Азастанды Еуразия идеясыны мазмны мен іске асырылуы.

1.азастанды Еуразия идеясыны тарихы мен эволюциясы, аымдары.Тарихи алышарттары. Еуразиялы кеістікте жатан азастан ежелгі уаыттан бері Шыыс пен Батыс, Еуропа мен Азия ркениеттеріні арасын байланыстырушы буын ызметін атарды. Нтижесінде тарихи-мдени байланысты азыы болды. Далалы ркениетті «ортадаы» сипатта боландыы да шынды. Трік лемі ытай, иран, славян, еуропалы мдениеттермен зара ыпалдасты. Ханды дуірде де, патшалы, одан алды кеестік Ресейді отарында болан кезедерде де азастанны Еуразия кеістігінде алатын орны ерекше болды. Бізді еліміз геосаяси жне ркениетті трыда араанда ытай, Орталы Азия мен Ресейді арасында «кіндік ортадаы» жадайды иеленеді. азастанны Еуропа мен Азияны тоысындаы алатын тарихи жадайы туралы Президент Н..Назарбаев зіні «Тарих толкынында» атты ебегінде жан - жаты жазды. Cонымен, азастанны кпасырлы лы тарихы елбасыны азіргі Еуразиялы іліміні тарихи алышарты болып табылады.

Халыаралы-айматы алышарттары.Еуразия бастамасы – бл ауымды айматы жоба боландытан оны алышарттарына ХХ асырдаы Еуропа, Азия, Америкада зірленген айматы ыпалдасу жобасы кіреді. азастан Президенті: «Бгінгі лемде айматы одатарды неше трі бар, олар сонысымен де мыты болып отыр» деген-ді. Еуразиялы жобаны маызды халыаралы алышарты Еуропалы Одаты алыптастыру дерісі екендігі де млім. Осы лгі Н.. Назарбаевты бастамасы шін негіз болды.

Интеллектуалды алышарттары.Н.. Назарбаевты Еуразиялы бастамасыны жаашылдыын айта отырып, оны интеллектуалды алышарттарын да крсетуіміз ажет. Біріншіден, азіргі еуразиялыты интеллектуалды алышарттары 1920-шы жылдардан басталып, Ресейден Еуропаа оныс аударан Н.С. Трубецкой, П.Н. Савицкий, Г.В. Вернадский, Э. Хара-Даван, К.А. Чхеидзе жне зге де ойшылдарды арасында алыптасты. Олар здерін «еуразиялытармыз», ал идеяларын «еуразиялы» деп атаан. Бл дегеніміз «еуропалы» жне «азиялы» элементтерді жинатайтын жаа лем жніндегі тсінік. Алайда, зіні ауымды мдени-танымды кеістігіне арамастан, еуразиялы идея негізінен ресейлік мселелер тірегінде алыптасты. Еуразиялытарды идеялары кеестік болмысты талаптарына сай болу шін згеруге тиіс еді.

Еуразиялы идея еуропоцентризмді, отарлау мен империализмді теріске шыарады. Сондытан ХІХ-ХХ асырларда тариха мдени-ркениеттік кзарасты станандар атарына Н.Я. Данилевский, О. Шпенглер, П. Сорокин, А. Тойнби секілді ойшылдарды жатызамыз. Мдениеттану трысынан еуразиялы идея лемні ркениетті кпырлылыын, яни «ркениеттер атыысын» емес, схбат, ынтыматасты ырынан крсетеді. азіргі заманы тарихшы Р.А. Медведев Шыыс пен Батыс «ешуаытта осылмайды» деген Д.Р. Киплингті сзін брі біледі, біра та зіні Еуразиялы жобасымен «Нрслтан Назарбаев бл тезисті ате екендігін крсетті» деген.

шінші. Трік-славянды, шыыс-батысты ыпалдастыты зерделеу дерісі арылы еуразиялыты зіндік ерекше бейнесі ХІХ . екінші жартысындаы - ХХ асырды басындаы орысты оамды зердесінде (К.Н. Леонтьев, В.И. Ламанский, Г.Н. Потанин, В.В. Бартольд), сондай-а трікті оамды зердесінде (Ш. Улиханов, И. Гаспринский, Абай, . Бкейханов, М. Шоай) алыптасты. Сйтіп, Еуропа мен Азияны, Шыыс пен Батысты зара о байланысы трысындаы идея бірте-бірте трік жне орыс ойшылдары мен алымдарыны ебектеріне ене бастады.

Тртінші. Кеестік билік тсында еуразиялы идеяа атысты ебектер оамнан аластатылды. Кезінде шетелдерге оныс аударан еуразияшылдарды ебектерін оу ол жетпес арман болатын. Тек ана кейбір алымдарды еуразиялы кзарасты (атын атамай) олдануа батылдары жетті. Орыс алымдарыны арасынан крнекті тарихшы жне географ Л.Н. Гумилевты, ал азатар арасынан – белгілі аын жне зерттеуші О.О. Слейменовті атаймыз. Л.Н. Гумилевты ебектері тарихи танымды кеейтті. ылымда жансыз леуметтік-экономикалы материализм мен еуропоцентризмні стем болуына арамастан, лемдік тариха этнологиялы кзарасты батыл олданды, Еуразиядаы трік-славян «комплиментарлы» (жинаталан) идеясын дамытты. Л.Н. Гумилев ылыми айналыма жаа іргелі ркениеттік ым –«лы Даланы енгізді». Оны тжырымы адамзат тарихыны кп ырлылыы, оны желілі емес циклдік дамуы еуропоцентризмні шектеулі екендігін тсіндірді, мдени-ркениеттік мселе оамды санаа айта оралды. Л.Н. Гумилев 1980-ші жылдарды соында «соы еуразияшыл», шын мнісінде «тірі классик» - болды (жаа дуір шін - азіргі еуразияшылдыа жол ашан «бірінші» адам). Л.Н. Гумилев 1992 жылы айтыс болды. Крнекті ойшылды Н.. Назарбаевты Еуразиялы жобасын круге екі жыл мірі жетпеді. йтпегенде, 1994 жылы азастан Президентіні Еуразиялы жобасын олдаан болар еді.

2.азастанды Еуразиялы идеясыны мазмны мен іске асырылуы.Егемендік пен сырты саясаттаы дербестікті айын крінісі азастан Республикасыны Президенті Н.. Назарбаевты 1994 жылы жоба трінде сынан «Мемлекеттерді Еуразиялы одаы» мен Еуразиялы бастамасы болды. «Еуразия одаы» жобасы айматы мселелерді парасатты трыда, рі зара тиімділікпен шешу масатын кздейді. Еуразиялы бастама егеменді азастанны лтты-мемлекеттік мддесін ораумен жне оны Еуразия елдерімен зара тиімділікке негізделген ынтыматастыымен ерекшеленеді. Н.. Назарбаевты жобасы жне оан атысты туындаан кзарастар, халыаралы пікір - таластар тарихтаы дстрлі еуразиялы идеяа елеулі згерістер енгізді. Бл кнде Еуразиялы бастамаа теориялы жне практикалы трыдан біратар толытырулар да осылды.

ХХІ асыр дамуына жауап бере алатын азіргі еуразиялы ілімні негізін салушыларды бірі азастан Президенті. Елбасыны Еуразиялы ілімі ткен он сегіз жылды ішінде айтарлытай кеейіп, крделене тсті. Сйтіп, азастанны за мерзімді мемлекеттік стратегиясыны рамдас блігін айындайтын Еуразиялы ілімі сипатына ие болды. «Doctrina» сзін латын тілінен аударанда ілім, ылыми, саяси теория, тжырым, шешуші теориялы немесе саяси аида деген маынаны білдіреді. азастан Республикасы Президентіні Еуразиялы ілімінде теория мен саясат сабатаса байланысан. Осы ілімні тжірибеде жзеге асуы бгінгі кні елбасыны бастамасымен рылан ЕуроазЭО, ШЫ, АСШК секілді мемлекетаралы айматы бірлестіктер ызметімен, Еуропа, Азия елдерімен ынтыматастытан (соны ішінде ЕЫ, ОИК-пен), сонымен атар азастан халы Ассамблеясы форумдарымен, лемдік діндер съезімен длелденіп отыр. Аса ірі еуразиялы мемлекет - туелсіз азастан Республикасыны табысты дамуыны зі Еуразиялы іліміні наты жзеге асуын крсетеді. азастан Республикасы Президентіні «Еуразия Одаын» ру жніндегі бастамасы кездейсо сынылан жо. Ода азіргі еуразиялы идеяны тарихи, интеллектуалды, саяси, халыаралы алышарттары бар.

Н.. Назарбаевты Еуразиялы бастамасыны саяси алышартына Еуразия кеістігінде жаа егеменді мемлекеттерді пайда болуы жатады. 1993 жылы мамырда Н.. Назарбаев «азастанны болашаы - оамны идеялы бірлігінде» ебегінде: азастана лемні назары ауып отырандыындыы тілге тиек етіп, елімізді географиялы жадайын, этнодемографиялы жне баса дамуын ескере отырып, кп ырлы бадар стану аса маыздылыын тжырымдаан еді. Сонымен бірге елбасы ТМД мемлекеттерімен ынтыматасты арым – атынаса бірінші кезекте кіл аударатындыын млімдеді. Кеестік билік жйесі ыдыраан кейін крделі жадай алыптасты. азастан оамына бірігу ажет болды. Еуразиялы идея сырты саяси, айматы баытына арамастан азастан халыны іштей бірігуіне ммкіндік туызды. 1990-шы жылды басындаы тарихи оиалар саяси ойларды дамуына трткі болды. Жаа еуразиялы бастама замана сай егеменді мемлекеттерді ныаюына, ынтыматастыты алыптастастыруа себеп болды. Жалпы аламды, айматы жне лтты жадайлар еуразиялы идеяны айта рлеуін, ХХ асырды соындаы айматар мен лемдегі тбегейлі згерістерге орай жаару ажеттігін де крсетті. Н.. Назарбаевты Еуразиялы бастамасыны тарихи, интеллектуалды жне саяси алышарттары осындай.

 

Дріс 2.