Эксперименталды психологияны азіргі жадайы.
Экспериментальды психхология пні - психологиялы былыстарды ртрлі экспериментальды дістермен зерттеуді жалпы сипаттамасы. Эксперимент дістерін олдану психолоия ылымыны философия саласынан блініп шыуында лкен рол атарды.Алашыда экспериментальды психологиялы лабораториялар арапайым абылдау, тйсіну, уаыт реакцияларын зерттеумен айналысты. Алашы экспериментальды зерттеулерді негізін алаан В.Вундт. Вундтты лабораториясынан кптеген алымдар дріс алып нтижесінде кптеген экспериментальды-психологиялы оу орындарыны инициаторы атанды.[1]; Алашы экспериментальды зерттеулер алыпты лкен адамны психологиялы былыстарын арнайы зіндік баылау дістері арылы талдау болса кейінен эксперимент жануарлара жасалды (Э.Торндайк), жне жандниесі аурытындара, балалара жасалды.[2]; Эксперименталды психология психологиялы былыстарды дамуыныны жалпы задылытарын ана емес, сезімталдыты жекелеген вариацияларын, уаыт реакцияларын, есте сатауды, ассоциацияны зерттеді. (Д.Кеттел)[3];
Кейінгі кездерде экспериментальды психологияны жаа саласы- индивидуальды психология пайда болды. Ол психология арылы адамдар мен топтарды бір-бірінен айырмашылы аныталды. Эксперименталды психология курсы ылыми зерттеу жмысны мазмнын оны приципін, рылымын білгізе отырып, жалпы ылыми дістеріні негізін йретеді. Сонымен бірге бл курста психологияны эмперикалы дістерін білуді йретеді. Психологиялы эксперимент жргізу эксперимент жргізудегі эксперментальды аррым-атынасы амтылады сонымен бірге эксперимент жргізуші мен зерттелушіні эксперимент кезіндегі іс-рекеттері эксперименттік тадау рі экспериментальды жне экспериментальды емес жоспарлар мен психологиялы лшеу эксперимент нтижесін интерпритациялау оан ойлатын талаптар жне эксперимент нтижесін арастырды. Психологиялы эмпериклы зерттеу жмысны мазмны толытай таныстырады.
Осы психологиялы кпшілік зерттеу жне оытушылы ызметпен шылданды, ал осыны аз блігі олданбалы жмыстармен санаулы анасы кеес беру, психотерапевт, жргізуі мен яни адама кмек етумен шылданды. Елімізде психология ылымы оамны даму згерісіне арай дамып кеейе тсуде экспериментальды психология жалпы психологияны бір саласы болып табылады.
Эксперименталыды психолгияны 4 ерекшелігі бар:
1. Эксперименталды психология барысында барлы ылыми психология жйесі тсіндіріледі. Экспериментальды алынан білім негізінде зерттеу енгізді. ылыми психология эксперименталдык психология тжірибесінде тексеріледі.
2. Эксперименталды психология кейде наты зерттеуді ажет етеді.
3. Экспериментальды психология жалпы психолгиялы зерттеу дістеріні мселесімен шылданады. Бл ылыми маыздылыы кеейту шін жиі олданылды.
4. Эксперименталды психология барысында психологиялы эксперимент теориясы тсіндіріледі. Жалпы ылыми эксперимент теориясы е алдымен енгізілген жоспарлау жне алынан мліметті ндеумен шылданады.
Психологияны з алдына дербес ылым болуында эксперимент дістеріні зіндік орны бар. Егер ылым табиатыны задарын тану білуін болмаса, онда ылыми психология ылым сферасына зіні табиатыны бір блігі ретінде арастырды адам мен жануарларды тануа рине эксперимент бл ылыми псиологияны экспериментеу арылы алынан негізгі сйенбейді жне сйенгенін крген жо. Психологиядаы ерекше орын баылау жне оны формалары алады. Біра эксперимент дісі ылымны ретінде алды. Себебі андай да болмасын бір б туралы адекватты біл алу шін бізге сол былысты зертеу іздеу керек. Экспериментті психологияда олдану психологиялы білуіне згеруіне, яни оны бір саласын з алдына дербес ылым болуа келеді. озалыс психология ылымы дамуы ондаан жылдар бойы жинаталан біліні практикада кптеп олданылып келуімен жне білімні адамны іс-рекетіні жаа салаларында біртіндеп кееюімен сипаталады. Егер брын психология ылыми лабораториясында алынан апстрактім білінді, азіргі кезде психологияны те тез олданылуына байланысты эксперимент ке пайдаланып келеді. Біра бл эксперимент таза білім алуа баыталмаан. Ол мірлік мселелер мен тапсыманы шешуге баыталанады. Бндай экспериментке психологиялы сыныстарды тиімділігі мен ндарын тексеруге болады.
Эксперимент медицинада, білім беруде, ы жне таы баса салаларда, олданады. Осыа байланысты психологияны дамыан салалары ылыми жне олданбалы болып блінеді. ылыми саласы адам танымы психологиясы байланыс мселелерді жалпы приципиалды шешуде кереекті теориялы біл алуа балана. олданбалы сала ылым негізінде адамны іс-рекетінде жетістік жетумен байланысты, оны тртібімен психологиялы даму дегейіні сумен байланысты практикалы мселелер ойылып шешіледі. Педогогика психология эксперименталды ылыма психологияда жне экспериментталды практикалы психологияда зерттеледі ылыми танымды жне олданбалы ылыми танымды психология педогогикалы зерттеуде. Негізінгі сйкес ылымда кеейтеткенгі біл алады, практикада олданылып кбіне таба бермейді, ал олданан психологиялы зерттеуде гипотиза мен жорамал сынылады оларпрактикалы жзеге асырылуы мен тртібіде з тиімдін крсетуі олданбалы эксперименталды педогогика психология зерттеуін негізгі белгіленеді.
1.Мселенін дрыс ойылуы, яни сратын дрыс ойылуымен мірлік маыздыы бл арнайы шешімді талап етеді. Бан арнайы эксперименталды ылыми зерттеу жргізбеу жауап табу ммкін емес.
2.Гипотизаны болуы бл оны рылан сол мселені алай шешетіні туралы жорамал
3.Болжамды сол мселені шешімні болуы бл мселенні солай шешілуіні болып болмауы жне длелдеуді талап етеді.
4.Осы гипотизаны шешуге баытын ылыми экспериментін жргізу
5.Эксперимент орытындыны жргізілердін алдында алан орытындымен салыстыру.
Психологиядаы эмперикалы дістері
1.Психологиялы зерттеу дістеріні топтастырылуы
2.Эксперименталды емес психологиялы дістер баылау гіме архивті діс
3.Проективті дістерге жалпы сипаттама Б.Г. Ананьев кз арас бойынша психологиялы зерттеу дістері психологиялы объктілердін операция жйелері болып табылады. Сол атар психология ылымны,объектілері. Ананьев психологиядаы эмприкалы дістері олдану мселелері арастыра отырып оларны психологиялы дістер жйесідегі орнынанытаудан бастау керек деді.[4]; Осыан байланысты 5 дегейді бліп арастырды
1. дістеме дегейі
2.дістемелік тсіл дегейі
3. дісті дегейі (эксперимент баылау таы басалары)
4. Зерттеу йымдеу дегейі
5. дістемелерді йлесім дегейі Бл арастынын дегейі бліп баса да орыс психологтарыны бліп-арастыранына сайды. Ол дістерді
1. дістер
2. дістемелік тсілдер
3. дістемелік йлесім (генет, психофизикалы деп бліп арастыру) С.А.Рубенштейн зінін «жалпы психология негіздері» ебегінде психологияны басты дістері ретінде баылау мен экспериментті бліп арастырды.[5];
Пайдаланылан дебиеттер:
1. В.Вундт Введение в психологию. Москва, 2002
2. Торндайк Э. Принципы обучения, основные на психологии. СПб.,1996
3. Капустина А.Н. Многофакторная личностная методика Дж. Кеттела. СПб.,2001
4. Ананьев А. Психология и проблемы человекознания. М.,1991
5. С.Л. Рубинштейн.ОСНОВЫ ОБЩЕЙ ПСИХОЛОГИИ.СПб., 2000