Кне тріктер туралы аза этнограф алымдарыны зерттеулері.

«Кшпенлілер ркениеті» деген ымды .Марлан, К.Акишев, К.Байпаов сияты археолог алымдар кбірек пайдаланады. «Кшпенлілер оамы» деген терминді С.Толыбеков, Д.Кішібеков сияты алымдар ылыми айналыма енгізді. Сонымен бірге соы кезде «аза сахарасында Дала ркениеті болды»- деген пікірлер де орныа бастады. А.Тойнби ркениетті табии ортамен байланыстырып, ытай, нді ркениетін континентальды деп атааны белгілі. Еуразия кеістігіндегі ркениет осы трыдан араанда Дала ркениеті болып табылады.

Мемлекетті басаруды дала демократиясына сйенген ерекше жйесін жасады. Ерте замандардаы тл тркілік сакралды ымдар, дстрлер мен мотив-символдарды анытауды маызы зор. Таба мселесі Шкрім, М. Тынышпаевты ебектерінде де жазылан. Этногроф алым Ж. Артыбаев: «Еуразия даласы кшпенділерді мдени жетістіктерін толыымен бойына сіірген аза оамы зіні ішкі рылымы жаынан да, сырты рылымы жаынан да, мн-маынасы жаынан да ерекше былыс болып табылады. Кшпелі оамны мір сру негізінде абылданбайтын, згелермен салыстыруа келмейтін зіндік ерекшелігі бар. Мнда Батысты да, Шыысты да мдени лшеміне сай келмейтін ерекше мдениет алыптасан. Осы ерекшелікті сезіну – методологиялы парадигманы згертуге негіз болуы тиіс. Брінен брын тарихи таным зегіне материалды крсеткіштер емес, рухани ндылытар: оамды сана, леуметтік-мдени ндылытар сияты факторлар ойылуы тиіс» - деп жазан еді. Міне, осылай, ытай, Иран, Византиялы ркениеттермен тоысан тркілер жаа мемлекет типін алыптастырды. Егер, бірінші тркі аанатында соды тілі стем етсе, екінші тркі аанатында руна жазуы тарады. VII-VIII . Моолия мен Алтайда, Хакасия мен Тувада, Шыыс Тркістан мен Жетісуда Кне трік алфавитімен жазылан 200-ден астам тас ескерткіштер алды. Ал бізді асыр санауымыздан брын V асырда мір срген Есік жазуындаы 17 ріпті 13-і кне тркі руникалы алфавит екені белгілі болды. Д.Клеменец кне тркілерді «тамаша халы» деген еді.

VI асырда тркілерді деби тілі алыптасты, крші Шыыс мдениеті игеріле бастады. Кеес шыыстанушылары ортаасырда жеті траты тарихи-мдени орталытар Еуропалы, Араб-исламды, Орта Шыысты, Отстік Азиялы, Орталы Азиялы, иыр Шыысты, Отстік Шыыс Азиялы орталытары алыптасты – деп есептейді. Сонымен Алтайдан Дона, кейде Дунайа серпілген бл ркениет – 2000-2500 жылды тарихы бар ркениет.

Бгінгі азастан ткен замандардан лтты мдениеттер мен дстрлерді саналуандыын мирас етті. Ел аумаында тратын жзден аса этнос­ты топты кілдері азиялы жне еуропалы компоненттерді йлестіретін бірегей мдени наышты райды.

 

21) VII-XIII асырлардаы тркі мдениетіні лемдік ркениетті дамуына осан лесі.Кне айатарды брі Адамзат ркениетіні бастау басы Алтай екенін длелдеп берді. Мны еуропалытар да тсініп, кейіннен тркілерді лемдік дамуа осан зор лесін мойындай бастады. Алтайдан шыып лы далаа тараан тркілер е алаш болып жабайы атты ауыздытап мінді, ндірісті игерді (алтын мен темірді игеру, деу), ауыл шаруашылыымен шылданды (егін екті), ала салды.., ылым мен білімді, нерді дамытты.., жргенде лы империялар рып, ат тяы жеткен жерлерді бріне билігін жргізді.

Здесь можно с 20 вопроса добавить и рассказать.

 

22) Алаш озалысыны алыптасуы жне идеялы негіздері. 1917 жылы 21-26 шілдеде Орынборда ткен Бірінші Жалпыаза съезінде «Алаш» лтты саяси партиясы рылып, басшы органдары сайланды. Партияны рамына лихан Бкейханов, Ахмет Байтрсынов, Міржаып Дулатов, Мстафа Шоай, Мхаметжан Тынышпаев т.б. аза зиялылары енді. 1917 жылы араша айында «Алаш» партиясы бадарламасыны жобасы жасалынып, жоба «аза» газетінде басылды. Бадарлама негізгі 10 бліммнен трды. 1917 жылы 5-13 желтосанда Орынборда ІІ Жалпыаза съезі тті. Съезде Алашорда автономиясы жарияланып, Алашорда кіметі рылады. кіметке 25 орын беріліп, 10-ны аза емес баса лт кілдеріне берілді. Кшбасшылары: . Бкейханов, А. Байтрсынов, М. Дулатов, Халел жне Жаанша Досмхамедовтар, Х. аббасаов т.б. болды. кімет Траасы болып лихан Бкейханов бекітілді.

Алаш айраткерлеріні тпазы идеясы - аза мемлекеті. Ол шін ата-баба анын тгіп ор­аан, сатап алан, мыдаан жылдар бойы ешайда кшпей, траты мекен еткен жерді блшектемей, жатжрта таптатпау, сатпау, жер­ден айрыланы барлы байлытан, дулетінен, т-берекенен айрылу, лу, шу деген сз; мемлекеттік басару дстрлерді сатай отырып, алдыы атарлы Еуропа, Америка, Жапония лгісіндегі аидаттара негізделген демок­ра­тия­лы сайлаушылар арылы жасалан жйелермен жру керек; бл ретте ешкімні нсіліне, жы­ны­сына, дулетіне байланысты шектеу жо; ши­­кізат емес, сатып жасаан, пайда келетін нім шы­ару мемлекет рекетіні е бірінші шарты; аза тілін дамыту, оулытар, сздіктер жасау, мек­тептер, университеттер ашу; з ашасын шыару, скер рып, елді - мемлекетті орау керек.