Ылым мен білім саласыны этикалы лшемдерін ашыыз
ылым этикасы – жаадан алыптасып келе жатан келешегі зор кешенді ылыми баыт. Ол ылыми ызметті леуметтік-этикалы жне гуманистік проблемаларын зерттейді.
ылыми ызметті нтижелерін, жаалытарын, жетістіктерін оам мен адамны игілігі шін олдануда жне ылыми-техникалы прогреспен штастыра білуде ылымны леуметтік жне моральды жауапкершілігі артып отыр. ылыми жетістіктерді іс жзінде олдану этикалы нормалар мен аидаларды амтиды. Оан бкіл адамзата тнген термоядорлы немесе экологиялы апат аупі кепіл. Сондытан алымдарды леуметтік жауапкершілігіні маызы те зор. Осы зекті мселені ылым этикасы зерттейді.алым ылыма таза, адал, шыншыл, діл пиылмен ебек етуі тиіс. алым этикасы - бл ылым этикасына араанда тар маынадаы ым. Бл екі ымнан баса дістемелік дебиеттерде ылыми ызметкерді этикасы деген ымдар да кездеседі. ылым этикасы зара арым-атынастаы моральды философиялы жне леуметтік жаын арастырады.
ылым этикасы оамдаы адамгершілікті дамуын, ылымны моральды ндылытарын, шынды пен жанашырлыа серін арастырады.ылыми этиканы нормалары: біріншісі, жалпы адамзатты адамгершілік талаптарын орындаудан трады. Екіншісі, этикалы нормалар ылыма тн арнайы ндылытарды корауа ызмет ету. Яни ылыма адал ызмет ету, риясыз іздену арылы аиатты длелдеу. Кнделі ылыми рекетте алан білімді бірден длелдеу ммкін емес, аиат екенін длелдеу иын. Бл сондытан алымны тактикасына, адамгершілігіне жктеледі.детте ылым мен адамгершілік мселелері бір-біріне арама-карсы ым деп арайды. Ал шындыында ылым адамгершілік, мораль талаптарыны дамуымен тыыз байланысты. ылым рбір дуірді адамгершілік ндылытарын реттеп отырады. Белгілі бір этикалы талаптар, ережелер аныталып отырады.Шын мнінде табиат сияты ылым адамгершілік категориясына баынбайды, ылымны басты масаты-объективті шынды.. ылым шындыында шынайы емес, оны адамдар жасайды. Ал адама тн нрсе адасуы; жолдан таяуы; пиылыны азыруы, атты ынтыуы, яни сезімге берілуі сияты кріністер алымны бойына болатындытан оны орытындысы рашан да шынайы болады деп айта алмаймыз. ылыми ортада кп уаыттан бері здеріні адамгершілік нормалары тыйым салу, ылыми ызметін реттеу сияты алымдар леміні зіндік этикалы ережелері бар. Олар: 1) Объективті шындыты талап ету
Мны мнісі атып алан кзарас немесе пікірде шыншылды болмайды, оан факті мен длел керек.
2) ылымдаы адамгершілік станымны бірі – субъективизмді аралау.
Мны мнісі р адамны зіндік кзарасы болады. зіндік пікірі болады. Оан длел керек.
ылым этикасыны аидаларыны бірі – білімді длелдеу.
XVI-асырда ататы алым, астролог Никалай Коперник астрономия лемінде ткеріс жасайды. Оны «Кнді жер айналады» деген тжырымы дау туызан еді, біра та, дауа араласа алмай зіні ауыруынан аза тапты. Оны кітаптарыны таралуына ата тыйым салынды. Кпшілік кнні жерді айналып жргенін кріп жргендіктен, Коперник айтты екен деп жерді кнді айналатынына сенбеді.
Церковті тыйым салан Коперникті кітабын оып, оны ойын ары дамытан италянды ойшыл, атеист Джордано Бруно «аспанда кптеген жлдыздар бар, кн – соларды біреуі ана» дегені шін, инквизиция оны ота жаып жіберген.Коперникті айтандары дрыс деген Галилей, аырында “мен ателестім” деп инквизиция алдында млімдеме жасаандытан аман алан.3) Келесі ылыми этиканы аидасы ол ылыми ебектегі этикалы талаптар.Мысалы: ол авторлы мселе жне ылыми зерттеулерді жариялау. Баса ебектерден алан цитаталара дл, наты сілтеме (ссылк )жазу.- авторлы мселесі;- пікір беру;- плагиат мселелері,азіргі заманда экологиялы проблемаларыны шиеленісу, адамзат пен табиатты зара рекеттесуіні ндылыы арта тсуде, азіргі заманы ылым зіні экологизациялы дуіріне ая басып отыр. ылым алдында жаа масат тр ол масат табиатпен соыс емес, керісінше адам мен табиат біріктіре отырып дамыту.