П.И. Савицкийді еуразияшылдыа атысты тарихи тжырымдамасы.

Николай Яковлевич Данилевский (1822 ж. Оберце с. Ливенск уезінде, Орлов губерниясында дниеге келген. 1885 жылы айтыс болан) — орыс леуметтанушысы, мдениеттанушысы, публицист жне геосаясаткер, алашыларды бірі болып тариха деген ркениетті кзарасты негізін салды, панславизм идеологы.

Негізгі идеялары:

  • Жалпыадамзатты ркениетті сынау.
  • Дін, мдениет (ылым, нер, техника), саясат, оамды-экономикалы мір секілді 4 негізден тратын: мдени-тарихи трлер тжырымдамасы.
  • Мдени-тарихи трлер жне ркениеттер этнографиялы материала арсы трады.

рметті генералды баласы Данилевский Александровск лицейінде трбиеленді. Сондан кейін Санкт- Петербург университетінде білім алып, жаратылыстану факультетіні ерікті тыдаушысы болды. Ботаникамен айналыса жріп, Фурьені социалистік жйесін зерттеді.

Данилевскийді негізгі ебегі «Россия и Европа», «Заря» журналында жарияланды.

«Дарвинизм» ебегінде Дарвинні теориясын сынап, оны негізсіздігін длелдейді.

«Россия и Европа» ебегінде Данилевский Ресей тарихын Еуропа елдерімен здіксіз байланыста арайды. Ол тарихи тжірибеге сйене отырып, Батысты саяси, мдени экспансиясынан сатану ажет деп шешті. Данилевскийді пікірінше, саяси тепе-тедік рашан Рессейге арсы бір-бірімен уадаласан Еуропа мемлекеттері шін те тиімді. Ресей ауіпсіздігіні кепілі Еуропа мемлекеттеріні бытыраылыы мен зара келісімге келе алмауы болып табылады. Осы ебегінде ХІХ асырда тарихнамада стем болан еуропоорталыты кзарасты сынады. «Мдени-тарихи трлер» ымы - Данилевский іліміні негізі. Ол тарих жзіндегі негізгі мдени-тарихи трлерді былайша блді: 1)египеттік, 2)ытайлы, 3)ассирия-вавилон-финикиялы немесе халдей немесе ежелгі - семиттік, 4)нділік, 5)иранды, 6)яудилік 7)гректік, 8)римдік, 9)жаа-семиттік немесе аравий жне 10)герман-романды немесе европалы, ал сонымен атар з дамуын жетілдіріп лгермеген мексиканды жне перуанды.

Данилевский герман-романды жне славянды трлерге ерекше кіл бледі. Славянды трді болашаы туралы тжырымдап, болашата герман-романды трді лдырауына орай Ресейде славяншылды тарих тріне шыатындыын длелдеді. Еуропаны орнын Ресей басып, жоары діни уатымен жне барлы славян халытарын біріктіру миссиясын атарады. Славяншылдыты стемдігі еуропаны «кйреуін» крсететін еді. Славяншылдар секілді еуропалы жне славянды мемлекеттілік трлі тамырдан алыптасты. Славян халытарыны герман халытарына араанда ш ерекшелігі бар: этнографиялы (психикалы рылысы); 2) діндарлыы; 3) тарихи трбиедегі ерекшелік.

Данилевскийді айтуынша: «рбр славян орыс, чех, серб, хорват, словенец, болгар (полякты да осым келеді) шін – дай мен оны асиетті шіркеуінен со – славян идеясы идеядан жоары, бостандытан жоары, ылымнан жоары, білімнен жоары, жер бетіндегі барлы игіліктерден жоары болуы керек». Данилевский Ресейді дамуы шін кшті билік пен ата орталытандырылу ажет деп шешіп, «мемлекетті масаты халыты мірін, ар-яты мен бостандыын орауды» сынды. Ол Ресейді саяси жйесін згертпесе, ркениметке жете алмаймыз деп тсіндірді. Кшті мемлекеттік саясат пен реформаны йлесімділігі арылы оамды дамытуа болатындыын сынды.

Ебектері:
Данилевский Н. Я. Россия и Европа. М., 2003. С. 487.

Данилевский Н. Я. Владимир Соловьев о православии и католицизме. // Данилевский Н. Я. Горе победителям. М., 1998. С. 276-287.

Данилевский Н. Я. Россия и Европа. М., 2003. С. 172.

2. П.И. Савицкийді еуразияшылдыа атысты тарихи тжырымдамасы.Петр Николаевич Савицкий–1895 жылы 15 мамырда Черниговта дниеге келген. 1968 ж. 13 суірде Прагада айтыс болан. Орыс географы, экономист, геосаяттанушы, мдениеттану, философ, аын, оам айраткері, еуразияшылды ксемдеріні бірі.

Асйектер тегінен. Чернигов помещигі, земстволы айраткер, Ресей империясы Мемлекеттік кеесі мшесі (1906 ж.) Николай Петрович Савицкийді лы. Гимназияда оып білім ала жріп, ылыми жмыстармен айналысан. лы Петр атындаы Петроград политехникалы институтында экономикалы факультетінде оиды. Осында ои жріп, Петр Струев жетекшілігімен ылыммен айналысан. Струев арылы осы кезде кадет партиясыны о анатында болады. П. Б. Струевті жетекшілігімен шыарылан «Великая Россия», «Русская мысль» атты журналдарында маалалары жарияланан. 1916-1917 жж. Норвегияда орыс елшілігінде жмыс істейді. Ресейге азан ткерісі алдында келген. Бдан кейін Украинаа кетеді. Бл уаытта Петлюра скері рамында соысан. 1919 жылы деникиншілдермен бірге болып, Деникин мен Врангель кіметтерінде сырты істер министрі орынбасары ызметін атарады. 1920 жылы алан врангельдік скерімен Константинопольге кеткен. Мнда ол Струвемен бірге «Русская мысль» журналын айта шыарады. Н. С. Трубецкойды «Европа и человечество» (София, 1920) атты ебегіні ыпалында еуропоцентризм тжырымдамасынан алыстай бастаан. Бл Струвені лтты-либерализм идеясы негізіне айшы болды. Ол Трубецкойды Ресейді «орталы материк» ретінде, яни Ресей Еуропа мен Азияны ортасындаы- Еуразия деген тсінігіне сайып келді. Осылайша, П. Н. Савицкий еуразияшылдыты негізін салушыларды бірі болды.

1920 жылы Болгарияа оныс аударады. Ол Софияда «Исход к Востоку. Предчувствия и свершения. Утверждение евразийцев» атты бірінші еуразиялы жинаты шыарылуына атысан. 1921 жылды соында Чехословакияа ауысады. Прагадаы орыс за университетінде приват-доцент болып ызмет жасаан. Орыс халы университетінде, Орыс ауылшаруашылы кооперация институтында, Орыс азат университетінде география жне экономика пндерінен дріс берген.

1930 жылдары Прага неміс университетінде орыс, украин жне ресейтанудан саба берген.

1940 жылы Прагада орыс гимназиясыны директоры болан.

Ол еуразияшылдыа шаруашылыпен айналысу, экономика тарихы жне еуразияшылды тарихы циклдеріні теорияларыны негіздерін жасады. Кшпелілікті оыту сияты жаа ылымны пайда болуына лес осан. Орыс геосаясатыны еуразиялы нсасын жасаушы болды. Еуразиялы озалысыны басару органдарыны мшесі болан. Атап айтанда, шеуді Кеесі, Бесеуді Кеесі, Жетеуді Кеесі.

1920 жылдары большевиктер биліктен кетеді дегенге сеніп, баса еуразияшылдармен бірге Ресейге келуді жоспарлаан. КСРО-да еуразияшылдыты таратуа рекет жасаан. Алайда ОГПУ-ды «Трест» операциясыны рбаны болады. Олар ОГПУ-шілдерді большевиктерге арсы «жалан» еуразияшылдарына алданып алады. 1927 жылы «Трест» арылы КСРО-а пия келген. Бл кезде ОГПУ жасырын ызметкерлерін білмеген. Сондытан «Трестті» шкереленуі, еуразияшылыдыа одырмай соы жасады.

1930 жылдары рылымды география жасаумен айналысан. Осылайша, Н. С. Трубецкой мен Р. О. Якобсон сияты лингвисттармен жасалынан еуразияшылыдыа рылымды діс олданды. Эмиграцияда Еуразиялы партияны рушыларды (1932) жне Эмигрантты ораныс озалысын жасаушыларды бірі болды. Бл йымдар фашистер басып алан Еуропа мемлекеттерінде нацизммен кресуде лкен лес осан болатын. Екінші дниежзілік соыс кезінде антинацистік гіттер жасауа атысан. Сол шін гестапомен уындалан.

1945 жылы Праганы Кеес скері азат еткеннен кейін СМЕРШ органдарымен брыны агвардияшыл ретінде ттындалып, шапен Мскеуге жіберіліп, одан 8 жыла лагерьге айдалан болатын.

Мордовияда Дубровлагерьде отыран. 1954 ж. Мскеу маына ауыстырылан. 1956 ж.босатылып, аталан. Мскеуде алу сыныланымен, ол одан бас тартып, Чехославакияа кетеді. Онда ол аударма жмыстарымен айналысады. 1950 ж. Л.Н. Гумилевпен хат жазысып тран. 1960 ж. Батыста «П. Восток» бркеншік есімімен, ледер жинаын шыаран. Лагерьде болан кндері туралы жазады. Алайда сол шін 1961 жылы ЧКР Мемлекеттік ауіпсіздік органдарымен сталан. Алайда лемдік ауымдастыты араласуымен босатылады. сіресе, британ философы Бертран Рассель ыпал етті.

Ебектері:

Россия и латинство.

О задачах кочевниковеденъя: (почему скифы и гунны должны быть интересны для русского:).- Прага: Евраз. книгоиздательство, 1928

Континент Евразия. М.: Аграф, 1997

 


Дріс 8.