Коммуникативті арым-атынаса сер беретін факторларды сипаттаыз

арым-атынасты ш жаы. арым-атынасты рылымы крделі боландытан, шартты трде талдау масатымен, кбіне оны бір-бірімен тыыз байланысты ш жаын арастырады: коммуникативті, интерактивті, перцептивті.арым-атынасты осы ш жаын бірлікте арастыру ажет. арым-атынасты коммуникативті жаы (тар маынада) – арым-атынаса тсушілерді бір-бірімен млімет алм 3. Перцептік жаы

Коммуникативтік жаы - арым – атынас арылы адамдар бір – біріне ойын, масатын, алан бет алысын айыруа тырысады. Бл процесті ралына сз, сйлеудегі ыра мимика (бет, ауызды ртрлі имылы), пантомимика (бкіл денедегі ртрлі имыл), ым – жымдар жатады. Коммуникативтік процесті масаты соан атысатын адамдарды бір – біріне сер етуі. арым атынаста адамдар зара идеялар, ызыулар, кіл –кйімен, сезімдерімен т.б. бліседі. Мны брін ртрлі млімет ретінде арастыруа болады.

Адамдар арсындаы коммуникативті процестер техникалы оедырылар арасындаы алмасудан згеше болды, оны мазмны жне формасы бойынша зіне тн ерекше, маызды асиеттері бар. Оларды ерекшелігі – кері байланыс процесі. Коммуникативті барьер, коммуникативтік сер жне млімет беруді р трлі дегейі сияты процестермен байланысты.

Кері байланыс дегенміз – Кері байланысты берілу жолдары ртрлі болады.Е алдымен тура жне жанама. Тура кері байланыста реципиент пікірі ашы трде беріледі. Мысалы: «сені пікірі маан намайды» , «не айтып траны маан тсініксіз», т.б. жне де ртрлі имыл – озалыс (жест) , ренжу, уану, т.с.с. бл трде тиімді болады. Жанама кері байланыс – психологиялы млметті беруді асыратын трі. Бл жадайда ртрлі сатар , кекету, ктпеген эмоциялы реакциялар болуы ммкін. Мндай жадайда камуникатор партнерді не айтысы келетінін зі тсінуі ажет. рине блай тсінуі рашан дрыс болмауы ммкін, сондытан тсіну иыныра болады.

Коммуникация туралы сз боланда е алдымен адамдарды зара рекеті барысында болатын кзарас, пікір, ызыу, кіл-кй, сезім, бадар алмасу деп тсінеміз. Бларды брін апарат (информация ) деп арастырса, онда коммуникация процесін информация алмасу процесі деп арастыруа болады.

Коммуникацияны негізгі ерекшеліктері:

1.Коммуникация екі рылымны арасындаы «информацияны озалысы» емес, ол екі индивидті зара арым-атынасы, оларды райсысы белсенді субъект, яни коммуникативтік рекетке атысушыларды райсысы зіні партнеріні белсенділігін болжап отырады. Келесі атысушы да субъект ретінде атысады. Осыдан келіп оан информация берерде оны мотивтеріне, масатына, баыт-бадарына сйенеді. Біра берілген информацияа жауап келесі партнердан шыан жаа информация трінде алынатынын болжау керек. Сондытан коммуникативтік рекет барысында арапайым «информация озалысы» ана емес белсенді алмасу процесі болады.

Адамдарды зара информация алмасуында рбір атысушы шін информацияны мні маызды роль атарады. Мнда адамдар информация мнін алмасып ана оймайды, олар оны мазмнын ашуа тырысады. Бл информация абылдаанда ана емес, ол тсінікті, рі мазмны ашыланда ана болуы ммкін. Сондытан коммуникацияда рекет, арым-атынас жне таным бірлікте беріледі.

2.Информация алмасу барысында партнерді мінез-лына сер етуі тиіс, яни коммуникация атысушыларды кіл-кйін згерту. Коммуникативтік сер ету коммуникантты біреуіні екіншісіне мінез-лын згерту масатында психологиялы ыпал жасауы. Коммуникацияны тиімділігі осы ыпалды аншалы сер еткенімен лшенеді.

3.Коммуникативтік ыпал егер информацияны баыттаушы (коммуникатор) адам мен информацияны абылдаушы (реципиент) бірдей белгілер жйесін олдананда яни белгілерді негізгі маыналары коммуникация процесіне атысушыа бірдей белгілі боланда ана ммкін болады. Жй сзбен айтканда:”барлы адамдар бір тілде сйлеу керек”. Тек белгілерді бірдей жйесін абылдау ана партнерларды бір-бірін тсіну ммкін болады. Біра сздерді маынасы бірдей боланымен адамдар оларды бірдей тсінбейді, оан леуметтік, саяси, жас ерекшеліктері себеп болады.

4. Адамдарды коммуникациясында ана коммуникативтік барьерлер болады. Олар леуметтік жне психологиялы сипатта болады. Барьерлер бір жаынан орта белгілер жйесі жо боланнан болса, сонымен атар партнерлар арасындаы леуметтік, саяси, діни, ксіптік айырмашылытара да байланысты, олар коммуникация кезінде олданылан ымдарды трліше талдайды. Екінші жаынан коммуникация “таза”психологиялы сипатта болады. Олар арым-атынаса тсушілерді жеке психологиялы ерекшеліктеріне де байланысты.(мыс ялшаты). Жекелеген адамдара немесе жекелеген апарат абылдаушылара сигналдар баытталса онда ол аксиальді коммуникативтік процесс болып табылады. Егер сигналдар кпшілікке баытталса, онда ол ретиалды коммуникация болып табылады.

2. Кез-келген апаратты алмасу белгілер жйесі арылы жзеге асады. Коммуникативтік процесте бірнеше белгілер жйесі бар, осыан сйкес коммуникативтік процесті классификациясын растыруа болады. Коммуникацияны вербальды жне вербальды емес деп екі топа блуге болады.

Вербальды коммуникацияда белгілер жйесі ретінде сз олданылады. Вербальды емес коммуникацияда белгілер жйесі ретінде сздік емес белгілер жйесі олданылады. Вербальды емес коммуникация 4 формаа блінеді: кинесика, паралингвистика, проксемика, визуальды арым-атынас. Оларды р айсысы зіні белгілер жйесін олданады. Сондытан коммуникация процесін 5 трге блеміз

3. Вербальды коммуникацияда белгілер жйесі ретінде адамдарды сзі олданылады. Сз ретінде табии дыбысты тіл, яни фонетикалы белгілер жйесі пайдаланылады. Сз – коммуникативтік арым-атынасты маызды ралы болып табылады, себебі апарат беруде сз арылы хабарды мні згеріске аз шырайды. “Айту” жне “тыдау” терминдерін И.А.Зимняя вербальды коммуникацмяны психологиялы компоненті ретінде енгізген болатын. леуметтік психологияда сздік ыпалды тиімділігін арттыруды тсілдері мен шарттарын анытауа кптеген эксперименталды зерттеулер болды. Осыан баытталан жмыстарды жиынтыы “длелдеуші коммуникация ” атауын алды. Осы коммуникацияны моделін американ зерттеушісі Г.Ласуэлл сынды. Оны коммуникативтік процесіні моделі 5 элементтен трады:

1.Кім? (хабар беруші )- Коммуникатор.

2. Не ? (беріліп тр) – Хабар(текст).

3. алай? (андай жолмен беріліп тр) – Арна.

4. Кімге? ( баытталан хабар) – Аудитория.

5. андай тиімділікпен?- Тиімділігі.

Сзді тиімділігін арттыруды 3 типі бар:

Ашы- коммуникатор айтылан ойды жатаушысы екенін ашы айтады.

Алша- коммуникатор екі арама-арсы кзарасты салыстырып, зін екеуінен де алша стайды.

Жабы- коммуникатор зіні кзарасын білдірмейді, кейде арнайы дістерді олданып жасыруа тырысады.

4. Адамдар зара бір-біріне психологиялы апаратты вербальды емыс белгілер жйесі арылы алады. Апаратты кпшілігі адам:

а)55%дене имылы жне физиологиялы алып арылы(мимика, ол, дене имылы )

б)40% дауыс(интонация, тембр, диапозон, дауыс темп арылы)

в)5% сзді маынасы арылы абылдайды. 90%кру, 9%есту, 1%т.б.

Вербальды емес коммуникацияны ішінен оптикалы-кинетикалы белгілер жйесіне мимика, ол, дене имылы жатады. Мимика дегеніміз- арым-атынас кезіндегі бетті былысы. Ым –ишара дегеніміз- психикалы кйді байататын леуметтік алыптасып алан имыл.

Коммуникацияда оптикалы-кинетикалы белгілер жйесіні мні те зор, клемі ке, сондытан азіргі кезде бл саланы зерттейтін зерттеу саласы бар, ол- кинестика. Мимика – сезім крсеткішіні негізгісі. Жаымды эмоциялар жеіл байалады, мысалы, баыт, махаббат жне тадану. амыу, ашу, жек кру сияты жаымсыз эмоцияларды абылдау иын болады. 20 000 бет имылы бар. Мимика мен мінез-лы, жріс-трысты элементі ретінде клімдеу трлі лтты мдениетке байланысты. Мысалы: отстік адамдары солтстік адамдарына араанда жиі кледі.

Дене имылы- психологиялы апарат беруді негізгі кзі. Кптеген дене имылдарына арай отырып біз адамдарды алпын, ішкі жадайын, оларды озара атынасын байауа болады. Дене имылдары кейде вербальды апаратты мнімен сйкес келмеуі ммкін, біра дене имылыны шынды болатынын байауа болады. Сондытанда дене имылыны арым-атынаста маызы те зор.

1. “Жабы поза”- мнда адам денесімен алдыы блігін жабуа жне кеістікте нерлым аз оран алуа тырысады (психологиялы дискомфорт), тыылып, иыына басын тыып, аузын жабады.

2. “Ашы поза”- ол ашы, екі жаа жайылан, ая сл ашы, сенім, келісім,жылышырайлыты білдіреді.

3. “орану”- кеудеге олды айастыру. Мны ата-анасыны айтанын жоа шыарушы балалар, зіні ын ораушы арттарда жиі олданылады.

4. “Баалау”, “Сынау”- иек алаана сйенген, с сауса бетке созыла орналасан, аландары ауызды астына арай орналасан. Егер бл сл екеюмен бірге болса, онда сын негативті. Егер бас сл бір жаа арай исайса, ол ызыушылыпен байланысты.

5. “Дайынды”- олды мыына ою дайындыты бірінші белгісі. Мндай позаны жарыс кезінде спортшылардан з кезегін кту кезінде жиі круге болады.

Орындыты шетіне отыру- рекетке дайындалып отыранды білдіреді.

Адамдармен арым-атынаса тскенде:

- она сыртынан, арасынан сйлесуге болмайды, себебікейбіреулерді арасынан орануы жо болады, оларды бірінші партаа отырызуа болмайды.

- оларды тбесінен арауа болмайды, себебі олар здерін кіші , тмен сезінеді.

- отырып-трып тран адаммен сйлесуге болмайды, себебі менсінбеуді білдіреді, позаларды те еместігі.

озалыстан адамны ішкі жадайын, оны жеке дара ерекшеліктерін(жынысын, жасын, темперамент типін) білуге болады:

1. е ауыр озалыс ашу кезінде болады.

2. жеіл озалыс уаныш, матаныш кезінде болады.

Нашар кіл-кйде ол салбырап трады,жасы кіл кй кезінде шатындай жріспен озалады.

Соы кездерде психологиялы зерттеудерде арым-атынас жасаушыларды аралыындаы ашытыты, партнерларды отырысыны коомуникативтік мніне кіл аударылуда. Америкалы арым-атынас психологиясында бл баыттаы зерттеулергепроксемикка деп ат ойылды. Трт трлі ара атынас бар:1.кілдестік,2. жеке басты,3. леуметтік,4. кпшіліктік. Алашы екі атынас жаын, досты байланысты аартады, ресми байланыстаы адамдар леуметтік атынасты станады, кпшіліктік араатынас- бтен адамдармен араласу. Жеке адамдар арасындаы ашыты р лтта жне мдениетте ртрлі. Мысалы: mini американдытарда, maxi жапондытарда. р адаммен зіні араатынасы болады.

0-0,5м- те жаынды, кілдестік атынаса сйкес келеді. Сонымен атар спортты кейбір трлерінде денелерді тйісу болады. Мыс:крес т.б.

0,5-1,2м - жеке адамдар араатынасы ашытыы, достар арасында болады.

1,2-3,7м - леуметік-ызметтік арым-атынас аймаы.

3,7м-жоары - кпшіліктік араатынас. Бірнеше сзбен алмасу немесе арым-атынас жасаудан ашу.

Паралингвистика жне экстралингвистика белгілер жйесі вербальды коммуникацияа осымша ретінде олданылады.

Паралингвистикалы жйе- бл дауысты асиеті, оны диапазоны, дауыс тоны.

Экстралингвистикалы жйе- сз арасындаы кідірістер, жтелу, жылау, клу, сз темпі, т.б.

Дауыс тонынан ашу жне айыны жеіл байауа болады, ал ашу жне ызанышты тану те иын. Дауыс тоны серіктес адамны сезімін тсінуде негізгі роль атарады.

Дауыс кші мен биіктігі де кейбір сезімдерді анытауа ммкіндік береді. Мыс:ашу, орыныш, уаныш, сенімсіздік биік дауыспен берілсе, м, айы жне шаршаанды жмса жне тмен дауыспен беріледі.

Сзді жылдамдыы да сйлеушіні сезімін білдіреді. зіні басындаы иындыты айтанда, обалжып транда адам тез сйлейді. Баяу сйлеу айыда, ккіректік немесе шаршаан кезде болады.

Крсіну, жтелу, кідіріс жасауды да сезімді білдіруде маызы те зор.