ВОПРОС: Біріай экономикалы кеістік жне Р-ны бл кеістіктегі алар орны
2003 жылы 19 ыркйекте Беларусь, азастан, Ресей жне Украина президенттері Бірттас экономикалы кеістікті ру туралы Келісімге келіп, оны Тжырымдамасына ол ойды. Ол Достасты кеістігінде экономикалы интеграцияны жаа отайлы жолдары мен тсілдерін арастыруды нтижесінде жзеге асырылды. Осылайша Туелсіз Мемлекеттер Достастыы (бдан рі – ТМД) елдері Жалпы ішкі німіні 90% лесіне ие экономикалы дамыан 4 ТМД мемлекеті интеграцияны жаа сапалы рі жоары дегейіне кшу туралы шешім абылдады.ол ойылан жаттар тек экономикалы сипата ие. Олар инфрарылымды жктемені тмендетуге баытталан. Ал бл з кезегінде орта кеістікте тауар ндірушілерді зара арым-атынасын жеілдетіп, бсекелестік абілетін ктереді. Бірттас экономикалы кеістікті алыптастыру туралы келісімде жне Тжырымдамасына енген интеграциялы лгі лемдік экономиканы азіргі заманы талабына жауап беріп, лемдік шаруашылыты аламдану рдісіне енеді.
БЭК-ті ыты негізін алыптастыратын келісімдерді шартты трде алты топа блуге болады: келісілген экономикалы саясат жргізу жне экономиканы реттеу жйесін йлестіру; ызмет крсетуді орта рыногын жасау; капиталды орта рыногын алыптастыру жне келісілген валюталы саясат жргізу; ебек ресурстарыны орта рыногын жасау; орта энергетикалы рынок алыптастыру, энергетика мен клік саласында табии монополияларды ызметіне олжетімділікті туызу; техникалы реттеу деген сияты.
БЭК-ті райтын трт рамдас блікті біреуі – тауарларды орта рыногы – жмыс істеп тран Кеден одаымен атарылып отыр. БЭК-ті таы бір маызды блігі – ызмет крсетуді орта рыногыны алышарттары 2012 жылды басында жасалма. Осыны шеберінде БЭК-ке атысушы мемлекеттер здеріндегі зады жне жеке тлаларды ызмет крсету рыноктарына енуді лтты режімдерін бекітуге мтылып, арнайы лицензияны ажетсінетін ызмет трлеріне берілген лицензияларды мойындауды амтамасыз етеді жне лтты занамаларды йлестіреді, ал ызмет крсету саудасы бойынша шінші елдерге атысты келісілген саясат жргізеді.
2013 жылы 1 атардан жктерді тасымалдауды темір жол тарифтері бір жйеге тсіріліп, рбір мемлекетті территорияларында олданылып келген брыны экспортты, импортты жне ішкі тарифтер жойылады. Оларды орнына орта тариф енгізіледі. 2015 жылы 1 атардан БЭК-ке мше мемлекеттерді жк тасымалдаушылары шін темір жол инфрарылымын еркін пайдалану ммкіндігі амтамасыз етіледі.
2014 жылы 1 атардан БЭК-ке мше елдер шін мемлекеттік (муниципалды) сатып алу жйесінде лтты режім олданылатын болады.
2014 жылы 1 атардан капиталды орта рыногын ру шеберінде БЭК-ке мше елдерді лтты режім жадайында аржы, банк жне сатандыру ызметтеріне еркін ену амтамасыз етіліп, инвестициялы ызметке теыты жадай жасалады, валюталы операциялара шектеу алынып тасталады.
2015 жылы 1 атара дейін газ баасы бойынша (нарыты) бірдей пайда тсетіндей жадайа ол жеткізіледі.
БЭК-те орта ебек рыногы алыптасады. БЭК-ке мше елдерді ебек мигранттары белгілі бір леуметтік кепілдіктерді пайдаланып, оларды ытары оралатын болады. Осы аталан шараларды брі 2016 жылды 1 атарынан БЭК-ті толы сипатта жмыс істеуін амтамасыз етеді.
БЭК-ті ру – бл е алдымен, еркін бсекелестікті дамуына ммкіндік жне орта кеістікте инновациялы белсенділікті кшеюіне жадай тудыру. Мндай бсекелестік тауарлар мен ызмет крсетуді сапасын жасартуды маызды ынталандырушысы болып табылады. БЭК-ті алыптастыруда нормалар мен ережелерді бір ізге тсіру мен йлестіру ксіпорындарда бсекеге абілетті німдер шыаруа жне оларды дамуды инновациялы жолына салуа олайлы жадай жасайды. Биылы жылды 18 арашасында посткеестік аума елдері шін тарихи оиа болып, Ресей, азастан жне Беларусь президенттері Еуразиялы экономикалы интеграция туралы Декларация мен Еуразиялы экономикалы комиссия (ЕЭК) жніндегі келісімді абылдады.
2011 жылы 26 азанда «Известияда» Президент Нрслтан Назарбаевты «Еуразиялы ода: идеядан болашаты тарихына» деген бадарламалы мааласы жарияланып, онда Еуразиялы экономикалы одаа ласатын Кеден одаы мен Бірттас экономикалы кеістікті одан рі дамуыны ммкіндіктері нанымды трде бейнеленді.
ЕурАзЭ-ты дамуыны практикалы нтижелерін баалай келе, азастан Президенті 11 жыл ішінде оамдастыта интеграцияны р трлі лшемдердегі тиімді жылжуын амтамасыз ететін торапты механизмдеріні, оны ішінде, салалы дегейде, сондай-а ксіпкерлер, ылым айраткерлері, жастарды бастамасымен рылан рылымдарыны алыптасанын атап крсетті.
Жаында жары крген «Евразийский проект Нурсултана Назарбаева, воплощенный в жизнь» деп аталатын кітапта тыш рет жатты негізде іргелес Еуразия мемлекеттеріні интеграциялы дерістері арастырылды жне тиімді жмыс істеп тран рі Нрслтан Назарбаевты Еуразия жобасыны жзеге асуыны зекті ралдарына айналан ЕурАзЭ, Кеден одаы жне алыптасып келе жатан Бірттас экономикалы кеістікті дамуы талданды.
азастан Кшбасшысы рісі ке Еуразиялы мемлекеттер одаын алыптастыру идеясын сынып, мндай интеграциялы сынысты тиімділігіне іргелес мемлекеттерді басшыларын сендіре отырып жне соларды белсенді атысуымен осынау еуразиялы жобаны табысты трде жзеге асыра білді. Ой мен практиканы осындай ттастыы жне оларды сабатас та ны сипатта ілгерілету Еуразия жобасыны табысты болуын амтамасыз етті. Бірттас экономикалы кеістікті (бдан рі – БЭК) алыптастыру туралы келісім 2004 жылы 20 мамырда зады кшіне енді.Президенттерді 2003 жылы 23 апандаы млімдемелеріне сйкес БЭК-ті ру бойынша Жоары дегейдегі топ рылды (ЖДТ).Жоары дегейдегі топты міндетіне тауарларды, капиталды, ызмет крсетуді жне жмыс кшіні еркін озалысын амтамасыз етуге жне экономиканы ртрлі саладаы мемлекеттік Занамаларын йлесімдендіруге баытталан, жаттарды, тетіктерді жне институттарды дайындау кіреді. Осыан орай БЭК-ті алыптастыру жніндегі негізгі шаралар кешені (жаттар 22 блім мен 116 шарадан трады), техникалы тапсырма, сонымен бірге жмыс жоспары дайындалып бекітілген. жаттар зара арым-атынасты негізгі баыттарын - кедендік- тарифтік реттеуден жеке тлаларды озалыс еркіндігін амтамасыз етуге дейінгі басты баыттарды анытайды. ЖДТ-да (жоары дегейдегі топ) азастан тарапын 2006 жылы атар айынан бастап Р сауда жне индустрия министрі В.С.Школьник басарады.2004 жылы 15 ыркйекте Астанада «трттікті» мемлекет басшылары БЭК ру туралы келісімді одан рі дамытуа баытталан шешім мен млімдеме абылдады. Осылайша, бірінші кезекте ол ойылуа тиісті 29 халыаралы-ыты жне т.б жаттарды тізімі бекітілді. Сонымен бірге 2005 жылды 1 атарынан бастап тауарды зара сатуда таайындалан ел бойынша осымша н салыын салуды орта принциптеріне кшу туралы келісімге ол жеткізілді. БЭК мше мемлекетті ішкі шекаралары арылы жеке тлаларды озалысын жеілдету мселесі бойынша ЖДТ-а (жоары дегейдегі топ) сйкес келісімдерді дайындау тапсырылан.