар ммкіндігін пайдаланып, бл оны белсенді іс-рекет етуге талпындырады.

Мотивация мселесіне байланысты кпшілік зерттеулерде негізгі рл мотивацияны іс-рекетпен байланыстырып талдауында деп тжырымдауа болады. р трлі баыттаы зерттеу жмыстарыны авторлары (А.Н. Леонтьев, С.А. Рубинштейн, Л.М. Якобсон, Д.И. Узнадзе, В.И. Ковалев) мотивацияны рылымын тла іс-рекетінде байала дамитынын крсетті.Кез-келген іс-рекет белгілі бір мотивтерден туындайды да, белгілі бір жадайларда теді. Мотивтер, ажеттіліктер жне масаттар – адамны мотивациялы сферасын райтын негізгі элементтер.