Азастан Республикасы Президентіні Еуразия доктринасыны жаа кезеі.

1. ТМД елдеріні саяси-экономикалы зара ынтыматасу дерісіндегі еуразияшылды идясыны орны жне маызы.ХХІ асырды алашы онжылдыы еуразиялыты теориялы жне практикалы дамуыны жаа кезеі болды. Біра та 2000-шы жылдарды алдында баыт бірмнді болмады. 1999 жылды азан айында («Туелсіз газетті» бас редакторы В.Т. Третьякова берген схбатында) Н.. Назарбаев брыныша «кптеген посткеестік мемлекеттер шін жергілікті міндеттеріні жалпы немесе жаын геосаяси жне экономикалы кеістік контексінде здеріні тарихи болашатарын жйелі круден басым екендігін крсетеді. Шындыында кбі Ресейді баытына туелді, сондытан азастан оны «бос, лсіз жне трасыз емес, аяына ны тран трінде кргісі келеді. Бл шін е жасы жол – халыты йымдастыра алатын елді зиялы кштерін, парасатты жне табанды лидерлерін біріктіру. Елімізді басшысы мен Ресей халыны крегендігіне, оны сондай лидерлерді сына алатын абілетіне сенемін» деді.

Ресейді Б.Н. Ельцинні басару кезеі аяталды, 2000-шы жылы президенттік сайлау алда трды жне сз жо Н.. Назарбаев о бетбрыс болатынына сенді. Сондытан схбатты соында азастан Президенті «Халыты игілігіне жмыс істейтін, сенімділік негізінде елдерді шынында да біріктіретін бірлестік ретінде, болашата мемлекеттерді Еуразия одаы идеясына бізді айта оралатынымыза сенемін. Жне бл ода бгінгі Еуропалы ода сияты Еуразия халытары сйсінетін ода болады» деді.

2000 жылы апан айында, енді Ресей Президенті міндетін В.В. Путин атаратын жаа жадайда, Н.. Назарбаев «Независимая газета» да еуразиялыты зіні алай тсінетінін брыныдан да тередетіп, мнін айтадан ашты: «Реализмні негізінде ала отырып...тарихты н бойы бізді орта территориямызда руханиятыны абылдауыны, болмысыны, тжірибесіні састыы аныталан ерекше ркениетті типті алыптасанын латырып тастауа болмайды. Бізді еуразиялыты оып шыумыз конъюнктурлы геосаяси шайалуды болызбайды жне тарихты тиы логикасын есепке алады. Біз бізді халытарымызды мдени-тарихи жаындыын негізге аламыз». Мндай тарихи-мдени (Л.Н. Гумилев рухында) еуразиялы- негіздірек, іргелірек, екінші жаынан, аымды саяси шайалудан туелсіз. Осындай баытты айта отырып, Н.. Назарбаев азіргі еуразиялыты пайымдау, негіздеу жолында, тек ана ыпалдасу конъюнктурасынан шыпайтын таы бір маызды адам жасады.

Еуразиялыты айматы аспектісі шындыында саталады, себебі «азіргі кезе – Президент айтандай, - жалызды уаыты емес». Жаа шаырулар мен ауіп-атерлер шешілмеген мселелерге сеніп, «бізге бізді басымызды бірікпейтінін аншалыты німсіз жне жаыннан кретінін айтадан крсетеді. Соныменен, 2000 жылы азастан Президенті зіні ыпалдасан еуразиялы жолды стайтынын натылайды, оны тсінігін тарихи-мдени трыда тередетеді, еуразиялы зара рекетті жаа кезеіне кірісу ажет деп есептейді.

Дегенменен, ыпалдасты біржаты болмайды, сондытан мндай бетбрыс шін айматы мселеге, «еуразиялы» ымны зіне Ресейді жаа кзарасы ажет болды. Ресей Федерациясыны жаа Президенті В.В. Путин ішкі саяси жадайды крделілігіне арамастан, азастан Республикасыны Президентімен кездесуге сындарлы трде барды. 2000 жылы Кедендік одаты руа талпыныс толыанды халыаралы йымды рмай тиімді емес екендігі тсінікті боланда, жаа йымды сапалы тжырымды белгілеуде, тере маынасы бар географиялы термин-«Еуразиялы экономикалы ауымдасты» деген атау абылданды. 2000 жылы 10 азанда «Еуразиялы» ым азіргі саяси тілдегі негізгі ымдарды атарынан жоары дегейде зіні задылыына ие болды.

2. азастан Республикасы Президентіні Еуразия доктринасыны жаа кезеі.Халыаралы-ыты жаынан «Еуразиялы экономикалы ауымдасты», бл «Мемлекеттерді Еуразиялы одаы» емес, біра мндаы ымдарды, трыларды жне масаттарды сабастастыы даусыз. Маыздылыы сол, «еуразиялы» ыпалдастыты бл задастырылуы азастанны жаа астанасы – Астанада тті. Осыны брі Н.. Назарбаевты Еуразиялы жобасыны уелі бастан негізділігін жне дрыстыын кулайды.

2001-2002 жылдар Н.. Назарбаевты Еуразиялы доктринасыны дамуыны жаа кезеі болды, онда мдениет пен ркениетті диалогыны «аламды» таырыбы зіні орнын алды. азастан Президенті 1-ші Еуразиялы медиа-форумды аша отырып «Біз Батыс пенен Шыысты бір-бірімен кездесуге деген озалысында ана емес, сондай а, осы уаытта жне осы рлыта ашытыты жаа философиялы негізін жне ркениетті ынтымаында алыптастыруда бізге байланыстыны брін жасауымыз тиіс» екендігін айтты. Саяси жаынан 2001-2002 жылдары азастан мен Ресейді арасында тек ана «азиятты» емес, шын мнінде «еуразиялы» бірлестік болан ШЫ жне СВМДА сияты жаа халыаралы рылымдарды іс-рекеттеріні басталуыны маызды мні болды.

2004 жылы, Еуразиялы бастаманы 10-жылдыында Н.. Назарбаев з орытындысын жасады жне Л.Н. Гумилев атындаы Еуразиялы лтты университетінде екі мрте ткен халыаралы ылыми форумда сз сйледі (2 суірде –«Еуразиялы: идеядан практикаа» атты ылыми конференцияда жне 19 маусымда – «Еуразиялы ыпалдасты: азіргі даму баыттары жне аламдануды шаыруы» атты форумда). «Он жыл брыны Еуразиялы одаты жобасын ыпты оып шыу лгіге салынан зара тиімді экономикалы мддені аидалары, ыпалдасуды р трлі дегейлері жне ртрлі арыны, айматы ауіпсіздік жне еріктілік лтты егемендікке ешандай ауіп-атер тндірмейтініне жне жаа жзжылдыты міндеттеріне барынша сай келетініне иландырады» – деді Н.. Назарбаев 2 суірде.

сіресе 2004 жылы 19 маусымдаы халыаралы форум есте аларлытай болды, онда алты елді – азастан, Ресей, Белорусссия, ырызстан, Тжікстан, Армения президенттері сз сйледі. 2006 жылы 26 мамырда азастан Президенті Л.Н. Гумилев атындаы ЕУ студенттер алдында таы да сз сйлеп жне « Еуразиялы – бл ХХІ асыр идеясы. Бл болашаты идеясы. Бл бгінде аламдану талап етіп отыран ыпалдасты деріс тжіні жаты. Бл идеяны сыншылары бар, біра мен ол жзеге асып жатыр деп ойлаймын. ш тжірибелік зат – ЕуразЭО, СВМДА жне ШЫ – бл болаша еуразиялыты ш раушысы. Мен бл мекемелер болашата бірігеді жне аыр соында лкен Еуразиялы идея, Еуразиялы рлыты бірлігі жеіске жетеді ойлаймын. Біра бл идеяа рухани, ылыми негіз ажет. Жне оны рухани астанасы, Еуразияны жрегі Астана аласы болуы ммкін. Ал, бл жректі наыз адірлі азына орталыы – бізді Еуразиялы университет». Сол 2006 жылы «Central Asia Monitor» газетіне берген схбатында Президент Н.. Назарбаев «азастанны болашаы – Азияда да, Еуропада да, Батыста да, Шыыста да, аламды Солтстікте де, Отстікте де. Мндай баыт орасан зор ммкіншілік береді» деп атап тті.

Соы жылдар - 2008-2009 – Н.. Назарбаевты еуразиялы тжырымыны дамуыны келесі кезедері болды. азастан Президентіні бастамасы бойынша «Еуропаа жол» бадарламасы абылданды. 2008 жылы 27 мамырда азастан Республикасыны Парламентіні Мжілісінде ткен «Н.. Назарбаевты Еуразиялы доктринасы: Шыыс пен Батыс диалогы» атты лкен халыаралы ылыми конференцияны ылыми ауымдастыта аса зор жаырыа ие болды. зіні ыпалдасты бастамасында азастан Президенті тек ана ТМД елдеріне кіл аудармайды. 2008 жылы маусымда, Астанада ткен ОБСЕ-ні Парламенттік ассамблеясында (Азия аймаында бірінші рет ткен) Н.. Назарбаев «ерте ме кеш пе» рлыта «Еуропалы ода аидасы бойынша» алыптасатын Еуразиялы ода идеясын таы да дамытты. Жне мндай одаты орталыы Еуразиялы рлыты ортасында орналасан ала Астана бола алады. Шындыында сз ЕвразЭО Кедендік одаыны негізінде «Еуразиялы экономикалы одаты» ру жнінде жрді.

Бгінгі кні аламды лемде аржылы-экономикалы дадарыс басталды. Еуразиялы жобаны тадыры жаа жадайда андай болуы ммкін? 2009 жылы 11 наурызда Еуразиялы университеттерді ассоцациясында сйлеген сзінде Н.. Назарбаев «Бгін ТМД-ны барлы елдері лемдік дадарыса арсы іс-рекет жолдарын іздеу кезінде, наыз дамыан ірі мемлекеттер здеріні экономикалы мселелерін жеке шешуге дрменсіз жадайда, тадыр еуразиялы ыпалдасты тжырымны маыздылыын таы да растайтынын» крсетті. Президент «за мерзімді болашата еуразиялы ыпалдастыа балама жо екеніне мен азір брыныдан да атты сенімдемін» деді.

азастан Президентіні аламды мселені шешуде з сынысы бар. Ол «Дадарысты кілті» мааласында жне 2009 жылы наурыз айында ткен ІІ Астаналы экономикалы форумда сйлеген сзінде баяндалды. Ескеретін жйт, Н.. Назарбаевты жолы еуразиялы лттыты стіндегі есеп айыратын бірлікті руды арастырады. Ол айматы ыпалдастыа тбегейлі баса жаа сапа беруі ммкін.

Н.. Назарбаев шындыында 15 жыл ішінде (1994 жылы жобаны сынаннан кейін) еуразиялы теория «тжірибелік іске аса бастады, жне бгін еуразиялы кеістіктегі ыпалдастыты ш лшемі – экономикалы, скери-саяси жне мдени-гуманитарлы – жнінде айтуа болады» деді. азастанны айматы жне аламды стратегиясында 2010 жылды алатын ерекше мні бар. Бл жыл ЕЫ - на траалы ету жылы, азастан, Ресей жне Беларуссияны Кедендік одаыны з ызметін бастайтын жылы. Осыны барлыы азастан Республикасыны Президенті Н.. Назарбаевты Еуразиялы доктринасыны тжырымды дамуын жне мір шындыында жзеге асуын крсетеді.


Дріс 13.