Рт сндіру ралдары.

68. ндірістік жараат жне ксіби аурулар рт жараат себептерініндірістік жараат себептерін талдау дістерін шолу, салалалы экономика, ебек шарттарын аналогты топтамасы, жмыс орныны тратылыы жне комфорттылыы, ндірісті механизациялау жне автоматтандыру шараларымен келесі кеінен танылан дістермен талыланады: статистикалы (мінетті), топты, монографиялы жне экономикалы (12.1-кесте). Белгілі дістер мен ндірістік жараатты талдау дістері ндіріс ауіпсіздігімен амтамасыз ету бойынша тиімді іс-шараларды жргізу ммкіндігімен арастырылады.

Статистикалы діс тіркелген стсіз жадайларды талдаумен негізделеді, біра та ндірістік жараат туралы наты мндер оны динамикасын зерттеу кезінде негіз ретінде алынбайды. Сондытан ндірістегі стсіз жадайларды наты мндері ксіпорындаы жмыскерлерді саны мен стсіз жадайларды ауырлыына атысты болады. ндірістік жарааттарды сипаттамасын Статистикалы дістермен зерттеу кезінде салыстырмаы шамалар, крсеткіштер олданылады.

N N_л.с.ж.. Д

К _адам = ––– × 1000, К_л.с.ж = –––––––, К _а = –––– ,

P P N

мндаы: К_ж. – жиілік коэффициенті; К_л.с.ж.. – лімге келген стсіз жадайлар саны; К_а – ауырлы коэффициенті; N – есеп беру уаытындаы стсіз жадайлар саны; Д – жмыса жарамсыз кндер саны; Р – есеп беру кезеіндегі ксіпорындаы жмыскерлерді орташа саны.

ндірістік жаааттарды дегейін баалау шін К_жалпы крсеткіші олданылады.

К_жалпы = К_ж × К_а

Статистикалы крсеткіштер сйкес 10, 100 (1000) жмыскерге шаандаы стсіз жадайларды жиілігімен, оны ауырлыымен сипатталады, біра та ксіпорынны йымдастыру-экономикалы крсеткіштеріні негізінде ндірістік жараат жадайын обьективті баалай алмайды. Статистикалы дістермен зерттеу нтижелері стсіз жадайды себептері мен кйі аралыын байланыстыра алады. Алынан статистикалы мліметтер негізінде ксіпорынны жекелеген учаскелерінде белгілі бір уаыт ішінде ндіріс ауіпсіздігін жасарту шараларын йымдастыру бойынша оперативті шаралар жргізіледі. Статистикалы дісті кемшілігі болып оны стсіз жадайлардан кейін жргізілуі болып абылады, зерттеулер ндірістік жарааттан шарттара атысты жргізіледі. Материалдарды статистикалы деу жараат пен оны ауырлыыны крсеткіштері андай да бір фактормен боландыын анытайды, біра та ндірістік жараатты пайда болу себебін теренен ашып, анытай алмайды. Статистика «ауырлы орталыын» анытайды, біра сараптамайды. ндірістік жараат дегейін салыстыру ммкіндігін алу шін кптеген елдерде Халыаралы ебекті йымдастырумен (ХЕ) статистикалы мліметтерде стсіз жадайлар крсеткішін жне ауырлыын 1000000 адам-саат атынасы бойынша сынады.

мндаы: Z – атаран адам-саат. жалпы саны.Жараат ауырлыы крсеткіштерін анытау кезінде лім шыынына келген жне толыымен мгедекке келген стсіз жадайлар 7500 рбір жмыс кнін жоалту ретінде абылданады (стандарт ретінде). Стсіз жадай кезіндегі біртіндеп мгедекдікке келетін жмыс кніні жоалуы жмыса жарамсызды шкаласы бойынша белгіленеді, яни 7500 жмыс кнінен сйкес пайызбен абылданады. Сол себептен, сынылан К_ж жне К_а анытау реті жмыс кніні жаласуын ан ндірістік жарааттарды санды, сапалы жне ндірістік жараатты жекелеген экономикалы жатарын сйкес сипаттайтын К_ж, К_а, К_жалпы статистикалы крсеткіштерімен талдау ндіріс ауіпсіздігін баалауа ммкіндік бермейді. ндірістік жараат себептерін талдауды топты дістері, яни зардап шегу ауырлыына арамастан стсіз жадайларды айталануы «топты» стсіз жадайларды белгілі бір шарттарын анытайды: ртрлі жекеменшік йымдар, экономика салалары, жас шамасы бойынша, ндірістегі стсіз жадайлар кезендегі зардап шегушілерді жынысы бойынша зіндік талдау береді. Стсіз жадайларды топты діспен талдау уаыт факторы бойынша орындалады: апта кні, тулік, айлар, сонымен атар жиі айталанатын йымды стсіз жадайларды себептері ескеріледі. ндірістік жараат жадайларын сызбалы кескіндермен топографиялы талдау негізіне стсіз жадайларды орнын талдау жатады. Топографиялы дісті маыздылыына оны стационарлы ндірістерді (шеберхана, ксіпорын цехтары) адаалауы болып табылады. ндірістік жараат себептерін осы себептерді талдауларымен теренен йрену – зерттеулерді монографиялы дістеріні негізі болып табылады. Бл кезде статистикалы діс кезінде стсіз жайдайлары жинаы зерттеледі, ал монографиялы діс кезінде – ндірістік шарттар, кй, технологиялыпроцесс, жабдытар; стсіз жадайларды оны санына жне ауырлыына туелсіз себептері белгіленеді. Монографиялы діс болан стсіз жадайды жадайын натыра анытайды, стсіз жадайды пайда болуына ндірістік ауіпті жне зиянды ндірістік факторларды серін длелдейді. Монографиялы діс стсіз жадайды алдында жргізіледі жне жмысшыа потенциалды ауіп тндіруі ммкін факторларды анытайды. Бл діс ндірістік жараатты алдын алуа ммкіндік береді. Монографиялы діспен зерттеулер жргізу кезінде ндірістік жарааттар жіктелінеді. ндірістік жараат себептерін жіктеу – талдауды маызды бір блігі болып табылады. ндірістік жарааттарды себептері бірнеше топтара блінеді: техникалы, йымды, санитарлы-гигиеналы, психофизиологиялы жне т.б. ндірістік жараат себептерін жіктеу ндіріс ауіпсіздігі бойынша тиімді алдын алу шараларын жасауа ажет. ндірістік жараат себептерін талдаулара шолу материалдары бойынша экономика салаларында жне денсаулы сатаудаы абылданан жіктелінулер ндірістік жараат себептеріні жалпы жіктемесін береді (12.2-кесте)Стсіз жадайларды зерттеу барысында негізінен техникалы жне йымды себептерге кбірек кіл блу керек, яни ндірісте стсіз жадайларды 70-80 % негізгі себебі болып табылады. Мысала, химиялы нерксіптерде талдаулар жргізгенде барлы стсіз жадайларды 80 % йымды себептермен байланысты болан. ндірістік жараатты 70 автоклік ралдары ксіпорындарында теренен зерттеу нтижесінде стсіз жадайларды 90% йымды-техникалы себептерге байланысты болан.

69. ндірістік жарааттарды талдау дістері. . Мскеуде 1923 жылы ксіби ауруларды зерттеу институты йымдастырылан, яни институтты негізгі міндеті ксіби патологияа талдау жргізу болып табылады, сонымен атар тіркеу ережелері мен формаларын жасау, ксіби аурулар бойынша есеп беруді жасау. Осы масатта институт 1923 жылы ксіби аурулар мен стсіз жадайларды тіркеу бойынша Мскеу Кеесіні кімімен жоба жасалып, сол жылы бекітілді. кімде міндетті тіркеуге келесі шарттар жатады деп абылданды:

- орасынмен, сынаппен, фосфор, мышьяк жне мышьякрамды сутегімен, хлормен, ккірт ышылымен жне ккіртсутегімен, азот ышылымен, бензол жне баса да нерксіптік улармен уланан кшті жне созылмалы ксіби уланулар;

- Химиялы заттарды ыса мерзімде жне созылмалы серінен пайда болан теріні кшті жне созылмалы заымдануы;

- Ксіби зияндылы серінен ртрлі азаны жне жйені аурулары, мысалы аланда, есту мшелеріні нашарлауы (от жаушыларды, азанды мамандарыны саылаулыы), кз аурулары жне т.б.;

- Ксіби жпалы аурулар: сібір ойыы жне маа.

азіргі тада ксіпорындарда жмысшыларды ауруын талдау медициналы кмекке жгіну мліметтері бойынша жедел статистикалы материалдар бойынша жргізіледі (анытама немесе сыраттану парашасымен тіркелу керек).Мекемеде жалпы ауруды талдау келесі крсеткіштермен жргізіледі: Ксіби уланулар немесе аурулар ауіпті жне зиянды ндірістік факторларды серіні нтижесінде болуы ммкін. Ксіби уланулар зиянды заттармен демалан кезде, тері арылы сііп жне де ас орыту жолы арылы ішке тсуі ммкін. ыса мерзім аралыында пайда болан (бір ауысым немесе тулік) ксіби уланулар мен ксіби аурулар кшті деп аталады, ал за мерзім ішінде пайда болса, онда – созылмалы деп аталады.Ксіби аурулар (уланулар) экономика салаларында келесі крсеткіш бойынша аныталады:Ксіби ауруларды талдау кезінде оны даму себептерін білу те маызды, сіресе: жмыс орындарындаы технологиялы процестер мен жабдытарды жетілдірілмеуі; технологиялы регламенттен шыуы; ажетті санитарлы-технологиялы рлыларды болмауы ,ана емес, сондай-а жеке ораныс ралдарыны болмауы; ндіріс жмыстарыны ауіпсіздігі ережелеріні, ебек режиміні жне демалысыны бзылуы.Экономика салалары атарында за мерзім ішінде жмысшыларды ебек жадайымен аныталатын ксіби аурулар да бар. Экономиканы барлы салаларынындаы ебек шарттары тек ана жмысшылара жйке-эмоционалды кшті тсуімен ана байланысты емес, сонымен атар ндірістік операциялар атарыны бір сарыныдыымен, статикалы жктемелер шамасыны за мерзімділігімен де байланысты. Жйке-эмоционалды жктеулер ндірістік блмелерде шу, діріл, шадану, газданумен бірге невроз, гипертониялы жне ишемиялы аурулаа алып келеді. азастанда ксіби аурулар мен улануларды «Ксіби аурулар тізімі»-мен міндетті трде тірку ендірілген. «Ксіби ауруларлар тізімі» Дниежзілік денсаулы сатау йымымен бекітілген жне кптеген елдерде олданылады. Оны олдану нсауы бойынша бл негізгі жат болып табылады. «Ксіби ауруларлар тізімі» ксіби ауруа диагноз оярда, оны жмысы мен ызметіне байланысты екендігін анытауда, ебекке жарамдылыын тексеру сратарын шешуде, медициналы жне ебек реабилитациясын, сонымен атар жмысшыны жмысын атару барысындаы алан денсаулыына келген зардаптара атысты материалды шыындарды айтаруда олданылады. «Тізім…»-ге зиянды факторларды серімен болан ксіби аурулар, сонымен атар белгілі бір ксіби факторды жне баса да ксіби емес факторларды серінен болан азадаы згерістер (бронхит, аллергиялы аурулар, катаракт жне т.б.) осылан.Ксіби аурулара ксіби аурулар трінде дамитын ауруларды да жатызуа болады (мысалы, пневмокониоз жне шады бронхитті серінен болатын кпе рагі).

70. Жмыс жарамсыздыты экономиалы зардаптары. Жмыса жарамсыздыты экономикалы зардаптары. Ксіби аурулар жне ндірістік жараат жадайлары ебекке жарамсыздыты алыптастыру мен ебек ызметін атаруда ртрлі шарттармен сипатталады. Ебек німділігін тмендететін ксіби аурулар мен ндірістік жарааттар кезінде зиянды ндірістік фактормен байланысты емес (мысалы, шамен) баса жмыс тріне, физикалы трыдан аланда жеілдеу жмыс тріне ауыстыру керек. Ебекке жарамдылыты тмендететін жне мгедектікке келген аурулар мен жарааттар кезінде пенсия тлеу ажет, ал лімге келген жадайда жанясына жрдемаы тлеу талап етіледі.р жадай бойынша экономикалы шыындар:П = О + С + У ,мндаы: О – йым шыыны; С – леуметтік стаулап; У – шартты шыындар.Бір жаынан экономикалы шыынды келесі топтара блуге болады: Н–1 формасы актісі бойынша толтырылан жне П_тр. жараатпен болан шыындар; П_мт.микрожараатпен болан шыындар; П_з. ксіби аурулармен болан шыындар жне П_к. зиянды ндірістік факторлармен байланысты темаыа кеткен шыындар:П = П_тр. + П_мт. + П_з. + П_к.Стсіз жадайлармен жарааттану кезінде ндірістік шыындарды шартты жалпы суммасы У_тр зардап шегушіні жмыса шыа алмауымен байланысты ндірістік шыынмен У¹_тр. Жне жмысты жабдытардан жараат алу нтижесінде ндірілмеген нім нымен У²_тр. сарапталады:

Утр. = У¹_тр. + У²_тр.Ксіпорынны экономикалы шыыны О_тр. бл жадайда бзылан материалдар нымен О¹_тр., бзылан жабдытар, ралдар жне ираан имараттар нымен О²_тр.; айта жндеу жмыстарыны нымен О³_тр есептеледі, сонымен атар сыраттану парашасыны тлемдері О⁴_тр., ксіби ебекке жарамсыздыты тмендеуі болан жадайдаы осымша тлемаылар О⁵_тр., мгедекке келгенде немесе лімге келгендегі пенсия тлемдері О⁶_тр., зардап шегушіні біліктілігін айта жетілдіруге кеткен жне жаа жмысшыны оытуа кеткен шыындар О⁷_тр. жатады.Осыан байланысты йым шыындары:

n

О_тр. = Оⁱ_тр

i=1

леуметтік тлемдер С_тр., амбулаторлы емделулер баасымен С¹_тр., клиникалы емделулер С²_тр., заымдану бойынша мгедекті леуметтік сатандыру ралдарынан блінетін пенсия тлемімен С³_тр., санитарлы-шипажайлы емделулерге кеткен шыындармен С⁴_тр.есептеледі.

n

С_тр. = Cⁱ_тр

i=1

Н-1 актісімен рсімделмеген микрожарааттар жне жмыса жарамсызды шыынына келмеген жарааттар з кезегінде ксіпорына алашы кмек крсету, зардап шегушіні баса жеіл жмыс тріне белгілі бір уаыта ауыстыру, ріптестерді ебек німділігін тмендетумен, айта жндеу жмыстары мен жабдытарды айта жаратандыру шыындарына алып келеді. Ксіби аурулармен байланысты экономикалы зардаптар П_з., басты ш рам бойынша есептеледі –О_з.йым шыын, У_з.шартты шыын жне С_з леуметтік стаулар.Жеткілікті длдік дрежесімен ндірісті шартты шыындарын жмыс саатында ндірілетін Р німні орташа нымен, запдап шегушыны аурумен байланысты Т жмыс уаытыны жоалуымен анытауа болады:У_з. = РТ.

Зиянды ндірістік факторлармен байланысты П_з. экономикалы жоалулар осымша арнайы таам, жеке ораныс ралдарын, ысартылан жмыс кндерін ендіру, оысмша ебек демалыстары мен ауысым ішілік зілістерді, зейнетке шыу шін аз ебек тілін райды.

71. Стсіз жадайларды зардап шегушілерге крсетілетін алашы кмек. Алашы кмек (first aid) – бл арапайым медициналы шараларды енгізетін кешенді кмек трі, ол жадай болан жерде жне стсіз жадайлар маында, ТЖ, ТЖ атысушыларды кенеттен ауруы немесе стсіз жадайларды табельді жне ол ралдарын здігінен жне басалар кмегі ретімен олдану болып табылады.Осындай кмекті масаты – стсіз жадайларда зардап шегушілерді мірін жне ден саулыын сатау немесе кенеттен пайда болан аурулара медицина мамандарыны алашы кмек крсеткенге дейінгі кмек крсету болады. азіргі кездегі алашы кмекті крсетуді жараат салдарыны ауырлыын тмендету, зардап шегу арасында мгедектер дегейіні тмендеуі, жараат аланнан кейін айта дамыту уаытыны ысаруы жне ол жбірленушіні брыны сол жмыса айтару ммкіндік береді.Тжірибеде крсетілгендей жараат алан алаш минуттарында негізгі болып табылады жне ауырлы салдарын жне жараат нтижесі аныталады. Бкіл лемдік йымды ден саулы сатау мліметтері бойынша лгендер саныны 20 % азіргі алашы кмек крсету салдарынан тарылуы ммкін. Жарааттан заымданандарды кбісі тасымалдау кезінде леді жне тіпті медициналы мекемелерде алашы кмек крсетілмей уаыт тіп кетуіне байланысты олда лімге алып келуі ммкін. Алашы кмек крсетілмегендіктен ауыр жараат салдарынан тжірибе жзінде шока арсы шаралар жарааттан кейінгі жргізілген жаын уаытта лім санын 25-30% тмендетіледі.Зардап шегушіге алашы кмек крсетуді е ойтайлы уаыты жараат аланнан кейінгі 30 минут ішінде крсетілуі.Зардап шегушіге крсетілген алашы кмекті барлы шараларды ескеру трлеріне жне зардап шегушіні жадайыны апуырлыымен жргізіледі.Жадай болан жерде медицина ызметкерлері келгенге дейін ереже бойынша алашы кмекті келесі шаралары жргізілуі ммкін:

- арапайым жрек-кпе реанимациясы (кпені жасанды желдету, тік емес жректі уалау);

- жоары дем алу жолдарынан бгде заттарды алып тастау;

- ан ауыны уаытша тотатылуы;

- р трлі таыштарды тау;

- ауруды басатын жне жрек дрілерін абылдау;

- жабы жарааттарда жне кйіктерде заымданан дене бліктерін суыту;

- зардап шегушіге клік жадайын амтамасыз ету;

- зардап шегушілерді медицина мекемелеріне тасымалдау (ажетінше).