Оам жне жеке тла арасындаы атынастар теориялары (К.Юнг, А.Адлер) Альфред Адлерді тланы индивидуалды теориясы

Альфред Адлер 1870 жылы 7 апанда Венада дниеге келген. А.Адлерді ойынша, адам бірттас аза ретінде арастырылады. А.Адлер психологиясыны негізгі алышарты - оны з теориясына “индивидуалды психология” тсінігін енгізуі (лат. “іndіvіdum” - “блінбейтін”). Индивидиум дене мен ми арасындаы байланысты атынасында да, психикалы мірлік атынаста да блінбейтін бірттастыты райды. Адлерді негізгі принципі индивидуалды мір стиліні бірлігі, бтіндігі, леуметтік ызыушылытар, оамды сезім, іс-рекетті масата жетудегі баыныштылыы болып табылады. А.Адлер бойынша, адамдар рашан жетуге штарланады, олар рашан алдыа жылжиды, масаттарды жзеге асыруа тырысады. Оны ойынша, барлы адамдар шыармашылы кшке ие жне осы шыармашылы кш адамны рбір тжірибесіне серін тигізеді. Ол рбір адамды зін-зі анытаушы индивидиум, з міріні сулетшісі ылады. “Индивидуалды психология” индивидиумды оама осылан оамны бір блігі ретінде арастырады жне зерттейді. А.Адлер теориясыны басты масаты - адамны барлы жріс-трысы леуметтік ортада боландытан, адам табиатыны мнін тсіну тек ана леуметтік атынастарды тсінгеннен кейін барып алыптасатындыын длелдеу. З.Фрейдке араанда, А.Адлер тланы леуметтік ызыушылыын алыптастырды. Оларды жеті блікке бледі:

1) толымсыз сезім жне компенсация;

2) жетілуге штарлы;

3) мірлік стилі;

4) леуметтік ызыушылы;

5) “мен” шыармашылыы;

6) туылу тртібі;

7) фикционды финализм.

З.Фрейдпен бірлесе жмыс жасап жрген жылдары А.Адлер “толымсыз” мшені зерттегенде мынадай теорияны дамытты: неге бір адамды бір ауру кбірек мазасыздандырады, неге кейбір ауруды басалара араанда тез жтырады. Оны ойынша, рбір индивидиумны андай да бір мшесі, басасына араанда, лсіз болады. Сонымен атар рбір адамны туыланнан жетілмей алан немесе дамымай алан мшесі ауруа шалдыады. А.Адлер бойынша, азасы лсіз адамдар жиі жаттыу жасау арылы конпенсациялауа тырысады, компенсация процесі психологияда орын алады.

Сонымен, А.Адлер “толымсызды комплексі” терминін енгізіп, балалы шатан зіні бастауын алады. Оны ойынша, барлы балалар толымсызды сезімін бастан кешіреді, яни ол - физикалы жетіспеушілік жне ммкіншіліктері мен кш-уатты аздыы. Осы толымсыз сезімні пайда болуы аса басымдыа жетудегі за кресті бастамасы болып табылады. А.Адлер тжырымдамасы бойынша, аса басымдыа штарлану адам міріндегі негізгі мотивтік кш болып табылады.

Адлер айы-асіретті ш трін бледі:

мшені толымсыздыы;

баланы асырау;

ата-ана жаынан балаа теріс арау.

К.Г.Юнг (1875-1961) - швейцар психологы, психиаторы, мдениеттанушысы, “тере” психологияны практигі, психологияны “аналитикалы психология” деп аталатын баытыны негізін алаушы. Бл пндермен атар К.Юнг философия, теология сратарымен айналысан. К.Юнг бастапыда З.Фрейдпен бірге за жылдар бойы ызмет жасап, 1913 жылы Мюнхендегі психоаналитикалы конгрестен кейін екеуі млдем айрылысты. за мерзімді зерттеулер нтижесінде К.Юнг аналитикалы психологияны теориясы мен сол теорияа сйенген психотерапиялы практиканы алыптастырды.

К.Юнгты ксіби рекетіні басын психикалы санадан тыс німдер жне оны субúект шін мні туралы сратар амтыды.

З.Фрейд кзарастарымен сйкессіздік мына сратар бойынша туындайды.

Біріншіден, З.Фрейд бойынша, либидо термині индивидті бкіл психикалы энергиясы ретінде арастырылады, ол психологиялы бзылулар сексуалды марлыты басу жне эротикалы ызыуды сырты орта обúектілерінен ішкі лемге аудару салдарынан болады деп есептесе, К.Юнг либидо ретінде сексуалды формаа туелсіз жалпы психикалы ауыту сексуалдылыты ыыстырудан баса да, сырты ортамен байланысты жоалтуа келетін жайттармен аныталады деп крсетеді.

Екіншіден, З.Фрейд бойынша, невроз ерте балалы шата пайда болады, оны негізгі факторы эдипкомплекстер, фантазиялар мен алаулар болатын болса, К.Юнг бойынша, невроз себебі бгінгі кн жадайларында, ал балалы фантазиялар - екінші жоспарда.

¶шіншіден, З.Фрейд бойынша, тс кру - жанама трде крініс беретін, шынайы жадайларда орындалмаан алаулар мен ызыулар. К.Юнг бойынша, тс кру - психикалыты санадан тыс жаымен байланыстырушы канал, ол тсінуге те иын символды тіл арылы беріледі жне оны орындалмаан алаулармен байланысты болуы міндетті емес. Тс кру саналы кндізгі мірді толытырмасы болуы да ммкін.

К.Юнг бойынша тла психологиясы ш бліктен трады:

1) саналы;

2) индивидуальды бейсаналылы;

3) жымды бейсаналылы.

Тла рылымында, оны дамуында негізгі рл атаратын - жымды бейсаналылы блім. Бл - бкіл адамзатты психологиялы мрасыны ізі. Бан тарихи алдытар мен естеліктер енеді.

Санадан тыс сфераа эндопсихологиялы ызметтер арылы жаындай аламыз. Бл бейсаналы процестерді тікелей баылау ммкін емес. Біра оны санада крінетін німдерін екі класа бліп арастырамыз:

1) жеке адама тн;

2) бкіл адамзата тн.

Persona

· саналы блім

· клеке

· анима жне анимус индивидуалды бейсаналылы

· жымды бейсаналылы

Persona, Юнг бойынша, “Мен”-ні визит карто÷касы” болып табылады.

Persona - оамда зін крсетуді жолы, белгілі бір леуметтік мінез, леуметтік рл жиынтыы.

Ego - сана орталыы, саналы мірде негізгі рл атарады. Ego саналылыты сезінеді, тланы ойлары мен рекетіні ретін, сана мен санадан тыс рекет байланысын амтамасыз етеді. Мндай йлесім бзылан жадайда невроз пайда болады.

Клеке – бл леуметтік стандарттармен сйкес келмейтін сана асты армандар.

“Клеке” - индивидуалды бейсаналылы сферасыны орталыы, мнда леуметтік стандарттармен, идеалдармен сйкес келмейтін, индивидті саналы трде мойындамайтын ызыулар мен сезімдер, алаулар мен тенденциялар енеді.

´мірде біз зімізді персонамен тедестіреміз, ал клекеге мн бермеуге тырысамыз. Клеке нерлым саналы болса, тланы оршаан ортамен арым-атынасы сорлым йлесімді болады. Клеке - эгоны кері бейнеленуі ана емес, ол мірлік энергияны,

40,Мдениетаралы арым-атынастаы этикалы стереотиптер туралы тсінік Мдениетаралы коммуникация саласында жмыс істейтін социологтар осы ылым шін дстрлі лдеандай жолмен іріктеліп алынан респондеттер топтарында сауалнама жргізу дісін олданады. Сауалнамалары адамдарды мінез лында алыптасан нды станымдар мен дадыларды анытауа баытталан. Негізінен жмыс орнындаы, іскерлік атынастаы жне бизнестегі мінез-лы арастырылады. Бл социологиялы зерттеулерді іс жзінде, бірінші кезекте азіргі транснационалды корпорацияларда олданылады. Социологтарды белгілі бір мдениет топтарына тн жне оларды адір ттатын мінездері туралы мліметтерді жиынтыыны негізінде тиісті практикалы сыныстар жасалынып, арнайы мдениетаралы тренингтер трінде ткеріледі. Сауалнама жргізуді келесі объективті айматары: апарат алмасу, ріптестермен арым-атынас, шешімдер абылдау, шиеленісті жадайлардаы мінез-лы, басшыа кзарас, жмыс пен жеке мірді байланысы, инновацияа кзарас. Зерттелген мдени шартты мінез-лы стереотиптеріні кп блігіні Хофстеде енгізген мдениет параметрлеріне ктерілуіні ммкін екендігі белгілі. Сондытан мндай жмыстар кбінесе сол параметрлерді кейбір наты ортада алай болатынын тексеру сипатында жргізіледі: сол уаыт кезеіне, зерттелуші топты, кбіне бірге жмыс істейтін екі немесе одан кп мдени топты жасына атысты згерістер зерттеледі. Ауымды социологиялы проблемалар мигранттарды леуметтік бейімделуімен, шаын лттарды дстрлі мдениетін сатауымен немесе жоалтуымен жне таы сол сиятылармен байланысты. Мдениетаралы коммуникация саласында психологтарды, бірінші кезекте, мдениет айырмашылытарыны интерпретация мен категоризация рдістеріне ыпалы, тиісті мінез-лы стереотиптеріні табиаты ызытырады. 1970-жылдардан бастап рей, белгісіздік, категорияларды ытималды клемі, топаралы категоризациялау ерекшеліктеріні жне таы басаларыны маызды ымдары леуметтік психология дісімен зерттелді. гіме коммуникация, сіресе мдениетаралы коммуникация жайлы боланда леуметтік психология саласында жргізілген18 социологиялы жне психологиялы зерттеулерді ара жігін ажырату иын. Екеуі де коммуникация рдісіне туындаан немесе сол арылы берілетін крделі категориялар – ндылытармен, пайымдармен, станымдармен, стереотиптермен жне ырымдармен байланысып жатыр. Екеуіні де міндеті – адаланатын феноменді (ммкін басалармен байланыстырып) белгілеу жне мдениетаралы атынаста емес, топ ішіндегі жадайларда сас реакциялар мен станымдардан айырышылыын крсету

41,Мектеп жасына дейінгі баланы сйлеуі . Сйлеу дебі : трлері мен азіргі сипаты Білім беруді барлы салаларында малімдер мен трбиешіні ксіби шеберліктеріне жааша кзарастар туындап отыр. рпаты болашаы бгінгі оу мен трбиені жеке тлалы сипатта дамытуымыза байланысты. Осыан орай балалар башасынан бастап тіл сабатарын дрыс йымдастырып, баланы мемлекеттік тілге блдіршін шаынан дрыс оытуды ажеттілігі айындалды. Мектепке дейінгі кезеде аза тіліне йрету республика балабашаларыны барлы трлерінде – лты баса тілді балаларды трбиелейтін балбашаларда да, аза балабашаларында да, сіресе аралас балабашаларда да – міндетті мемлекеттік іс болып отыр. Мемлекеттік тілге йретуді басты масаты – баланы аза тілінде ауызекі сйлеу тілін алыптастыру. Бл масата жеткізу 3-4 жастаы балалара жеіл сабатар стінде оршаан ортамен арым-атынаса тсетіндей сз оры мен арапайым грамматикалы рылымды тілдесімге жаттытырудан басталып , 5-7 жас аралыындаы балалара азаша байланыстырып сйлеуге йрету жйелі трде йымдастырылатын аза тілі сабатарында , арнайы оыту дістері арылы жзеге асырылады. Мемлекеттік тілде сйлеу республикамызды р азаматына міндетті болып тран кезеде ксіптік білім беретін колледждер мен жоары оу орындарында балабашаа аза тілі мамандарын даярлайтын курстар мен блімдер лі де ашылмай отыр. Сондытан бл балабаша мен мектептегі балаларды 6 жастан оытуда бірден-бір ажетті рал болма. Оу ралыны дістемелік блімінде теориялы-дістемелік нсаулар мынадай жйеде беріліп отыр: - Балаларды аза тілінде сздік орын байыту; - Бала сзіні дыбысты жаын трбиелеу; - арапайым грамматика элементтеріне йрету; - Балаларды аза тілінде байланыстырып сйлеу дадыларына баулу; - Кркем мтіндермен таныстыру (тапа жаттау, мтін бойынша гімелету), аза тілінде сйлеу интонациясына жаттытыру. Аталан теориялы мселелерді оып-біліп арастырып аланнан со, балабаша трбиешісі мен аза тілі малімі оулыты екінші блімінде жинаталан саба лгілеріндегі жаттыуларды йде де, топтарда, сыныпта да жмыс дптерлерінде орындатып, балаларды дадыландырандары жн. аза тілін алаш рет йреніп келе жатан баланы логикалы жне салыстыра- састыра талдау дадыларын жаттытыру арылы ойлауы дамытылады. Саба барысындаы танымды рекеттер арылы бала брын айта алмайтын сз формалары мен айналасындаы заттарды атын, трін-тсін, мнін аза тілінде танып, атай бастайды. Балалар жеке трандаы атауларды сз тіркесінде, тілдік атысымда олданатын болады. Осылайша баланы аза тілінде байланыстырып сйлеу абілеттері алыптасады. Фонематикалы абылдаулары мен сз, мтін ішінен здері білуге, дрыс айтуа тиісті дыбыстарды, сздерді дрыс болжап, айтылуын жаттытыру жмыстары жргізіледі. Дрыс абылдап, дрыс йренуде міндетті дадыларды бірі – баланы зін-зі баылауы. Еске стайтын жайт: азіргі орыс-аза тілді балабашаны ай тобында да тілді млде білмейтін, аздап тсінетін жне жасы мегеріп келе жатан балалар атарынан жр. Тілді тиімді дегейде оытуды жолы балаларды тілдік дегейлерін анытааннан кейін, оларды сраныстары мен ызыушылытарына арай тапсырмаларды жптап, топтап, жекелей-даралап лайытап беру. «Кншуа» бадарламасы бойынша берілген тілдік материалдар орыстілді балалара арналанмен, оларды абылдауларына иынды туызады. Балабашада аза тілін аздап тсінетін жне жасы мегеру абілеттері бар балалар блек оытылса, бл оу ралындаы саба лгілері тиімді екені байалады. Ал тілді млде білмейтін баса лт балаларына 5 жне йде ана тілінде сйлемейтін аза отбасы балаларына лайытап, сздік орды алыптастыруда тірек-сызбаларды практика жзінде олдану тиімді екені длелденді. 2010 жылы мемлекеттік тілді дамыту президенттік оры жанында ткізілген «Мектепке дейінгі мекемелерде аза тілін оытуды тадаулы дістемесі» байауыны жлдегері бізді облысымыздан танылып отыраны– ізденіс нтижесі. Тжірибеде олданылып келген бірнеше бадарламалар мен кпшілік назарына іліккен саба жазбаларын саластыра келе, Павлодар аласыны №116 балабашасыны аза тілі малімі, президенттік орды жеімпазы Крімова Айгерімні жинатауымен аза тілі сабатарыны лгілері осы дістемелік оу ралына енгізілді. Бл сабатар алаш шыан оу ралындаы («Орыс тілінде жмыс істейтін балабашада аза тілін оыту методикасы» авторлары: А.Б. Бараденова, Б. Баймратова) саба мазмнын сатай отырып, жаа технологиялар талаптарына сйкестендіріле растырылан. Педагогикалы шеберлікті негізгі белгілері:

§ Ксіптік білім

§ Біліктілік

§ Дады

§ Ксіптік абілет

§ Педагогикалы деп

§ Педагогикалы техника

43,Нрестелік шатаы баланы тіліні дамуы . Автономды сйлеу Тіл арым-атынас ралы. Адамны ой-рісін, мдени дрежесін, аыл-парасатын, рухани байлыын крсететін айна. Тіл мдениетіні зектілігі рашан ескеріліп, ай халы болса да бл мселені айналып ткен емес. «нер алды - ызыл тіл» деп аза халы да сйлеу шеберлігіне лкен мн берген. азіргі тада тіл мдениетіні ккейтестілігі арта тсті.
азастан Республикасы Президентіні «Тілдерді олдану мен дамыту бадарламасында»: «Тілді дамыту - азастан Республикасы мемлекеті саясатыны аса зекті баыттарыны бірі» , сондай-а «Мемлекеттік тілді оытуды саны мен сапасына кіл блу керек»2 делінген. Елбасы Н..Назарбаев: «азастанны болашаы аза тілінде» - деп тжырымдайды.
Ал аза халыны тіл келешегі мектеп оушыларында. Біз кптеген ылыми-педагогикалы дебиеттерді, мерзімді баспасз апараттарын талдап-зерттей келе, бгінгі кнгі оушыларды сз саптауы кіл аударарлы кпшілігіні тіл мдениеті тменгі дегейде деген орытындыа келдік. Олар з ойларын дрыс, тсінікті етіп жеткізе алмайды, «жааы», «лгі», «немене», «неып», «мысалы» деген сияты басы арты бос сздерді кп олданып, ойын шашыратып жібереді. Кейбірі орысша сздерді осып, араластыра сйлесе, бірі жаргонмен диалектілермен сйлегенді сн креді. Бл мселе туралы кптеп айтылып та, жазылып та жатыр. Мысалы педагогика ылымыны докторы И. Ныманов пен 3. ашынбаева: «Оушыны жеке тла болып дамуы мен алан білімін іске асыруда сйлеу тілін, рекетін, сйлеу мдениетін, дебін алыптастыру педагогиканы азіргі кездегі ккейтесті мселелеріні бірі
болып табылады» - десе5, Ш.Беркімбаева з мааласында былайша тжырымдайды: «аза мектептеріні зекті мселелеріні бірі оушыларды тіл мдениетін ктеру, сауатты жаза алатын, з ойын айын жеткізе алатын азамат трбиелеу...»
Біз осы мселені зерттеу таырыбы ретінде ала отырып, алдымен тіл мдениеті дегеніміз не деген сраа жауап іздедік. ылыми-педагогикалы дебиеттерді талдау барысында бл мселені кптеген алымдар зерттеп-арастыраны белгілі болды. Соларды ішінен педагогикалы сздікте берілген мынадай анытама кілімізден шыты: «Оушыларды тіл мдениеті – оыту рдісі мен адамдарды тілдік арым-атынасы негізінде жазбаша жне ауызша тілді игеру дегейі. Оан тілді маыналылыы, ойлылыы, байлыы, кркемдігі мен жалпытілдік нормаларды саталуы тн»3. Ал бл мселені жан-жакты зерттеген Л.И.Ожегов: «Тіл мдениеті -бл зіні ойын дрыс, дл жне мнерлі жеткізе алу білігі. Дрыс сз дегеніміз деби тіл нормасы саталан сз. Тілді нормасы – бл коамды сйлеу тілі тжірибесінде абылданан жалпы тілдік сйлеу, грамматика, сз олдану ережесі. Ойын жеткізуде дл діс таба білу ана емес, сондай-а орынды сйлеу» - деп тжырымдайды .
Сонымен, тіл мдениеті дегеніміз – оыту рдісінде, отбасында, жалпы адамдарды зара арым-атынасы негізінде жазбаша жне ауызша тілді игеру дегейі. Ойды дрыс, тсінікті, аны, дл, серлі рі деби тіл нормасын сатай, тіл тазалыын сатай жеткізе білу шеберлігі.
Зерттеуімізді келесі кезеінде біз азіргі оушы жастарды тіл мдениеті дегейіні тмен болу себебін іздестірдік. Жазушы . бішев бл туралы былай дейді: «Жастар ізденбейді, ааларын оымайды, олар аза дебиетін оымайды... Жастар сйлемді тейі бзып жазады, олар ерекшелікті белгісі тсініксіз жазу деп ойлайды... Тіл мдениетіні тмен болуына ылыми-техникалы прогресті де сері бар", - десе5, И. Ныманов: «Оушыларды тілінде болатын кемшіліктерді себептері:
1. Ортаны сері; а) оушыны сйлеуіне жергілікті тіл немесе баса тіл сер етеді, ) кшені сері (дрекі, былапыт тіл), б) пн тіліні нормаларын жасы мегермеген малімні сері;
2. Сйлеу дадыларыны жотыы (мектепті тіл дамытуа немрайлы арауы);
3. Жекелеген оушы тіліндегі кемшілік (сааулы, быдыты, мыылды, т.б.)» - деп крсетеді5.
Сондай-а М. Балааев, Т. оыратбаев, С. ирабаев, Ш. Беркімбаева, Н. Улиев таы да баса алымдарды зерттеулерін негізге ала отырып, оушы жастарды тіл мдениетіні тмен болуыны себептері деп, біз тмендегілерді саралады:
1. Кркем дебиет оуа деген оушыларды ызыушылыыны тмендігі. Тіл мдениетіне жастарды трбиелеу кркем деби шыармаларын кптеп оумен байланысты. Кркем дебиетті аз оитын адамны сздік оры аз болады, соан орай оларды сйлеу мдениеттілігі мен з ойын логикалы баяндауы да тмен екендігі байалады;
2. Мдени орталытара бару, ол туралы пікірлесуді те сирек кездесетіндігі;
3. Ата-аналарды балаларыны тіл мдениетіне жете мн бермеушілігі;
4. Тілдік ортаны сері;
5. Тіл мдениетін алыптастыруды тек аза тілі сабаына міндеттеп, баса пндерді бл мселеден млдем бліп тастаушылы;
6. Бастауыш сыныпта каза алфавитін тере мегермегендігін ескермей, орыс тілі, шетел тілі пндерін осып йрету. Бірнеше тілді игеру ауыр тиетіндігіне кіл блінбеу;
7. Кей малімдерді здеріні тіл мдениетіні тмендігі. Малімні оушы алдында сйлейтін сзін ешбір оулыпен айырбастауа болмайды. Оушы малімді тыдаанда одан білім алумен атар слу, кркем, аны, тсінікті сйлей білуге йренеді;
8. Отбасы трбиесінде лтты педагогиканы, халы ауыз дебиеті лгілеріні тар шеберде олданылуы;
9. Малімдерді кпшілігіні бл мселеге арнайы кіл блмеуі т.б. «Тіл мдениетіне жету жолы за рі иын» - дейді алым М. Балааев.
Оны негізі отбасында, балабашада аланады.
Баланы тіл мдениетін алыптастыруда отбасыны орны ерекше. азаты лы жазушысы М. уезов: «лт болам десе - бесігіді тзе деп бекер айтпаан. Осы жерде А. Байтрсынлыны «Туелсіз, дербес мірге зіні ана тілінде сйлейтін жне тл дебиеті бар халы ана таласа алады» деген сзі ойа келеді. Ал балаа ана тіліні діретін ана стімен беретін отбасыны балаа тигізер сері, баса ыпалдардан биігірек тратыны белгілі. Отбасы жасспірім шін рі тіршілік ету ортасы, рі трбиелік орта болып табылады. Бала міріні алашы кезінен-а баса леуметтік трбие серлерімен салыстыранда ата-ананы орны ерекше болады. Баланы алашы былдырлаан тілінен жоары мдениетті тілін альштастыруда ата-ананы ролі лкен. р отбасы бала тіліне немрайлы арамай, лкен мн беріп, жауапкершілігін тсіне отырып рекет етуі тиіс. кіншке орай азірде балаларыны сз саптауына ата-аналарды кбі кіл блмейді. Бл туралы Т. Мейірманклова з мааласында былай дейді: «Ата-аналар балаларыны ана тілінде жары крген кркем шыармаларды, баспасз басылымдарын оуларын адааламайды, талап етпейді. Отбасында жасспірімні телехабарды, фильмдерді бгде тілде тамашалап, халы ндерін тыдаудан бас тартып, зге уенге еліктегендігін байаса да ескерту жасамайды. Егер отбасында осы мселеге кіл блініп отырса, мнгрттігімізді кілін оятып, кзін ашар едік» .Мектепке дейінгі баланы сйлеуі.Бала тілі ересек адамдарды сйлеуі серінен алыптасады жне лкен дрежеде бала міріні алашы кнінен бастап сйлеу тжірибесіні жеткілікті болуына, оршаандарды алыпты сйлеуіне жне трбиелеу мен оытуа туелді.

Сйлеу туа пайда болан абілет болып табылмайды, ол онтогенез рдісінде баланы физикалы жне аыл-ой дамуымен атар дамиды жне оны жалпы дамуыны крсеткіші ызметін атарады. Баламен ана тілін мегеруі атал задылытармен теді жне барлы балалара жалпы біратар белгілермен сипатталады. Сйлеу тілі патологиясын тсіну шін алыпты балаларда сйлеу тілі дамуыны барлы реттік жолын наты елестету керек, осы рдісті задылытарын жне шарттарын білу ажет, осыдан оны жасы дамуы туелді.

Бдан баса, осы рдісте бл немесе баса ауытушылытарды уаытында байау шін бала тілі дамуыны р кезеін наты елестету керек. Мысалы, 1 жыл 4 айдаы бала лі сйлемейді. Бл алыпты жадай ма, жо па екенін шешу шін педагог алыпты дамыан кезде бірінші сздер ай уаытта пайда болу керек екенін білу ажет.Балаларды сйлеу тілі дамуыны задылытарын білу сйлеу тілі бзылыстарын дрыс тексеру шін ажет. Осылайша, кейбір мамандар 3 жастаы балаларды дыбыстарды айту кезіндегі ауытушылытарды жою шін логопедке жібереді. Ол дрыс па? Жо. йткені сйлеу тіліні алыпты дамуында да осы жастаы балалара кейбір дыбыстарды дрыс емес айтуы тиісті болады. Физиологиялы тіл мкістігі деп аталатын бл крініс толыымен заа сыйымды жне артикуляциялы аппаратты лі толыымен алыптаспауымен шартталады.Онтогенез рдісінде балаларды сйлеу тілі дамуыны задарын білу сйлеу патологиясын алдын-алу бойынша барлы тзете-трбиелеу жмысты дрыс ру шін ажет. Мысалы, сйлемейтін балаларды (алалиясы бар балалар) оыту кезінде осыны білу жн: е алдымен р бір балада сйлеуді тсінуі дамиды, содан кейін ана ол белсенді сйлеуді мегереді. Осыдан, егер мндай жадайда белсенді сйлеуді дамыта бастаса, онда бл жмыс кткен нтижені бермейді.Зерттеушілер балаларды сйлеу тілі даму кезедеріні р трлі санын бледі, оларды р илы атайды, оларды р алуан жас шекараларын крсетеді. Мысалы, А.Н.Гвоздев баланы сйлеу тілінде р трлі сйлем мшелеріні, сз тіркестеріні, сйлемдерді сан алуан трлеріні пайда болу реттілігін баылайды жне осыны негізінде біратар кезедерді бледі.Г.Л.Розенгард-Пупко бала тіліні дамуында 2 кезе ана блді: дайынды (2 жаса дейін) жне сйлеу тіліні зіндік даму кезеі.

А.Н.Леонтьев бала тіліні дамуында 4 кезеді белгіледі:

І кезе – дайынды – 1 жаса дейін;

ІІ кезе – тілді бастапы мегеру мектепке дейінгіні алдыы кезеі – 3 жаса дейін;

ІІІ кезе – мектепке дейінгі кезе – 7 жаса дейін;