Шу. Діріл. Тмендету тсілдері (амалдары).

.Шу деп ажетті дабылдарды абылдауа кедергі келтіретін адама жаымсыз дыбыстарды барлыын айтуа болады, яни р трлі арындылыта жне р трлі жиілікте болатын ретсіз дыбыстарды йлесімі. Адамны лаы f 16 дан 20000Гц (акустикалыдыбыстар) жиілік аралыындаы дыбыстарды абылдайды. Адамны лаы естімейтін дыбыс жиіліктері f < 16 Гц инфрадыбыс деп аталады, ал жиілігі 20 кГц жоары – ультрадыбыс деп аталады. f < 16 Гц тербелістер есту арылы емес тербеліп ран денеге жанасу кезінде сезу арылы білінеді. Адам лаы 1000 мен 3000 Гц дейінгі жиілік диапазонындаы дыбыстара аса сезімтал. Шуды талдау барысында спектрді (дыбыс жиілігіні диапазоны) 8 октавалы жолатара бледі (16 мен 20000 Гц аралыындаы жиіліктерді жасы жіктеу шін), оларды жоары жиілік тменгі жиілікке араанда екі есе кп, яни 63;125;250;500;1000;2000;4000;8000.ндірістік шуды сипаты оны шыу кзіне байланысты: механикалы, аэрогидро динамикалы, термиялы, кавитациялы. Мезгілдік сипатна байланысты траты жне трасыз болып блінеді, олар з кезегінде тербелісті, зілісті жне импульсті болып блінеді. Адам шін е ауіпті шу ол тонды жоары жиілікті трасыз шу болып табылады. Дыбысты тербелістер келесідей лшемдермен сипатталады:

- таралу жылдамдыы (м/с), (ауада- 334м/с);

- жиілігі (f,Гц);

- дыбыс ысымымен (Р, Па)

- белгілі бір нктедегі дыбыс рісі мен атмосфералы ысым арасындаы айырмашылы.

Шу дегейі елді мекендер шін де жне ндірістегі жмыс орындары шін де нормаланады.

Шудан, инфрадыбыстан жне ультрадыбыстан, діріл мен электромагниттік рістерден орану.Шуды дегейін азайту шін келесідей дістерді олдануа болады: кешенді жне жеке ораныс ралдары.Кешенді ораныс ралдарына сулет-жоспарлау арылы, акустикалы ралдар арылы жне йымдастырушылы техникалы дістер арылы ол жеткізуге болады (шудан орану дістері мен ралдарын араыздар).

Дірілді тмендету шаралары.Дірілді жмысшылара келтіретін серін тмендету немсе толытай жою бойынша негізгі шаралар – автоматтандырылан жне жоары механикаландырылан ндірістерді енгізу, цехтар мен аладарды ашытан басару. Дірілмен кресуді негізгі шаралары:

- технологиялы рдістер мен машиналарды рылымдарын жетілдіру (ждырышалы жне исы ыландызамена механизмдерді біркелкі айналмалы сужетектеріне ауыстыру);

- резонанс режимдерінен шеттеу (жйе массасын немесе сйытыын згерту арылы);

- дірілдік демпфирлеу (діріл жту) – ішкі йкелісі жоары рылымды материалдарды пайдалану; дірілдік беткейлерге серпімді ттыр материалдар абатын салу, олар ішкі йкеліске лкен шыын келтіреді (пластмасса, ааш, резеке). Серпімді ттыр материалдар абатын салу дісі те тиімді болып табылады – пластмасса, рубероид, битум, резеке;

- амортизатор рылыларыны кмегімен дірілді ошаулау яни, тербеліс жйесіне осалы серпімді байланыс жйесін енгізу.

- жйе атадыын згерту арылы машиналарды рылымды элементтерін жне рылыс конструкцияларын згерту (атады ырларын енгізу);

- белсенді дірілдік ораныс – ошауланан объекттен дірілдік ошаулау жйесіне кері байланысты жзеге асыратын энергияны осымша кзін енгізу;

 

Инфрадыбыс. Ультрадыбыс.

Инфрадыбыс.Инфрадыбысты негізгі кздеріне іштен жану озалтыштары, желдеткіштер, поршенді компрессорлар жне баса да дыбысы шыпайтын машиналар жатады. Дегейі 100 –120 дБ инфрадыбыс сер еткен кезде басты ауыруын туындатады, жмыс абілеттілігі тмендейді, орыныш сезімі туындайды, вестибулярлы апаратты (есту, кру, сезіну) ызметі бзылады, ал жиілігі 5 – 10Гц боланда – ішкі азаларды дірілдегенін сезеді. 2,4,8 жне 16 Гц орташа геометриялы жиіліктік октавалы жолатарда дыбыс ысымыны дегейі 105 дБ аспауы керек, ал 32 Гц жиіліктік жолаында –102 дБ аспауы керек.Инфрадыбыспен кресу бойынша негізгі шаралара лкен лшемді заттарды атадыын арттыратын, есту жиілігі аясындаы сулеленулерді максималды трде ауыстыратын машиналарды жылдам жруін арттыру; жиілігі тмен дірілдерді болдырмау; реактивті трдегі глушительдерді орнату (шыын энергияны шыу кзіне арай шаылдыратын).

Ультрадыбыс.Ультрадыбыс ке олданыса ие (пісіру, днекерлеу, те лсіз жне те атты заттарды деуде, дефектоскопияда, медицинада, латанан ауаны тазартуда жне т.б.). Ульрадыбысты технологиялы ондырылар мен аспаптар ультрадыбыс генераторлары болып табылады. Оларды 20 – 70 кГц жиілігінде жмыс істеу барысында лаа естілмейтін 100 – 120 дБ шу шыарылады. Ульрадыбысты тербелістері озып тран заттармен жне атты денелермен жанасуы кезінде ауіпті байланысан сулелену орын алады. Осындай ультрадыбысты ондырыларда жмыс істеу барысында арнайы ораныс ралдарын (резеке олба жне матамата салмасын) пайдалану керек.Ультрадыбыс адам азасына кері серін тигізеді, сіресе: жйке жйесіні р-трлі ауытулары; ан ысымы згереді; ан рамы мен асиетін згертеді; есту сезімталдыы жоалады. Ультрадыбыс адама ауа ортасы арылы жне сйы пен атты орта арылы да сер етеді (ола жанасу арылы сер етеді). МЕСТа сай 11 – 20 кГц жиілік диапазонындаы дыбыс ысымыны дегейі сйкесінше 75 - 110 дБ, ал 20 - 100 кГц жиілік диапазонындаы жалпы дыбыс ысымыны дегейі 110 дБ астам болуы керек. Ауа арылы сер ететін ультрадыбыстан орану келесі іс-шаралар арылы амтамасыз етіледі:

- ондырылар шін жоары дыбыс ысым дегейі рсат етілетін жмыс жиілігін олдану;

- болатты, дюралюминді (алыдыы мм) жне гетинакс (5 мм) жалпа беттерінен жасалан аптамаларды немесе резеке мен рубиройдтан жасалан жапсырмаларды олдану;

- жмысшылар мен ондырыны арасына экрандар орнату;

- арнайы блмелерге немесе кабинеттерге ультрадыбысты ондырыларды орнату.