Таырып 6. Ебек жадайы жне оларды элементтері.
Ебек німділігі.
Ебек німділігі - тірі ебекті нтижелігін сипаттайды. Ебек німділігін здіксіз сіру – ндірісті кеейтуді жне ішкі жалпы німді сіруді бірден-бір айнар кзі болып табылады.
Ксіпорындаы ебек німділігі келесі крсеткіштермен сипатталады:
· дірумен (ПТ) – уаыт бірлігінде шыарылан нім клемі:
· ебек сііргіштікпен – нім бірлігін шыаруа ажет уаыт:
Іс жзінде ебек німділігін келесі формула бойынша есептейді:
Ебек німділігін келесі ш діспен есептейді:
Натуралды: Nt – нім натуралды лшем бірліктермен аныталады. Артышылыы – арапайымдылыы, крнекілігі. кемшілігі – бір трлі німге ана олдануа болады.
Ашалай: нім ашалай трде аныталады.
Nч – таза нім. артышылыы – Есептеуі оай, барлы нім трлерін жне жадайларды есебке алады. Кемшілігі – инфляцияны серінен ебек німділігіні згеруін дл анытауа болмайды.
Ебекті: орындалан жмыстарды ебек-сааттармен есептейді.
мндаы Qi – i-й жмыс тріні клемі
ti – i-й жмыс тріні ебек сііргіштігі.
Артышылыы – барлы ндіріс трлерінде олданылады, нім діру нормасын есептеуге болады, біра крнекі емес.
Жмыс уаытыны олданылатын бірлігіне арай ебек німділігі келесі болуы ммкін:
· Саатты:
, мндаы Т – жмыс істелінген адам-саат саны
· Кндік:
, мндаы Т – жмыс істелінген адам-кндеріні саны
· Жылды:
Ебек німділігіні суін анытау шін немделген жмысшылар санын табады:
Ебек німділігіне кптеген факторлар сер етеді: экономикалы, йымдастырушылы, технологиялы, техникалы, басарушылы, психологиялы. Осы факторларды кез келген ндірісте ксіпорын жетекшілері олдануа тиіс жне оларды ішінен е тиімдісін анытап, іске асыруы ажет.
Таырып 6. Ебек жадайы жне оларды элементтері.
Сра:
1. Ебек жадайы тсінігі
2. Ебек жадайыны психофизиологиялы фактор
3. Санитарлы гигиеналы факторлар
Ебек жадайын жасарту шаралары ебек німділігін сіруді, ндірісті тиімділігін жне жмыс сапасын арттыруды маызды факторы. Ебек жадайы – ебек процессіндегі адамны ебекке абілеті мен денсаулыына серін тигізетін ндірістік ортаны факторларыны жиынтыы. Ебек процессінде адам организміне сер ететін факторлар - психофизиологиялы, санитарлы-гигиеналы, эстетикалы жне леуметтік психологиялы. Ебекті ылыми йымдастыруды негізгі міндеті осы факторларды олайлы дегейде стау. Ебек жадайын жасартуа ебек пен демалысты ылыми негізделген тртібін, ебекті орау мен ауіпсіздік ережелерін енгізу жатады. ндірістік ортаны жмыс істейтін адама серін жмысты ауырлылыы крсеткіші сипаттайды. Барлы жмыс ауырлыына байланысты 6 категорияа жіктеледі.
1 – категорияа те олайлы ндірістік ортада орындалатын жмыстар жатады.
2 – категорияа ндірістік факторларды шекті босатылан млшерден аспайтын жадайда орындалатын жмыстар жатады.
3 – категорияа толы олайлы емес жадай нтижесінен жмысшыларды жмыс аяына арай физиологиялы функциялары нашарлайтын жмыстар жатады.
4 – категорияа ебекті олайсыз жадайы ебекке абілеттілікті біршама тмендететін, нтижесінде ндірілетін нім саны мен жмысты сапасы тмендейтін жмыстар жатады.
5 – категорияа ебекті те олайсыз жадайында оындалатын жмыстар жатады.
6 – категорияа ебекті ерекше олайсыз жадайында орындалатын жмыстар жатады.
Ебек жадайыны психофизиологиялы факторына - дене кшіні шыындары, ынталы зейін, жмысты арыны мен ыраы, бірыай ебек, жмыс айы жатады. Дене кші тасымалданатын жк массасымен, жмсалатын кш шамасымен, дене кшін ажет ететін уаытпен сипатталады.
йелдер шін ауыр затты 1 рет ктеру 20 кг. Ер адамдар шін 50 кг аспау ажет. Жмысты 1 саатына жмсалатын энергия шыындары 250 ккал аспау керек. Ауыр жмысты жоюды негізгі баыты механизациялау.
Ынталы зейін орындалатын жмыс пен машинаны басаруды крделілігінен, жмысты ауіпсіз жргізу ажеттігінен пайда болады. Ол орындалатын операцияны крделілік дрежесінен, кз бен естуді шаршауымен, жмысты ауіптілік дрежесімен сипатталады. Ет нерксібінде кптеген ндірістік операцияларды (малды есінен тандыру, ансыздандыру т.б.) психологиялы ерекшеліктері бар жне жмысшыларды ынталы зейіні болуын талап етеді.
Жмыс арыны – уаыт бірлігіндегі жмысшыны дене бліктеріні (ая, ол) озалыс санымен сипатталады.
Жмыс ыраы жекелеген жмыс элементтерімен оларды арасындаы зілістерді уаытында дл алмасуы.
Бірыай ебек – бірдей ыса уаытта операцияны кп рет айталануы.
Жмыс жадайы орындалатын жмыса, орына жне оны орындау жадайына байланысты. Жмыса 10 кг дене кші керек болса трып, дене кші 5 кг аспаса отырып орындауа болады.
Санитарлы гигиеналы факторлара - ндірістік орынны микроклиматы, ауаны тазалыы, шу, діріл, ультра дыбыс, сулені р трлері, жмыс орнын жарытандыру, ол терісіні р трлі тз, су ерітінділерімен жмыс жасауы, тазалы жатады. ндірістік орынны микроклиматы температурамен, ылалдыпен, ауа озалысымен, оны барометрлік ысымен сипатталады.
| Жыл кезеі | Жмыс категория | Температура (ауа, С) | Ауа озалысыны жылд. м/с |
| Суы | Жеіл | 20-23 | 0,2 |
| Орташа | 18-20 | 0,2 | |
| Ауыр | 16-18 | 0,3 | |
| Жылы | Жеіл | 22-25 | 0,2 |
| Орташа | 21-23 | 0,3 | |
| Ауыр | 18-20 | 0,5 |
Ауаны тазалыы р трлі ластануды (ша, газ жне ттінді) жою арылы амтамасыз етіледі.
Адама р трлі шу мен жиілігі жоары діріл зиянды серін тигізеді. Организмге шуды зиянды сері есту мшесіні заымдануынан, жйкені шаршауынан крінеді.
Жмыс орнын жарытандыру жмысшыны ебек німділігіне лкен серін тигізеді. Жары жеткілікті болмаса кз тез шаршайды.
Тазалы пен тртіпті сатау ебек жадайыны басты крсеткіші. Тазалы дегеніміз жмыс орныны жадайыны санитарлы талаптара сай келуі. Жмыс орнындаы ебек жадайыны эстетикалы факторлары эстетика талаптарын есепке ала отырып жасалуы ажет. Млікті, ндірістік ралды эстетикалы семдеу, кгалдандыру жне музыканы олдану жмысшыны жмыса ызыушылыын арттырып, оларды шаршауын азайтады. Эстетикалы ндірістік жадай жасауды маызды ралы тс. Жасыл, сары-жасыл, кгілдір тс – тыныштандырады, клгін тс кіл кйді тсіреді, сары тс кіл кйді жасартады. Тстер суы (кк, кгілдір, ср) жне жылы (сары, ызылт сары, ызыл). лкен дене кшін ажет ететін жмыстар да, жоары температурамен жмыс істейтін цехтарда ашыл кгілдір, ср-кгілдір, жасыл-кгілдір, ср-жасыл тстерді пайдалану сынылады.