Р Президенті Н..Назарбаевты еуразиялы жобасы

Еуразиялы жоба - 1990-шы жылдарды бірінші жартысындаы мемлекет басшысыны тжырымдамалы ілімі, егеменді азастанны лтты-мемлекеттік стратегиясыны маызды блігі. Президент «халыаралы бірлестіктер тжірибесін за зерттеп, ТМД елдеріндегі жадайды жете талдап» «ыпалдасу дерісін жылдамдату керек» деген орытынды жасады. Алаш рет Еуразиялы бастама елбасыны 1994 жылы 22 наурызда лыбританияа ресми трде баран сапары кезінде тезистік трде айтылды. Президент Н.. Назарбаев «Chatam House» аталатын Королеваны халыаралы атынастар институтында сз сйлеп брыны кеестік кеістікті дамуында екі баста бой крсетіп отыранын крсетті: бір жаынан – лтты мемлекеттілікті алыптастыру, екінші жаынан – ыпалдасуды ажеттілігі. Мемлекет мддесін, айматы тратылыын жне ауіпсіздігін амтамасыз ету басты масат болды. Лондонда бірінші рет мемлекетаралы бірлестік – «Еуро-Азиатты одаты» аты сынылды.

1994 жылы наурызда Н.. Назарбаевты еуропалы аудиторияа з еліні ркениеттік жне геосаяси ерекшелігін тсіндіргеніні ерекше мні болды: «азастан – еуропалы жне азиатты тамырлар абысан Азиядаы бірегей мемлекет. р трлі халытарды кілдері р алуан бірлікті райды. р трлі мдениеттер мен дстрлерді йлесімділігі бізге еуропалы жне азиатты мдениеттерді, Шыыс пен Батысты е здік жетістіктерін сііруге ммкіншілік береді. азастанны орны ерекше – ел, «еуро-азиатты рылыты жрегінде» орналасан, тадыр еркімен Ресей мен ытайды арасында «аралы орынды» алады. «Бізді республикамызды феномені сонда, біз бір уаытта еуропалыта жне азиаттыта айматы халыаралы йымдарды мшесіміз, біз зімізді геосаяси жадайымызды мнін тсінеміз жне оан оса ауіпсіздікті ныайту бойынша орталы болуа да дайынбыз». Бл тезистерде азастанны еуразиялы жадайыны ерекшелігін тсінуді болашаы мен жетістігі мазмндалды жне азіргі азастанды еуразиялыты ш дегейі крсетілген: біріншіден, лтты-мемлекеттік дегей, мнда азастан азиатты та, еуропалы та ел ретінде тсініледі; екіншіден, айматы дегей, мнда зара тиімді еуразиялы бірігуге кіл блінеді; шіншіден, аламды дегей, мнда азастан Батыс пен Шыысты атынасында «ортадаы» жадайды алатын ел ретінде арастырылады. Н.. Назарбаев Лондондаы сйлеген сзінде 1994 жылы Еуразиялы жобаа кзарасты алай алыптасанын крсетеді. 22 наурызда лыбританиядаы сйлеген сзі жобаны Мскеуде ашы сынуа негізгі дайынды болды.

Бір аптадан кейін, 1994 жылды 29 наурызында, Ресей Федерациясына ресми сапары шеберінде Н.. Назарбаев М.В. Ломоносов атындаы ММУ-де сз сйлеп, онда азастан басшысы жаа айматы бірлестік – «Еуразиялы Ода» ру жніндегі идеяны дамытты. Айматы баыттарды талдау негізінде бірігуді ажеттілігі жнінде орытынды жасады. йткені тіпті «кп асырлы мемлекеттілігі бар Еуропа елдері бірігуге келе жатыр», себебі «лемдік нарыты ата арама-арсылыын» тсінуде Президентті реализмі «Еуразия Одаын» ру «азастан мен Ресей» ядросынан басталуы ммкін екендігін тсіндірумен айындалды. Н.. Назарбаевты бастамасы ылыми ортаны лкен ызыушылыын тудырды. 1994 жылы 22 жне 29 наурызда Мскеу жне Лондон алаларындаы сйлеген сзіні тарихи мні айматы дерістерді болашаын, сіресе азастан мен Ресейді рлытаы «аралы жадайын» тсіндірумен де маызды. лем елдері еуразиялы жобаны талылауда азастанды посткеестік республика ретінде емес, азіргі халыаралы дамуда зіндік жеке орны бар мемлекет ретінде арастырады. азіргі лемдегі азастанны Еуразиялы мемлекет ретінде станан баыты Президент Н.. Назарбаевты 1994 жылы жасалан негізгі тжырымдарыны дрыс екендігін длелдеді.

Н.. Назарбаевты Еуразиялы бастамасы ТМД аймаы шін –жаашыл жоба болып табылады. Еуразиялы бастама сол жылдардаы иындытарды алдын алуа баытталып, стратегиялы негізге ие болды. Елбасыны «Мемлекеттерді Еуразия одаын ру жніндегі» жобасы 1994 жылы 3 маусымда ТМД-а атысушы мемлекет басшыларына жіберіліп, оны нтижесі 6 маусымда азастанды, ал 8 маусымда ресейлік баспасзде жарияланды. Жобаны тжырымдамалы кіріспесі маызды мнге ие, онда (наурыз айындаы сйлеген сзінде де) крсетілгеніндей, ТМД елдеріні дамуы екі деріспен аныталады: бір жаынан, «лтты мемлекеттілікті одан рі алыптасуымен», сондай-а, екінші жаынан – «ыпалдасумен». ТМД елдеріні басты мселесі – абылданан шешімдерді орындалмауында деп Н.. Назарбаев атап крсетті. Осыдан келіп, «барлы атысушы мемлекеттер тарапынан бірлесіп абылданан міндеттемелерді саталуына кепілдік беретін, ыпалдастыты жаа дегейіне кшу» ажеттілігі туралы орытынды жасалады.