Сойыс малын абылдап алу тртібі

Сойыс салмаы - ансыратылан, суытылан ша-бассыз, йрысыз, ая-олсыз, терісіз жне ішкі мшелерсіз, бірата ішкі майымен.

Сойыс шыымы - сойыс салмаыны малды сояр алдындаы тірі салмаына пайызды ара атынасы.

Шаруашылытардан мал сатып алу жмысын ет комбинаты жне мал дайындайтын йымдар жргізеді. Мал басы аз аудандарда, сатып алу жоспары бойынша жасалан келіссзбен, ттынушылар кооперациясыны абылдаыш блімі айналысады. Мемлекеттік сатып алу жйесі малды, сты жне й оянын малдрігерлік сынысты атты сатап абылдауы тиіс.

ырылан ойды мына жадайларды еске алып абылдайды: биязы жне жартылай ылшыты тымдарыны жні 1 см, ылшы жнді ойдікі - 2,5 см жоары болып скенде. Буаз сиырды, ойды, шошаны жне биені абылдау шін, олара міндетті трде пайдалануа жарамайтын акті болуы керек. Мндай жат болмаса, мал кейін айтарылады. Малды сатып алуа рсат, тек шаруашылы жпалы аурудан таза ана болса беріледі жне ол малдрігерлік кулікпен расталуы керек. Малдрігерлік куліксіз, тауарлы-тасу жне т.б. жатсыз келінген мал абылдауа жіберілмейді. Ауру жне ауруа бейімделіп тран, кейбір жпалы аурулармен ауыран малды союа тек малдрігеріні рсатымен ана жібереді.

Етті жне ет німдерін таамдыа пайдалануа тиісті деуден кейін жіберіледі. Тиісті деу «Сою малыны етін жне ет німін малдрігерлік санитария экспертизі» жатында крсетіледі.

Ауру малдарды мал дайындау орнына, бордаылау шаруашылыына жне ттынушылар кооперациясыны абылдау орнына тапсыруа, ия болмаса алуа рсат берілмейді. Малдрігер ызметкерлеріні рсатымен келінген мал (бір жері сынан, ауыран, нашар) тез арада союа кезексіз алынады.

Таамдыа жарамайтын ет жне ет німдері мал азытарын жасауа жіберіледі де, ол бас мал санын алу жоспарына кірмейді.

Ет малын жне сты мемлекеттік сату, ртрлі мал дайындау орындарымен, негізгі келісім бойынша жргізіледі. Осы себептен бл мекемелерді арасында алдын-ала келісім - контракт жасайды, ол мал беретін ндірісті жауапкершілігін жоарылатып, мал дайындау орындарыны дрыс жне уаытында малды абылдауына серін тигізеді. Келісімде, ай айды нешесінде, андай малды (сты), одылыыны категориясы бойынша андай орына беру керек, екі жаты алынан міндеттемелерін (келісім бойынша) орындау шін жауапкершілігі жне т.б. крсетіледі.

Малды жк машинасымен тасыанда, ия болмаса айдаанда, оларды ет комбинатына келіп тскен уаытын барлы мал тгел жеткізілгенде ана есептелінеді. Егерде мал теміржолымен жне сужолымен тасылса, онда келген уаытын вагонды, кемені, баржаны тсіру орнына келінгеннен кейін есептейді.

Темір жолымен жне су транспортымен график бойынша келінген малды, ет комбинаты кнде апта бойы (жмыссыз кндерді оса) абылдайды, ал жк машинасымен жне айдаумен келінген малды сол кні жмыс уаыты бітуіне 1 саат аланша абылдайды.

Егерде келінген мал уаыт бойынша графиктен себеппен алып келсе (теміржолшыларды кінсінен, транспортты сынуы, жолды нашар болуы т.б.), малды сол кні абылдап алады. Бл алынан мал туліктік мал алу есебіне кіреді, не болмаса мал келген шаруашылыты келісімімен келесі кнні нормасына кіргізілініп абылдайтын болады.

Себепсіз кешігіп келінген мала, ия болмаса графиксіз келінсе жне арты бас келінсе, ет комбинаты мала ора (шарба) жне су береді, азыты шаруашылы зі амтамасыз етеді. Мндай малды абылдап алу уаыты екіжаты келісімі бойынша аныталады.

Малмен жіберілген жаттарды дрыстыын тексеріп, Сонымен бірге тауарлы-транспортты накладнойдаы жне малдрігерлік кулікте крсетілген малды санын, келінген малмен салыстырып малдрігерлік арау ткізу шін малды шарбаа амайды. Егерде малдрігерлік арауды ткізгенде, ауру мал шыса, ия болмаса жаттар болмаса, лген мал болса, барлы малдыарантин бліміне жібереді.

Малдыарантинге стауа ш кнге дейін ана рсат беріледі. Осы уаытты арасында малдрігер ызметкерлері ауруды диагнозын ояды (анытайды), ия болмаса малды не себептен лгенін анытайды. Малдыарантинге стаудан шыан шыынды тгелдей шаруашылы тлейді. Союа келінген малды ет дейтін мекемелер, міндетті трде 2 саат шамасында (келіп жеткен уаытынан бастап) абылдап алуа тиіс. Малды тасыанда, тасу жолыны алыстыына арай оларды тірі салмаынан мынадай тмендету жргізіледі. Егерде мал жк машинасымен 50-100 шаырыма дейін жерден келінсе, ішек-арынны ішіндегі заттар шін тірі салмаын 1,5% тмендетеді, ал 100 ден арты болса малды натылы тірі салмаымен абылдайды. Егерде келінген мал 2 саатты ішінде алынбаса, онда рбір саат стааны шін тмендету клемін 0,5 % дейін азайтады. Ал малды стауы 8 сааттан асып кетсе, онда ет деу мекемесі міндетті трде малды тауарлы-транспорт накладнойда крсетілген тірі салмаымен абылдауы тиіс.

келінген мал буаз болса (6-8 айлы) онда тірі салмаын 10 % тмендетеді. Мал сондай ыласталынан болса, ия болмаса денесінде терісін блдіретіндей жара болса, онда тірі салмаын таы 1% тмендетеді.

Егерде абылдаушы мен берушіні арасында, тмендету коэффициенті жнінен, ия болмаса абылдау тртібін бзан туралы талас болса, онда малды «демалуа» 1 тулікке алдырады жне азы пен сумен амтамасыз етеді. Бдан кейін малды 3% тмендету коэффициентімен алады, бірата азытандыраннан кейін 3 саат уаыт ткеннен со, малды млшерден тым кп азытандырмайды, бл «тірік» оны тірі салмаын жоарлатан болып табылады.

Сойыс малдарын тапсыру жне кабылдау тртібі.Сойыс малдарын тапсыру абылдау екі тсілмен жргізіледі:

а) шасыны салмаына жне сапасына арап,

б) малды тірі салмаына жне ондылыына арап. Мал шасыны салмаымен, сапасына арап-абылдау детте ет комбинаттарында жргізіледі. Малды санап, ветеринарлы байаудан кейін блек жерге амап, табалап (сыралау) шаруашылыа номер белгілейді. Сояр алдындаы аш стау мерзімі біткен со малдарды белгілі технология бойынша сояды. Сыраларды мал шасыны алдыы о аяына бойлап шаларды лшеп, ГОСТ талаптарына сйкес ондылыы аныталады жне шаруашылы мамандарыны атысуымен шаа таба салынады. Ірі ара шаларына осымша "Ж"- жоары, "О"- орташа, "Т"-орташадан тмен деген ріптермен белгі ойылады. Салмаы мен ондылыы туралы акт жасалып бір данасы шаруашылыа беріледі. ондылыына жне базар нарыына байланысты, баасы 1 белгіленеді. ткізген малды тірідей салмаын шыару шін есептеу коэффициенті олданылады (10 кесте).

10 кесте - Мал етін ондылыына арай тірі салмаа айналдыру коэффициенттері

Мал трі	ондылыгы
жоары	орташа	орташадан тмен	ктерен
Ірі ара малы	2,06	2,15	2,39	2,51
ой, ешкі	2,29	2,37	2,54	2,68

Шошалар шін тірі салмаа айналдыру коэффициенттері: беконды жас шошаа - 1,54; еттік жас шошаа, терісімен - 1,54; терісі - 1,60; майлы шошалара терісімен - 1,43; терісіз -1,60.

Тірі салмаымен ондылыына арай абылдау ет комбинатыны маманы дайындау мекемелеріні абылдау орындарында, шаруашылы- ты басында, кейде ет комбинатыны зінде жргізеді. Ветеринарлы байаудан кейін барлы мал олшеуден теді. Алынан салматан асазан алдытары (3%) шегеріледі. Егер мал клікпен 50-100 шаырым жерден келінген болса салма 1,5%-ке шегеріліп, ашыты 100 шакырымнан асса мал лшенген салмаымен абылданады.

келінген малды абылдау 2 сааттан арты кешіксе, р саат сайын бл коэффициент 0,5% кемітіліп отырады. Егер мал абылдау 8 сааттан арты кешігетін болса, онда екі жаты келісім бойынша малды азытандыруа болады. Арарай абылдау деттегідей ткізіледі. Малды сті лас болса тірі салмаынан 1%, буазды мерзімі жартысынан асса 10% кемтіледі. Егер екі жа келіспеген жадайда тексеріс сою йымдастырылады. Есептеу келісім баасымен теді.