Л.Н.Гумилевті мірі мен скен ортасы

ГумилевЛев Николаевич(1912 ж. азанны 1, Ресей, Петербор губерниясы, Царское село — 1992 ж. маусымны 15, Санкт-Петербор) — белгілі кеестік жне Ресей этнолог-тарихшы, азастанны ежелгі тарихын жетік білген.

Лев Николаевич Гумилевті ата-анасы орысты текті асйегі, ататы аын Николай Степанович Гумилев пен аын Анна Андреевна Ахматова болатын. Бл адамдарды мірі мен шыармашылыы XX асыр басындаы жаа орыс мдениетіндегі айтулы былыса айналан еді.

алымны анасы Анна Ахматова ІІ ранг капитаны, теіз инженеріні отбасында дниеге келгенімен, оны ары атасы Ахмат хан Шыысханны рпаы, ол 1840 жылы Русьте аяталан Орда билігіні соы билеушісі еді. 1733 жылы осы ханны рпаы Ресей дворяндыын алан. Оны лы Петербургте татар типографиясын ашан. Ахматовтарды соы ханшайымы Прасковья Егоровна ХІХ асырды басында сібір алпауыты Егор Мотилова трмыса шыады. Олардыызы Анна Егоровна (Анна Андреевнаны жесі) полковник Эразм Стогова кйеуге шыады. Сол кісіні рметіне (болаша аын) Анна деп аталады.

Мектепте Лев Гумилев біркелкі оыан жо. Бірінші дебиет, оамтану, биология сабаына баратын болан. Оны себебін зі былай деп тсіндіреді: «Мен шін география мен тарих ызыты болан, математика мен тілдер йренуге ызыпаанмын. Неге блай болды айту иын, айтудын да ажеті жо, мені психофизиологиялы немесе тума абілетіме байланысты». Лев Гумилев «Адам 6-7 жасынан бастап ана зіне керекті нрсені алып, керек еместі итеріп тастайтын болады» деп крсетсе, бл туралы ол зіні П.Савицкийге жазан хатында «Мен тарихпен 38 жыл бойы айналысып келемін, яни тариха ызыушылыым 6 жасымнан басталды. Алашы он жылым гимназиялы курстара арналса, кейін Шыыс ызытырды»-деп келтіреді.

Л.Гумилев Бежецк орта мектебінде 1926-1929 жылдары оып, 1929 жылы Ленинграда анасына барады, сонда №65 орта мектепті тмамдайды. Герцен атындаы пединститута тскісі келеді, біра ата-анасыны дворян тегінен шыанына байланысты жаа оамды рылыс адамыны леуметтік мртебесіне лайыты болмаандытан оуа абылдау кезінде арсылыа тап болады. Дегенмен, Лев Гумилевті айы мен ма толы балалы шаы, оны болаша ылым жолына тсуіне кері серін тигізбеді. алым тадырды салан иындытарына арамастан, ылыма деген ызыушылыы оны ары арай білімін жетілдіруге мтылдырды.

Лев Николаевич Гумилев Ленинграда иын уаытта айтып келді. Оны «айтып келу» себебі, ол мнда бір кездері аз уаыт болса да кесімен бірге тран еді. «Халы жауыны» баласы ретінде мнда оны ешкім керек етпеді. Ал, анасы болса з жеке басымен шыармашылыымен уре болып жрді. Біра та, атал ала оны сйіктісіне айналды, лагерлік мірінде лкен арман болып алды. Олар анасымен бірге иын кндерді бастарынан ткерді.

Анна Андреевна 1930 жылы профессор, ататы нер танушы Николай Ниолаевич Пунинмен трмыс рады. Лев гумилев анасыны жаа кйеуімен келісе алмады. Ол осы йдегі жадайдан шаршады, жмысы да (1930 ж. ыркйек-1930 ж. желтосаны аралыында то пен жол ызметінде ара жмысшы) те ауыр еді. Лев Гумилевті елдерді аралааны жнінде зіні «Л.Н.Гумилев атысан экспидицияларды тізімі» атты жеке іс-аазында жазып кеткен. Мнда 1938 жылы сотталана дейінгі міріні «бірінші Ленинградты» кезеінде трт экспедиция жнінде - ырым (1932-1933 ж.ж), Маныш археологиялы (1935ж) жне Саркел археологиялы экспидициялары туралы айтылады. Осы тізімде Л.Н. Гумилев зіні 13 экспидицияа атысанын жазады (1932-1962 ж.ж). КСРО география оамыны президенті, академик С.В.Калесник Л.Н.Гумилев туралы мааласында оны 21 экспедицияа атысандыын айтады. Гумилев зіні тізімінде жалаыа бола атысан экспидицияларын санамаан.

1931 жылы Забайкальедегі Саян геологиялы іздеу экспедициясы рамында коллектор болып жмыс жасайды. Оан мндаы Ландшафтар, Рельефтер нады. Мнда ол Анна Дашковамен танысып, за жылдара дейін бір-бірімен хат алмасып трды. Жазан хаттарында Лев Аннаа Тжікстана жасаан экспидициясына ызыатынын крсеткен. Л.Н.Гумилев 1932 жылы алашы бесжылдытарды ызан кезінде, ашты азабын аралаан ауыр уаытта ндіріс кштерін зерттеу жніндегі Кеес йымдастыран, академик Евгений Никанорович Павловский басшылыымен болан Памир тауларын зерттеу экспедициясы рамында ылыми-техникалы ызметші болып барады. Осы жерде Ресейді шет айматарындаы тркі этносыны соы тятарымен бетпе-бет кездеседі. Памир Лев Николаевичті зіне баурап алады. Осында ол Догар совхозындаы маляр станциясына маляр разведчик болып жмыса трады. Тжік-парсы тілдері мен араб тте жазуыны ырларымен танысады. Тжік пен ырызды ауызекі сйлеу тілін мегереді, друіштермен, босындармен танысады. 1933 жылы ол ырымдаы Г.А. Бонч-Осмоловскийді археологиялы экспедициясында ылыми–техникалы ызметкер ретінде жмыс істейді. Аджи-Каба палеолит кезеіні траын ашуа атысады. 1934 жылы Лев Николаевич Гумилев Ленинград мемлекеттік университетіні тарих факультетіне тседі. Е.Тарле, В.Струве жне баса да лемге танымал алымдардан дріс алады. 1935 жылы студенттік комсомол бірлестігіні аулысымен Лев Гумилев «антисоветтік адам» деп есептеліп, совет университетінде оуа лайысыз деп айып таылды. Біреулерді жаласымен отбасында айтылатын гімелер сипатынан хабардар етпегені шін ттындалады. Анна Ахматова Мскеуге келіп, таныстары арылы Сталинге жеке хат жолдайды. Осы хаттан кейін Л. Гумилев босатылады. 1938 жылды наурызында Лев 4 курста оитын еді. Осы кезеде оан екінші рет айып таылады. Лев Гумилев кейін з жазбаларында «Бл арестті болуына ыпал еткен зім болдым» деп жазады. Сот кімі бойынша Л. Гумилевке он жыл беріледі. Біра бір жарым жыла созылан айта тергеу жмысыны нтижесі боынша баса айыптарсыз шеуіне де бес жылдан берді. уелі жазасын теу шін Беломорканал жері белгіленеді. 1939 жылы атарда Лев Гумилевті Беломорканалдан Ленинграда кетті. 1940 жылдары Анна Ахматова Сталинге екінші рет хат жазады. Біра оан КСРО прокуратурасы оан те атал жауап айтараны соншалы, А.Ахматова ол туралы Лев Гумилева жазан хаттарында айта алмады. 1939 жылы тамызда Лев Норильск лагеріне барады. Лев Гумилев бл жерде жер азушыдан мыс шахтасыны кеншісіне дейін, одан со геотехник, ал мерзіміні соына дейін (1943 жылды наурызы) химик-лаборант дрежесіне дейін сті. Мерзіміні аяталанына арамастан, ол «геологиялы карьерасын » Хантай кліне экспедициясына рамында жаластырады. Ал, келесі жылы (1944 жылы) тменгі Тунгус бассейніне магнитометрлік сьемкаа кетеді. Бл жерде Лев Гумилев лкен темір рудасы шыатын жерді ашады.

Норильск комбинатында Лев Гумилев жергілікті военкома тініш білдіріп, зі майдана сранады. 1944 жылы I-ші Белорусь майданындаы Ерекше екпінді скерді айып батальонына ерікті солдат ретінде жіберілді. Соыс аяталан со 1946 жылы суірде Л. Гумилев кандидатты емтихандарын тапсырып, Шыыстану институты Ленинград блімшесіні аспирантурасына оуа абылданып, сол жылды кзінде диссертация таырыбын анытайды.

оам міріндегі саяси-леуметтік сілкіністер мен жйелік алмасуларды лара кезеі Лев Николаевичті жалын атан жасты дуренін тадырды тлкегіне шыратты. Бір емес, екі емес, ш рет жауапа тартылып, табандатан 13 жыл мірін трмені тар апасында ткеріп, лагерьдегі жылдар арасында екінші дниежзілік соысты от-жалынына шарпылып, туан аласы Ленинграда 1956 жылы ораланда Лев Николаевич 44 жаста еді. "Алаш рет – 1935 жылы "зімні албырттыымнан, екінші рет – 1938 жылы "кем шін", шінші рет – 1948 жылы "шешем шін" сотталдым", – деп отыратын марм. Лев Николаевичті ке-шешесі – орысты йгілі аындары Николай Гумилев пен Анна Ахматова. Николай Гумилев 1921 жылы контрреволюциялы рекеттері шін атылса, Анна Ахматова 1946 жылы мемлекеттік идеолог, КСРО-ны инквизиторы атанан Ждановты анйлы баяндамасына ілігіп, шыармашылы-ына ресми трде тыйым салынады. ке мен шеше шін баласыны да кйетін заманы Лев Николаевичті де басын базарлы етеді. Мскеуді "Лефрртовы" мен Ленинградты "Крестінде" атылу жазасына кесілгендерді сапында болып, онан со Беломорканал, Норильск, Кузбасс, Саян, араанды трмелері мен лагерьлерінде ксікті мірін ткереді. Осындай аласапыран жылдар шарпуында жріп, Лев Николаевич 1946 жылы Ленинград университетін бітіреді. атардаы бітірушілерді бірі емес, француз, неміс, байыры тркі жне латын тілдерін мегеріп, хунну ркениеті мен байыры моол тарихы бойынша маман болып шыады. Университет абырасында В. Струве, Е. Тарле, Б. Греков, С. Малов, М. Артомонов, С. Руденко сияты алымдармен етене танысып, Памирде, Украинаны Подолиясында, Грузияны Картлиінде, Орталык Азияны Алтайында (Пазыры) жргізілген археологиялы экспедициялара атысады. 1948 жылы Бірінші Тркі аанатыны (546-659) саяси тарихына арналан таырыпта кандидатты диссертация орайды.

Мнан рі таы да бас бостандыынан айырылан Лев Николаевич 1956 жылы каторгалы эпопеясын біржола аятап келіп, Эрмитажа кітапхана ызметкері болып орналасады. Осы ызметте жріп, байыры тркілер таырыбы бойынша 1967 жылы докторлы диссертация орайды. Сол жылы докторлы диссертациясыны толытырылан нсасы "Байыры тркілер" деген атпен жары креді. Таырыпты сонылыы жне беймлім мдениетті жеріне жете ашылуы, авторды ажайып аарыштыы мен тере білімі, сондай-а мейлінше оралымды тіл-стилі ылыми ортаны да, былайы оырманны да назарын аударады.

1967 жылы Ленинград университетіні аясында география ылыми-зерттеу институты ашылып, ректор А. Александровты шаыруымен Лев Николаевич ылыми ызметкер болып келеді. Осы орында 1986 жылы ебек демалысына шыана дейін кіші, аа, жетекші ылыми ызметкер деген сатылардан ткенімен, профессор шеніне іліге алмайды. Оны есесіне Лев Николаевич "Халытану" деп аталатын арнаулы курс бойынша студенттерге аттай 20 жыл бойы армансыз лекция оиды.