Жетістікке жету мотивациясын айындаыз
Жетістік» тсінігі бізді мірімізге енді. «Жетістік» жне «жетістікке жету» феноменіне философтарды, психологтарды, леуметтанушы жне педагогтарды кптеген ебектері арналан.Философиялы ебектерде жетістік деген не жанама жне тура анытауа талпыныс жасайды, сонымен бірге белсенділік, ерік жігер, рекет, тла ымдары да арастырылады.
К.А. Абульханова-Славская ойынша, белсенділік тсінігі «тла зін іс-рекетте алай объектілерді» арастыруа ммкіндік берді.
азіргі алымдарды кпшілігі іс-рекет рылымы мынандай элементтерді амтиды, масат- мотив- тсіл- нтиже .
Философтар Н.Н. Трубников, О.Г. Юдин масатты жне іс-рекет нтижесіні сйкес келмеу мселесін анытады, масат ою шылыта наты масаттарды жзеге асыратын барлы шынайы салдарды есепке алу ммкін емес деген. Іс-рекеттік трыдан араанда жетістік - масатты жне нтижелерді жоары крсеткішке сйкес келу болып табылады.
Жетістікке жету рекеті адамны ойлап тапаны, йткені, сапа стандартына сйкес міндеттерді абылдауа міндетті, Сондай-а іс-рекет аяталан со зін - зі баалап, жоары жетістікке, лде бір жоары дрежеде орындап, нтижесін круге тырысу, зіні аылы мен абілетін крсету. Субъект белгілі бір дрежеде жетістікке жетуге зін міндетті санайды.
Алашы рет жетістікті адам мотивациясыны айнар кзі ретінде 1930 жылдарды соында Мюррей арастырды. иындыты жеіп, жетістікке жету оай емес. Оны жылдам рі, жасы етіп орындау жолдарын табу басты міндеті. иынды, кедергілерді жойып, жоары стандарта жету. зін крсетіп, згелермен жарыса тсу, з таланты мен абілеті арылы з зіне деген рметті арттыру .
Жетістікке жету мотивациясы кез-келген іс-рекетті жоары дегейде орындап, жасы нтиже крсетуге баытталан, оан жетістік критерийі олданылады. Жетістік мотивациясы субъектіні з саласы бойынша жетістікке жетуі шін талпыну арылы пайда болады.
Т.О. Гордеев [1] азіргі индустриалды оамда адамзат шін негізгі ндылытар ксіби жетістік жне зін жасы кретін адам ретінде оама пайдасын тигізу деп санайды.
Жетістікке жету мотивациясы нтижеге баытталан іс-рекетпен байланысты мірді барлы сферасындаы жетістікті зерттеуде аса лкен маына береді, олар оу жне ксіби іс-рекет болып табылады.
Х. Хекхаузен ойынша бл рекет мыналара міндетті: 1) зінен кейін жасы нтиже алдыру; 2) сан жне сапа жаынан дрыс баалау, 3) баалау те жоары немесе аса тмен болмауы тиіс. Адам іс-рекетіне арай баалау жне іс-рекет кп кш пен уаыт жмсалуы арылы іске асыралады; 4) іс - рекет нтижесін баалау шін арнайы салыстырмалы шкала олданылып, сол шкала арылы тиісті нормативтік дегей аныталады. Бл міндетті болып саналады; 5) іс-рекет субъектіні алауы бойынша, жоары нтижелі болуы тиіс [3].
Зерттеуді бл контекстінде Хек-хаузенны жетістік іс-рекеті туралы тек шектеулі маынада айтуа болады деген сзі маызды, егер міндеттерді ою объективті нтижені круге ммкіндік бермейді, нтижесін субъектіні ммкіндігінен тмен немесе жоары болан жадайда, егер ол іс-рекетті баалауды эталоны мен нормасын зі шін міндетті деп санамаса, егер міндет мжбрлеген жадайда немесе оны шешімі оны атысуынсыз жзеге асады .Сонымен, біз мотивация теориясыны тарихи трыдан дамуыны ш саласын арастырды (биологиялы, бихевиористік, когнитивтік) (С.В. Рубцов). Мотивацияны даму психологиясында трт кезеді арастырды: ылыми – табии, антропологиялы, жадаятты – динамикалы жне тлалы (Д.А. Леонтьев).
Кез келген іс-рекеттегі жетістік білім мен абілеттілікке ана байланысты емес мотивацияа да байланысты болады. Мотивация мен белсенділікті дегейі жоары болан сайын адамды іс-рекетке итермелейтін факторлар да кп. Мотивтері жоары индивидтер кп жмыс істеп, іс-рекетте те жасы нтижелерге жетеді. Ал жоары мотивтелген студент жасы оып, осымша дебиеттерді кп оиды.Жетістікке жету мотивациясын дамуды жас ерекшеліктерін бейнелейтін крсеткіштер X. Хекхаузенні жмыстарында аса лкен ызыушылытар тудырды. Оны ойынша, жетістікке баытталан мінез лыты негізі 3 жне 13 жас аралыында алыптасады. X. Хекхаузен жетістікке жету мотиві жне іс-рекет арасын-даы байланысты талдай келе, жетістікке жету рекетіні ш мотивациялы детерминанттарына сйкес келетін, жетістікке жету мотивацияны жалпы жас ерекшелікке байланысты дамуыны ш топты крсеткіштерін бліп крсетеді:
1) табысты жне стсіздікті тартымдылыы;
2) тлалы стандарт;
3) атрибуция типі.