Эпидемиология жне гигиена кафедрасы

Л-ФАРАБИ АТЫНДАЫ АЗА ЛТТЫ УНИВЕРСИТЕТІ

МЕДИЦИНА ФАКУЛЬТЕТІ

Емтихан сратары

Герантология негіздері
МПД мамандыы бойынша – 5В110400(бакалавриатура 3 курс)

1 топ сратары

Егде жастаы жне артты жастаы адамдара медико-леуметтік ызмет крсетуді йымдастырылуын сипаттаыз.

Медициналы психологияа анытама берііз. Медициналы этика жне гериатриядаы деонтология.

Заманауи герантологиялы концепцияларды сипаттаыз.

артаю барысындаы морфологиялы жне функционалды згерістерді сипаттаыз.

артаю процесіндегі иммунды механизмдерді ролін крсетііз. артаю процесіндегі иммунды жйе мшелері мен жасушаларыны динамикасы.

артаю барысындаы зат жне энергия алмасу динамикасыны жалпы задылытарын анытаыз жне сипаттама берііз. Жаса сай инволюцияны механизмі. Биологиялы жас тсінігі.

Жрек-антамыр жйесіні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

Тыныс алу жйесіні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

Ас орыту жйесіні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

Зр шыару жйесіні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

ан жйесіні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

Иммунды жйені жаса сай ерекшеліктерін тсіндірііз. Эндокриндік жйені жаса сай згерістерін сипаттаыз.

Жйке жйесіні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

Кру мшесіні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

ЛОР-мшелеріні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

2 топ сратары

Тері жне оны осалыларыны жаса сай згерістерін тсіндірііз.

Тірек-имыл аппаратыны жаса сай згерістерін тсіндірііз.

Психиканы жаса сай згерістерін тсіндірііз. Егде жне артты шатаы жрек-антамыр ауруларыны ерекшеліктерін сипаттаыз. Егде жне артты шатаы ЖИА.

Егде жне артты шатаы артериялы гипертонияа сипаттама берііз.

Тірек-имыл аппаратыны ауруларын сипаттаыз.

артаю процесіні морфологиялы згерістерін сипаттаыз.

артаю процесіні функционалды згерістерін сипаттаыз.

арт адамдарды психологиялы ерекшеліктерін сипаттаыз.

Атеросклероз тсінігін ашып крсетііз. Атеросклероз адамны жасымен алай байланысады.

Профилактикалы герантология тсінігін тжырымдаыз.

Атрофия жне деградация тсініктерін салыстырыыз.

Егде жне артты шатаы адамдарды жйке жйесі ауруларын клиникалы диагностикалау жне емдеуді жалпы аидалары мен дістерін анытаыз.

арт адамдара дрігерлік кмек крсетуді ерекшеліктеріне баа берііз.

Егде жне артты шатаы артериалы гипертонияа баа берііз.

Тірек-имыл аппаратыны ауруларыны себептерін тсіндірііз.

3 топ сратары

Тыныс алу мшелері ауруларыны ерекшеліктерін тсіндірііз.

Егде жне артты шатаы ас орыту мшелеріні ауруларын тсіндірііз. Бйректер мен зр шыару жйелері ауруларыны ерекшеліктері.

Егде жне артты щатаы эндокриндік жйе ауруларыны ерекшеліктерін тсіндірііз. ан жасалу мшелері ауруларыны ерекшеліктері.

Егде жне артты шатаы инфекциялы ауруларды ерекшеліктерін тсіндірііз. Егде жне артты шатаы ЛОР мшелері ауруларыны ерекшеліктерін тсіндірііз. Гериатриялы офтальмология.

Гериатриялы дерматовенерология тсінігіне анытама берііз.

артты шатаы гинекологиялы ауруларды себептерін тсіндірііз. профилактикалы геронтология мен гериатрияны негіздері. мір салты. Егде жне артты шатардаы таматану физиологиясы мен гигиенасы.

Ерте артаю жне мірді зарту дістері мен ралдарын алдын алу талыланыз.

Гериатриядаы иммунокорректорларды таайындалуын сараптаыз. егде жне артты шатардаы клиникалы фармакологияны ерекшеліктері андай.

Егде жне артты щатаы иммунотерапия мселелерін негіздеіз.

Гериатриядаы диетотерапияны ерекшеліктерін негіздеіз.

Гериатриядаы психотерапия дістемелерін тадаыз.

Гериатриядаы емдік дене шынытыру трлерін талылаыз.

арт адамдарды физиотерапиясы мен санаториялы-курортты емдеуді ерекшеліктерін талылаыз.

Емдеу жне ауруды алдын алуды дстрлі дістерін негіздеіз.

Баламалы медицинадаы емдеу дістерін сараптаыз.

артты шатаы иммунореабилитацияны мнісі неде екенін тсіндіріп берііз.

лкен жас топтарына кіретін науастардаы жйке жйесі ауруларыны негізгі белгілерін талылаыз.

Шеткі жйке жйесіні андай бзылыстары бар, тсіндіріп берііз. Ми шайалуы мен жарааттануы. Ми ан айналымыны жедел бзылысы.

арт адамдартты невропатологиясындаы жедел жадайларды себептерін тсіндіріп берііз.

Бас миды атрофиялы процесстері кезіндегі психикалы бзылыстарды себептерін тсіндірііз. Альцгеймер ауруы. Пик ауруы.

Жеке тла жне артаю тсініктерін талылаыз.

Стті артаю тсінігіне анытама берііз.

Кеш ересек шатаы тратылы жне згерістер тсініктерін баалаыз.

Зейнетке шыу: статусты згеруін негіздеіз.

Зейнеткерлік статусты физикалы, экономикалы жне леуметтік шарттарын анытаыз.

Отбасылы жне жеке арым-атынастарды сараптаыз.

Кеш ересек жастаы физикалы жне когнитивтік даму ерекшеліктерін сараптаыз.

артты шатаы морфофункционалды згерістерді себептерін тсіндіріп берііз.

Егде жастаы денсаулы, ауру жне таматану тсініктерін тсіндіріп берііз.

артаюды иммунологиялы теориясы мен артаюды генореттелушілік теориясы арасындаы айырмашылытарды табыыз жне салыстырыыз.

Жасына жетпей артаюды алдын алу дістерін негіздеіз.

1-топ сратары

1)Егде жастаы жне артты жастаы адамдара медико-леуметтік ызмет крсетуді йымдастырылуын сипаттаыз.

Б-ны егде адамдара атысты 1-аидасынан шыатын, егде адамдар олара оам тарапынан олдау крсету, кіріс амтамасыз ету арылы азы-тлік, су, трын-й жне медициналы ызмет крсету талаптарына сйкес ол жетімділікке ие болу тиіс.

арттар мен мгедектерге арналан интернат-йлері бгінде арттара аморлыты жзеге асыратын мемлекеттік мекемелерді ке тараан трі болып табылады.

арттар мен мгедектерге арналан интернат-йлерді ызметін азастан Республикасы Ебек жне леуметтік орау министрі міндетін атарушысыны 2005 жылы 1 желтосандаы бйрыымен бекітілген арттар мен жалпы лгідегі мгедектерге арналан мемлекеттік медициналы-леуметтік мекемелерде жне мемлекеттік емес медициналы-леуметтік мекемелерде леуметтік ызмет крсетулерді лгі ережелері (бдан рі – лгі ереже), 2005 жылы 1 желтосанда абылданан «Мгедектер мен арттарды йде леуметтік кмек блімшелерінде, ауматы леуметтік ызмет крсету орталытарында, мемлекеттік медициналы-леуметтік мекемелерде жне мемлекеттік емес медициналы-леуметтік йымдарда леуметтік ызмет крсету» 1457-2005 Р ГОСТ (бдан рі – ГОСТ) реттейді.

арттар мен жалпы лгідегі мгедектерге арналан интернат-йі денсаулы жадайына байланысты траты ктімді, трмысты жне медициналы ызмет крсетуді, леуметтік-ебекке бейімделуді ажет ететін арттар мен 1, 2-топтаы мгедекерді уаытша немесе траты труына арналан медициналы-леуметтік мекеме болып табылады. арттар мен мгедектерге арналан интернат-йіні ызметін басаруды облысты ебек жне халыты леуметтік орау басармасы жзеге асырады.

Интернат-йге жаын, кмелетке толан, ебекке абілетті туыстары жо, за бойынша оларды асырау жне аморлыа алу міндетті, сондай-а объективтік себептерге (жасыны егделігіне байланысты, бірінші, екінші топтаы мгедек, онкологиялы, психиатриялы ауру, бас бостандыынан айыру орындарындаы немесе шетелге траты тру шін кшіп кеткен) байланысты олара траты кмек пен ктім крсетуді амтамасыз ете алмайтын жаын туыстары бар адамдар (жбайлар) абылданады.

Ардагерлер, мгедектер ісі кеесіні шешімі бойынша ерекше жадайларда интернат-йге атыыстар себебінен бірге тру ммкін емес жаын кмілетке толан ебекке абілетті туыстары бар арттар мен бірінші, екінші топтаы мгедектер абылдануы ммкін. Интернат-йде мемлекеттік аморлыа алынан негізгі контингентке залал келтірмей, трмысты жне медициналы ызмет крсетуді ажет ететін арт азаматтарды уаытша жне траты труына араналан аылы блімдер йымдастыруа жол беріледі.

Интернат-йлерде арнайы мамандандырылан медициналы йымдарда емдеуді ажетететін процесті белсенді сатысындаы туберкулезді, невроздарды оспаанда, соматикалы аурулар кезіндегі неврозды жадайларды, психиатриялы ауруларды, жеіл сатыдаы аыл-ой кемдігін, адамдарды аыл кемдігінсіз жне айтылан згерістерсіз сирек талып алатын (2-3 айда кемінде 1 рет) трлі этиологияны тырысу синдромдарын, уаытша тыйым салынан жпалы ауруларды, тері мен шашты зиянды ауруларын, венериологиялы ауруларды, ЖТБ-ні болуы леуметтік ызмет крсетуді медициналы теріске шыару болып табылады.

Интернат-йіні негізгі міндеттері мыналар болып табылады: арттар мен мгедектерді материалды-трмысты амтамасыз ету, олара йдегіге сас мірді олайлы жадайларын жасау; онда тратын адамдара ктімді йымдастыру, олара медициналы кмек крсету жне мденибаралы жмыс жргізу; мгедектерді леуметтік-трмысты жне ебектік атап алуа баытталан іс-шараларды жзеге асыру.

Негізгі леуметтік терапия аморлыа алынан адамдарды з ішінтерінде де, дені сау адамдармен де леуметтік байланысын орнату болуы тиіс. Сонымен атар, леуметтік терапия палаталардаы жабдытаулар, зіне жне басалара згелерді кмегінсіз ызмет крсету ммкіндігі, жмыс тртібі, микро жне макро леуметтік топтарды йымдастыру, зіндік культтерапия, ызметті психотерапевтік нері секілді элементтерді амтуы тиіс.

арттар мен мгедектерге халыты леуметтік орау саласындаы облысты (республикалы дрежедегі алалы, астаналы) укілетті орган интернат-йлерге жолдама береді. леуметтік ызмет крсетуге адамдарды абылдау мынадай жаттар негізінде жзеге асырылады:

лгі ережелері бекітке нысан бойынша тініш;

укілетті органны жолдамасы (МММ-де леуметтік ызмет крсетуге абылдау шін);

жеке кулік;

салы тлеушіні тіркеу нміріні бар екендігі туралы кулік;

леуметтік жеке кодыны бар екендігі туралы кулік;

лгі ережелері бекіткен нысан бойынша медициналы карта;

емхана картасынан зінді;

зейнеткерлік кулігі (зейнеткерлік жастаы адамдар шін);

мгедектігін, ОС-на атысушы жне оан теестірілген адамдарды (мгедектер, ОС-на атысушы жне оан теестірілген адамдар шін) растайтын кулік;

2)Медициналы психологияа анытама берііз. Медициналы этика жне гериатриядаы деонтология.

Медициналы психология

Медициналы психология дрігер ызыметіні жне ауру мінез лыны психологиялы мселелерін зерттейді.

Аурумен байланысты психика туралы примитивті ойлар. Адам аурумен крес кезінде оны себептерін, онымен кресу жолдарын жетілдіріп келді. Біра соматикалы ауруды билігінде болан адамдар, психикалы ауру туралы ешандай кріністері болмаан. Психикалы аурулар туралы кріністер фольклорда, аыздарда, кне мифтік жырларда кездеседі. Оларды негізінде ауруды пайда болуы адам жаныны жынмен басып алынуы себеп ретінде арастырылан. Тарихи дамуды бастамасында алан Азия, Африка елдеріндегі сиыршы, шамандар аурудан айыу жолдарын мистикалы трыдан тсіндіреді. Психика жне психикалы аурулар табиаты кне заман алымдары мен философтарын толандырды. Алкмеон психикалы былыстарды мимен, Гиппократ психика мен дене бітімін гуморальды нышандармен байланыстырды. Біра кне заман алымдары жан ауруларын негізгі тенденциясын медицина облысында жее алмады.

Ортаасырлы медицина жне психология. Ортаасырлы кезеде жан ауруы демонологиялы тсініктерден шыа алмады. Астрология серімен жлдыздарды ауру аымына сері бар деген тсінік пайда болды. Медицина монахтарды, аластаушыларды, білімсіз дрігерлерді олында болды. Кптеген психикалы аурумен ауыратын науастар «экзорцизм» - далармен емделді.

Біркелкі уаытта баса жерлерде Гиппократ, Гален жне таы баса кне медицина классиктеріні ілімдері дами бастады. Баса адамдарды психикалы аурумен ауыратын адамдардан сатау шін туыстары оны адаалап жне ол блдірген заттара жауапты болды. ауіп тндіретін науастар трмеге немесе соан сас мекемеге отырызылды. XV асыр дебиетінде Д. Савонарол есімді адамны нсауы мынадай болды: « жан ауруымен ауыратын адамдарды амшымен ан шыанана дейін рып, инелермен шашылып, денелері ышааазбен жабылуы тиіс. Кдіктілер ата азапа тартылып, оларды жынмен байланысын мойындаттыру керек». 1571 жылы бір шіркеу адамы Францияда 300 мы сиыршы мен мыстандар бар деп айтты. Тіптен XVI асырды крнекі дрігерлері жынмен байлану туралы ытималдылытарды олданды жне онымен кресу ажеттілігіне сілтеді. Біра ол кезде демонологиялы идеялармен крес басталды. XVI асырда Италия Орталы Европаа араанда демонологиялы тсініктен арылды. Жан ауруын олар миды токсикалы заттарды серінен згеруі деп арастырды. Меркуриал (1536-1606) меланхолия соматикалы себептермен оса, баытсыздыты серімен де пайда болады деп айтан. Сонымен атар ол адам мінезіні ауырлыы бала кезіндегі дрыс жадайды болмауы мен депсіз арым-атынас сері деп белгіледі.

Медицина - е ежелгі мамандытарды бірі. Ол ем олданып, шипа дарытуды бай тжірибесін мегеріп, адам іс рекеттеріні зге трлерінен ерекшеленетін белгілі бір асиеттер иеленеді. Кне замандардан бері дрігерлікпен шылданатын адамдара айрыша адамгершілік талаптар ойылып келеді. Ежелгі дуір медицинасында дрігерлер басшылыа алуа тиісті адамгершілік талаптарды ттас бір жиынтыы калыптасан.

Дрігер беделіне жете мн берген ежелгі дуір медицинасыны негізін алаушы Гипократты (б.д.д. 460-377 жж..) адамгершілік асиеттері ке таралды. Арада едуір уаыт (2500 жылдан астам) ткеніне, рі заманны ылыми жетістіктеріне арамастан, кейінгі деонтологиялы аидаларды барлыы, тіпті азіргілері де «Гиппократ антыны» мазмнын блжытпай айталайды.

Орта асырлар кезінде медицина ызметкерлеріні мінез лына философ, алым бу ли ибн Сина (Авиценна) жеке кіл блген. Авиценна медицина ылымында шпес із алдыран лама емші болды. Оны «Канон врачебной науки», - атты негізгі ебегі бес асыр бойы (ХН-ХІІ) шыысты да, батыс европа елдеріні де, медицина университетгерінде оытылып келді жне 35 рет айта басылып шыты. Авиценна, дрігер айрыша тндік жне рухани асиеттерге -скарды ыраылыына, ыздай жмса олына, жыланны даналыы мен арыстанны жректілігіне ие болуа тиіс, - деп есептеді.

оамдаы адамдарды мінез-лы мене зара арым-атынасы кптеген нормалармен, ережелермен жне салт-дстрлермен реттеледі

Этика— адамгершілік туралы жне оны леуметтік мні туралы ілім. Медициналы этика - медицина ызметкерлеріні адамгершілік асиеттерінде крініс табуда. Ол медицина ызметкерлеріні ерекшеліктері мен оамда алатын орнына байланысты мінез-лы нормаларын реттейтін аидалар жиынтыын амтып, дрігерді науастармен жне оларды туыстарымен зара арым-атынасын, тн жне жан тазалыын арастырады.

Медициналы этиканы рамдас блігі деонтология болып табылады. Бл жаа ылым саласы XIX асырды басында пайда болды (грекше dеоn - тиісті; lоgоs - ылым, ілім). Деонтология термині олданыса енгеніне аса кп болтан жо: ткен асырды басында аылшын философы И. Бентам оны адамны ксіби мінез-лы туралы ылымны атауы ретінде ауыза алан.

3) Заманауи герантологиялы концепцияларды сипаттаыз.

Геронтология(грекше geron жне logos – ілім) – адамны жне жануарлар организміні артаю задылытарын зерттейтін ылым. Егде тартан жне артайан адамдарды ауруларын клиникалы медицинаны гериатрия (грекше geron жне іatreіа – емдеу) деп аталатын блімі зерттейді. 20 асырды 30–40-жылдары азастанда ариялар мен мгедектер йі, геронтологиялы жне гериатриялы кабинеттер (Алматы, араанды, т.б.), ауруханаларда гериатриялы блімдер ашылды, жйелі зерттеулер жргізіле бастады. Бл зерттеулерді нтижесінде артаюды леум.-гигиеналы себептері мен клиник. белгілері аныталды; адам жасыны лаюына байланысты жрек пен ан тамырларында пайда болатын згерістер зерттелді; егде тартан жне артайан адамдарды детте байалмайтын жрек аауларына сипаттама берілді. Физиол. жне биохим. крсеткіштерді алыпты дегейі аныталып, егде тартан жне артайан адамдарды денсаулыын тексеру дістемесі сынылды. Кейбір дрілерді артайан организмге тигізетін сері, вегетативтік жйке мен лимфа жйесіндегі морфол. жне гистохим. згерістер зерттелді. арттар мен егде жастаы адамдарды психикасы мен мінез-лы ерекшеліктерін, жас психологиясыны бір саласы геронтологиялы психология зерттейді. Ол артаюды белгілерін, яни адам организміні функционалды ммкіндіктеріні (сырты серлерді абылдауы кмескіленіп, имыл белсенділігі баяулауы, кш-уатыны азайып, денсаулыыны нашарлауы) біртіндеп тмендеуін арастырады. Психика функцияларындаы (зерде, ес, зейін, т.б.) згерістер бір жаты ана байалады. арт адамдарды психикасына интеллектуалды жне эмоционалды «ішкі лемге кету», ткізген мірін баалау мен ынуа байланысты айыру, міріндегі басты масаттары орындалмаса, кіну, тілу сияты асиеттер тн болады. Алайда артаюды тек регрессивтік былыс деп арамау керек. артаю дамуды бір кезеі. Бл кезеде адамны рухани жетілу дегейі жоары болады. Мыс., анааттану, парызын теген жадайда мірге ризашылы, мейірімділік, т.б. асиеттермен атар кемелденген адамдарды даналыа жетуі – осы артаю кезінде орын алатын былыс. арт адамны шыарм. белсенділігі жоары болатындыы жиі байалады. артаюды психик. ерекшеліктері мен згерістеріне ерте кезден назар аударылса да, Геронтология ылыми пн ретінде егде жастаы адамдарды кбеюі, оларды жмыса абілеттілігі мен трмыс жадайыны, сондай-а іс-рекетіні сипаты мен ндылыты бадарларыны згеруіне, яни жеке адамны даму мселелеріне, т.б. байланысты пайда болды. Геронтологияны азіргі кездегі негізгі міндеттеріне адамды крілікке дайындау, егде жастаы адамдар мен арттарды белсенді рі толы мір сруі амалдарын зерттеу, т.б. жатады.

4)артаю барысындаы морфологиялы жне функционалды згерістерді сипаттаыз

5)артаю процесіндегі иммунды механизмдерді ролін крсетііз.

артаю процесіндегі иммунды жйе мшелері мен жасушаларыны динамикасы

артаю – биологиялы процесс; белгілі бір жаса жеткеннен кейінгі организмні ммкіншіліктеріні демелі тмендеуі. артаю кезінде тінні серпімді талшытарыны жне су млшеріні азаюынан тері жарып, атпарланып жім пайда бола бастайды. Бл кезде шаш аарып, сирейді, кзді круі, ла естуі нашарлайды, тіс тсе бастайды. артаюды бір крінісі ретінде организмде днекер тіндерді згеруін келтіруге болды. Осыдан кпеде, бауырда, жректе, т.б. ішкі органдарда оларды атаратын жмысыны бзылуына келетін беріштенулер дамиды. Днекер тіндеріні згерістерінен арттарда жара мен сйек сынытарыны бітуі жастара араанда баяу жреді. артаю кезінде адамны жйке жйесінде, ішкі секреция бездерінде, иммунды, жрек-ан тамырлар жйелерінде елеулі згерістер байалады. Жйке жйесіні згерістерінен шартты жне шартсыз рефлекстер лсірейді, есте сатау абілеті бзылады. арт адамдарда жыныс, аланша, йы бездеріні, гипофизді, бйрек сті бездеріні, айырша безді гормон ндіру абілеттілігі тмендейді. артаю кезінде жректі жиырылу кші кемиді, ан айналу клемі азаяды. Шеткі тіндердегі ан ылтамырларыны (капиллярлары) абыралары алыдап кетуінен газ алмасу процесі бзылады. Бл гипоксия ауруыны дамуына келеді. ан тамырларыны серпімділігі азайып, оларда атеросклероз дамиды. Адамны жасы лаюына байланысты жрек пен ан тамырларыны жйкелік жне гуморалды реттеулері згереді. артаюды: алыпты немесе физиол. артаю жне ерте артаю деп бледі. Физиологиялы артаю – адам егде тартан жаса келсе де, денсаулыы жасы, шира, зін-зі ктіп, айналасына назар аударып белсенділік крсете алатын жадайда болуы. Ерте артаюда крілікті белгілері мезгілінен брын байалады. Бан адамны созылмалы аурумен ауыруы немесе оршаан ортаны жаымсыз сері себеп болады. артаюды азіргі теориялар жас шамасыны лаюына байланысты белок синтезіні бзылуы деп тсіндіреді. Ал мны зі нуклеин ышылдары (ДН) ызметіні бзылуына байланысты болады. Кейінгі жылдары иммунитет жйесі бзылан организмде тзілген антиденелер бгде заттарды ана емес алыпты клеткаларды да бзып, жоятыны аныталды. артаю кезінде клеткалардаы энергетикалы (жылу бліну) процестер згереді: тотытырыш ферменттерді белсенділігі кемиді, митохондрияларды саны азаяды. артаюда тым уалаушылы факторы лкен рл атарады. Кейбір адамдарды алыптан тыс ерте артаюы байалады, мны прогерий деп атайды. Бл сирек кездесетін тым уалайтын синдромдар кездерінде байалады. Соларды бірі – Гетчинсон-Гильфорд синдромы – балаларды, аутосомды-рецессивтік жолмен рпатан рпаа берілетін ауруы. Бл ауруды алашы крінісі баланы бір жасар кезінде байалып, тез арынмен дамып, 10 – 20 жаста жрек инфарктысынан лімге келеді. Баланы бойы суі баяулайды, шашы аарып, тсе бастайды, терісі жарып, атпарланып кетеді. Кз бршаыны блыырлануы (катаракта), кпе эмфиземасы, ан тамырларыны атеросклерозы, т.б. дамиды. Осындай крілікке тн белгілерді 15 – 25 жас арасында дамуы – Вернер синдромы деп аталады. Ерте артаюды е негізгі себебі – озалуды азаюы, блшы ет жмысыны жеткіліксіздігі (гиподинамия). артаюа байланысты организмде зат алмасу процесі нашарлайды, сондытан уатты таамдара ажеттілік те тмендейді. Мысалы, алада тратын 60 – 74 жастаы ер адамдарды туліктік энергетикалы ажеттілігі 2300 ккал болса, йелдерде – 2100 ккал, ал жасы 75-тен асан адамдарда бл ажеттілік 2000 жне 1900 ккал шамасында болады. Бл кезде таам рамындаы жануар майлары мен кмірсу млшері аз болуы тиіс. артаю задылытарын зерттейтін ілім геронтология, ал жастары лайан адамдар мен крі адамдарды ауруларын зерттейтін ілім гериатрия деп аталады.[1]

Иммунды жйе мшелері — организмні бгде заттара (бактериялар, вирустар, трлі протеиндер) арсы тру абілеттілігін жоарылататын жйе мшелері. Иммунды жйе мшелеріне сйекті ызыл кемігі, тимус (айырша без), ккбауыр, лимфа тйіндері, ртрлі ішкі мшелердегі лимфоидты лпа жиынтытары жатады. Иммунды ораныса иммунды жйе мшелерінде тзілетін иммуноциттер (Т-жне В-лимфоциттер, плазмоциттер) атысады. Т-лимфоциттер жануарлар организміндегі жасушалы иммунитетті, В- лимфоциттер жне оларды туындыларды плазмоциттер денеге енген бгде заттара арсы - денелер тзу арылы гуморальды иммунитетті алыптастырады.

Иммунды жйені жалпы сипаттамасы[деу]

Иммунды жйе организмні жпалы аурулара жне табии жай заттарды зиянды серіне арсы тру абілеттілігін амтамасыз етеді, ызметті алпынан згергенде адам аурулара тез шырайды.

Иммунитет - организмні жпалы аурулара арсы тру, бтен заттарды, вирустарды, бактерияларды танып зиянсыздандыру асиеті.

Адамда екі трлі иммунитеті болады:

іштен туа біткен иммунитет

жре пайда болан иммунитет

Іштен туа біткен иммунитет - бтен блшектерге арсы организмде е бірінші ораныш реакциялары алыптасады. Іштен туа біткен иммунитет бтен затты немесе блшекті тріне ерекшелігін крсетпейді.

Іштен туа біткен иммунитетті негізгі жасушалары:

макрофагтар,

моноциттер

нейтрофилдер.

Организмге бтен зат тскенде аталан жасушалар мембраналарды сырты жаында орналасан рецепторлармен оларды байланыстырып жтып алады да ыдыратады.

Іштен туа біткен иммунитетті реакцияларын алыптастырады:

сулы ортада еритін факторлар, цитокиндер, мысалы, интерферондар, интерлейкиндер т.б. осылыстар.

комплемент жйені активтендіретін осылыстар.

Иммунды жйені ызметі[деу]

Иммунды жйені ызметі:

организмні бгде заттар мен блшектерге арсы тру абілеттілігін кшейтеді;

организмні генетикалы тратылыын сатайды;

организмді жпа аурулардан орайды, атерлі ісіктерді тзілуін баылайды;

ауыстырып отырызан мшеге арсы организмні жауабын алыптастырады;

баса ызметтер атарады.

Иммунды жйені мшелері баса мшелермен зара рекеттеседі.

6)артаю барысындаы зат жне энергия алмасу динамикасыны жалпы задылытарын анытаыз жне сипаттама берііз. Жаса сай инволюцияны механизмі. Биологиялы жас тсінігі.

Зат алмасуы туралы жалпы тсініктеме. Асты маыздылыы мен сіімділігі оны рамына байланысты. Нанны, ет пен стті сіімділігі мен маыздылыы олардаы белок, май, кмірсу жне витаминдерге байланысты аныталады. Зат алмасуы тірі табиатты ерекше маызды жне организмні негізгі ызметі. Жаадан абылданан заттардан организмдегі лпаларды клеткаларыны здеріне бейімделген заттар жасалады. Бл ассимиляция, яни организмге енген заттарды оздеріне бейімдеп згерту. Мнымен бірге организмде клеткалар мен оларды блшектері ескіреді, олар ыдырайды, яни диссимиляция байалады. Ассимиляция мен диссимиляцияны нтижесінде организм ескіріп тозан ажетсіз заттарды сырта шыарады жне ызметіне ажетті уат алады.

Зат алмасуы баланы сіп, дамуы кезінде кшті болады. Бл адамны жас ерекшелігіні ауымды бір крсеткіші. Балаларда ассимиляция диссимиляциядан басым болады, олар тек ересек адамда ана тееседі. Бала кезінде ассимимляция басым болса, артайанда, керісінше диссимиляция басым болады. Бл задылы трлі аурулара, сырты ортаны ауырт жадайларыны серіне байланысты бзылады.

Адам организміндегі клеткаларды рамында кптеген химиялы заттар бар. Олар органикалы жне бейорганыкалы болып екі топа блінеді. Органикалы заттара: белок, май, кмірсу, гормондар мен ферменттер, ал бейорганикалы заттара: су, трлі минерал тздары жатады. Дені саулыы бар ересек, 70 кг салмаы бар, адамны организмінде шамамен 40-45 лсу, 15-17 кгбелок, 7-10 кг май, 2,5-3 кг тздар , 0,5-0,8 кг кмірсу болады. Біра денені химиялы рамы біркелкі траты болмайды. Организмдегі немі болып жататын синтездеу мен ыдырау ажетті заттармен дайы дрыс жне жеткілікті шамада амтамасыздандыруды талап етеді. Организмге ажетті «рылыс материалдары» денеге таматану арылы жеткізіледі.

Белокты алмасуы, жас ерекшелігі. Азыты е нды блігі белок. Адамны тіршілігіне ажетті белок млшерін б е локтік минимум дейді. Ол жаса байланысты згереді. арапайым белокты рамында 4 зат ана бар: оттегі, сутегі, кмірсу жне азот, ал крделі белоктарда (мысалы миды белогында) Блар дан баса ккірт, фосфор, темір т. б. бар. Белоктар мономерлі амин ышылдарынан трады.

Амин ышылдарыны 10% организмні зінде ндірілмейді, сондытан оларды таптырмайтын ышылдар дейді. Блар а аргинин, триптофан, лейцин, изолейцин, валин, треонин, лизин, метионин мен фенилаланин жатады. сіп, дамып жатан бала организміне Блара оса 10-ышыл — гистидин аса ажет. Осы аталан ауыстырылмайтын амин ышылдары жейтін асты рамында жеткіліксіз боланда адам денесінде, сіресе балалар мен жас спірімдерді организмінде айтарлытай згерістер пайда болады. Денеде белокты оры онша кп емес, сондытан ашыу баланы суін млде тотатады, кейде за а созылан жадайда аыл кемшілігі пайда болуы ммкін, баланы жпалы аурулара арсы тру абілеті нашарлайды. мірге жаа келген нресте тек ана ана стімен оректенеді. Ст табиатты нресте шін арнап жасаан дайын таамы. Нресте тулігіне 600 мл стті анасыны емшегінен сорып алады. 3-6 айлыында оан 700-800 мл ст керек. Ана стіні рамында белок, май, ант, минерал заттары, витаминдер т. б. бала тірлігіне ажетті заттарды брі бар жне олар сапалы болады. сіресе биологиялы те нды — альбумин, гамма-глобулин, т. б. — белокты трлері, ферменттер, гормондар, иммунды денешіктер жеткілікті млшерде боланы баланы дрыс суіне те ажет. Белокты бала ана стінен ана ала алады. 1-3 жасар баланы жейтін тамаыны белокты 75 % жануар текті, ал 25 % сімдік текті болуы ажет. 5 жасар балалар шін Блар те млшерде ажет болса, жас оспірімдер шін сімдік белогыны млшерін кбейте тсу ажет.

7)Жрек-антамыр жйесіні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

антамыр жйесіндегі орталы мше – жректен жне онымен байланысан клемі р трлі, ан тамырлары деп аталатын ттікшелерден трады. Жрек ыраты жиырылуы арылы тамырлардаы бкіл анды озалыса келтіреді. Жрек – зіне йылатын вена сабауларынан анды абылдап жне оны артерия жйесі арылы айдайтын уыс блшыетті мше болып табылады. Жрек уысы 4 камераа блінеді: 2 жрекше, 2 арынша. Сол жа жрекше менсол жа арынша зіндегі анны асиетіне арай сол жа немесе артериялы жректі райды; о жа жрекше мен о жа арынша о жа немесе веналы жректі райды. Жрек камералары абыраларыны жиырылуы систола деп, ал босасуы диастола деп аталады. Жректі формасы біршама жалпайан конус трізді.Онда шын–арех, негізін–basis, алы жоары жне тменгі беттерін, осы беттерді бліп тратын екі – о жне сол жиектерін ажыратады. Жректі дгелектенген шы – apex cordis – тмен, ала жне сол жаа араан, ортаы сызытансола арай 8 – 9 см ашытыта бесінші абырааралыа жетеді; жрек шы ттасынан сол жа арыншадан тзіледі. Негізі – basis cordis – жоары,арта жне о жаа арай орналасан. Ол жрекшелерден, алдынан – оладан жне кпе сабауынан тзіледі. Жректі балалы шаты ртрлі кезедеріндегі кеуде уысындаы орналасуы Жаа туан балаларды жрегі жоары орналасан, омырта дегейінде IV жне VIII аралыында. міріні 1 – ші жылыны соына арай жрек орналасуы клдененен исы баыта ауысады. 2-3 жаса келгенде жрек траталып, жрек шы ала, тмен жне сола баытталан. Жректі о контуры жоары уыс венасынан, о жа жрекше жне тменгі уысты венасынан ралан. О арынша оны рамайды. Жректі сол контуры негізінен о жа арыншадан ралады. Эмбрионалды кйде бала жрегі 3-ші жмадан бастап дамиды. Жрек соысы 22-23 кннен бастап байалады. 6-шы жмадан кейін бастап эмбрион жрегі ыраты жмыс істей бастайды. Жиілігі 110/мин. 8-ші жмада е жоары жиілікті жрек соуы байалады – 175/мин. 9 айдаы жрек соу жиілігі – 130 рет. Туаннан кейін 20 – 30 кн ішінде жрек массасы о жа арынша есебінен кішірейе бастайды. 6 айдан со сол жа арынша тмен жне арта брылады. 2 жаса дейін балаларда ткізгіш жйе жиырылыш талшытар дифференцировкасы жаласады. Миокард салмаы артады. 2 жастан бастап жрек суі баяулайды. 2 жастан 6 жаса дейін магистральды артериялар алыптасады, жректі ткіз-гіш жйесі мен жйке аппараты дамиды. Жаса байланысты бала жрегіні соу жиілігі 1 – ші кні – 140/мин 2-3 кн – 110/мин 1-4 жма – 140/мин 2-3 ай – 127/мин 10 ай – 125/мин 1 жас – 120/мин 2 жас – 115/мин 4 жас – 105/мин 5 жас – 100/мин 7 жас – 85/мин 10 жас — 78/мин Ересек – 72/мин Балалардаы жрек жне ан тамырларыны анатомиялы ерекшеліктері Балалы шаында жрек – ан тамыр жйесіні дамуы, функциялы жетілуі здіксіз жреді. сіресе баланы алашы 2 жасында жынысты жетілу кезеінде жне 17 –20 жасты арасында бл процестер жоары арынмен теді. Жаа туан балаларды жрегі дене салмаыны 0,8% райды, ересектерде 0,4 %. Сол жне о арыншалары зара те, абыраларды алыдыы 5 мм шамасында, ал 14 жасар балаларда 1 см – ге жетеді. Емшектегі сбилерде жрекшелері мен кре тамырлары (аорта, кпелі артерия) арыншалардан біршама лкен болады, кейін арыншаларды, сіресе сол жа арыншаны дамуы озып кетеді. О арыншаны массасы
кпе тамырларыны ар
сылыы тмендегеннен кейін, керісінше алашы айларда 20% — ке кішірееді. лдарды жрегі ыз балалара араанда, біршама лкен, біра ыздарды жрегі 10 – 11 жастан арынды сіп, 13 – 14 жаста ер балаларды жре салма
ынан асып кетеді. Жы
нысты жетілу кезеінен кейін лдарды жрегі ай
та арынды седі.

8)Тыныс алу жйесіні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

Тыныс алу жйесі, ызметі, дамуы. Ауа жолдары, ызметі, васкуляризациясы, иннервациясы. Кмекей, кеірдек. кпе дамуы, ызметі, васкуляризациясы, иннервациясы. Жаса сай ерекшелігі. Тыныс алу жйесі азада тыныс алумен атар тыеыс алуа атыссыз ызмет атаратын мшелер тобы. Бл жйеге атысатын мшелер ауа жолдарына жне тыныс алуа атысты болып блінеді. Бл мшелерге:мрын уысы, жтыншаты мрын блігі, кеірдек, кпеден тыс жатан бронхтар мен негізгі мше кпе жатады. Сырты тыныс алу, яни жтылан ауадан оттегіні ана сіірілуі, сондай-а азадан кмір ышыл газын шыару- тыныс алу жйесіні негізгі ызметі болып табылады. Тынысалу кпе арылы жзеге асады. Баса кптеген ызметтерді ішіндегі е маыздысына жататындары: жтылан ауаны жылыту жне ылалдау, ауаны ша-тозамен микроорганизмдерден тазалау, ан тамырлар жйесіндегіанды оттегімен жабдытау,тромбопластин мен оны антогонисі немесе арсыласы гепаринні блінуі арасында анны юына да атысады. Зат алмасу процесінд,су-тз жне липидті алмасудаы керекті біратар гормондарды синтездеп, блармен оса дыбысты алыптастыруа иіс сезугежне иммунды ораныс ызметтерін атарады.

Тыныс алу азаларыны жаса байланысты згерісі Постнатальды кезеде жаа туан баланы кіндігін байлааннан кейін кпесіндегі тыныс алу жйесі елеулі згерістерге шырайды. Балалы шата кпені тыныс алу беті біртіндеп белсенді трге лаяды. Осыан байланысты жасспірімдерді кпесіндегі альвеолаларыны жалпы саны ересектерге араанда шамамен он есе кбейіп кетеді. Елу-алпыс жастан кейін кпені длнекер тінді стромасында тздарды шгуі орын алады. Бл кпе озалысыны шектелуіне жне тыныса алу ызметіні лсіреуіне кеп соады. Регенерациясы. Тыныс алу мшелеріні физиологиялы регенерациясы тек ана кілегейлі абыында байалады. кпе бліктерін алып тастааннан кейін, айтадан келуі іс жзінде болмайды. Тжірибеде пульминоэктомиядан со алан кпеге компенсаторлы гипертрофия жзеге асып, альвеолаларды клемі ш-трт есе лаяды да, альвеола перделері арасындаы бліктері кбейеді. Бір мезгілде оректендіруді жне тыныс алуды амтамасыз ететін кіші ан айналымдаы ан тамырлары мен лимфа тамырлары кеейеді.

Тыныс алу жйесіні маызы. Адам организмі зін оршаан сырты ортамен атты, Сйы жне газ тріндегі заттармен алмаспай мір сре алмайды. Адам немі сырты ортадан оректік заттарды, суды жне оттегін алады. Оттегі адам мірі шін аса маызды. Оттегі лпалардаы тотыуа атысады. Тотыу кезінде заттарды ыдырауынан кмір ышыл газы пайда болып, денеден сырта шыарылады. Дем аланда организм мен сырты орта здеріні рамындаы газдарымен алмасады. Бл оттегіні немі денеге кіріп жне кмір ышыл газыны денеден сырта айдалып труын амтамасыз етеді. Бл ызметті кеуде уысында орналасан кпе орындайды.

9)Ас орыту жйесіні жаса сай згерістерін тсіндірііз.

Ас орыту жйесіні рылысы, маызы. Асты азаа сіуіне ыайлы болу шін физикалы жне химиялы згерістерге шырап, арапайым заттара ыдырау процесін асорыту деп атайды. Органикалы заттарды ыдырауы ферменттер арылы іске асады. рбір фермент тек зіне тн жмысты ана орындайды. Асты орытылуы асорыту жйесінде іске асады. Асорыту жйесіне: ауыз уысы, ш жп сілекей бездері, жтынша, еш, арын, лтабар (он екі елі ішек), ащы ішек, то ішек, бауыр мен йы жатады.

Асты орыту «конвейер негізінде» жреді: ас орыту жолдарыны р блігінде жеген таматы біразы ана орытылады.

Ауыздаы асорыту жне оны жас ерекшеліктері. Жеген тама ауыз уысынан бастап орытылады. Сйы тама бірден жтылады, ал ою тама шайналып саталады, сілекеймен араласып ас оймалжыына айналады. Асты шайнау ас орытуды алашы кезеі. Кейбір мліметтерге араанда шала шайналан асты 35-40% орытылып лгермей, организмнен сырта айдалады.

Таматы шайнап, стау – ауыз уысыны негізгі ызметі. Шайнауа озалмалы орналасан тменгі жа сйегі мен озалмайтын стігі жа сйегінде орналасан тістер, тіл жне рт атысады.

Нрестеде тіс болмайды. 4-6 айда баланы уаытша (ст тістер) тістері шыа бастайды да 3 жаста 20 ст тісі толы шыып бітеді. 5 жастан аса баланы ст тістері біртіндеп тсіп, орнына траты тістер шыа бастайды. Траты тістерді саны – 32, 28 тіс 15-16 жаста, е соы 4 аыл тіс 20-25 жаста шыады, кей адамдарда одан да кеш шыуы ммкін.

Ауыз уысында ш жп сілекей бездеріні зектері ашылады: шышыт, жа асты, тіл асты. Блардан баса ауыз уысыны кілегей абатында са бездер болады. Олар муцинге бай сілекей бліп шыарады. Ересек адамда тулігіне 1-1,5 л сілекей блінеді. Бл сілекейді рамында амилаза, муцин, лизоцим деген ферменттер болады. Амилаза крахмал мен гликогенді ыдыратады. Муцинасты жтыншаа, ешке одан арына жылжуына ыайлы етеді. Лизоцим аспен бірге енген микроорганизмдерді жояды.

Сби туаннан бастап сілекей бездері жмыс істейді, біра сілекейді млшері те аз болады. Мектепке дейінгі балаларды сілекейіні жалпы туліктік млшері 850-1000 мл шамасында болады.

Жаа туан сбиді шышыт безіні салмаы 1,5-2 г, жа асты безі 0,72-1,00 г, тіласты безі 0,2-0,6 г. Бл бездер 3 айлы балада 2 есе, 6 айда 3 есе, 1 жаста 3-4 есе, 2 жаста 5 есе седі. 5 жастаы баланы сілекей бездеріні рылысы ересектерге сайды біра олары суі 13-15 жаса дейін жаласады.

Жтынша. Жту кезінде арнайы тетіктер ас оймалжыыны тыныс жолдарына бармай, ешке туін амтамасыз етеді. Жтынша пен еште ас орытылмайды. Жтыншаты ешке кіре берісінде сфинктер болады. Сондытан ешке ткен ас кері шыпайды.

еш. еш зындыы 22-27 см шамасындаы зын ттік. Нрестелерді ешіні кілегей абаты нзік болады, сондытан ірі ас тйіршіктері оай жаралайды. Жаа туан сбиді ешіні зындыы 10 см, 5 жаста – 16 см, 15 жаста – 19 см.

арындаы асты орытылуы жне оны жас ерекшеліктері. арына тскен ас оймалжыына арын слі сер етіп, ас орытыла бастайды. арын сліні рамында 98% су, 0,3%-0,5% тз ышылы жне ртрлі тздар мен органикалы заттар болады. арын сліні рН реакциясы – ышыл.

Органикалы заттара ферменттер мен азотты осылыстар жатады.

Сл рамында белокты ыдырататын пепсин, ст казейнін ыдырататын химозин, майды орытатын липаза ферменттері болады.

Пепсин рН реакция 1,5-2,5, яни ышыл ортада ана белсенді ызмет атарады. арында барлы белоктар орытылады, сонымен бірге тз ышылыны серінен тамапен тскен бактериялар да орытыла бастайды, яни арын слі ораныс ызметін де атарады.

арын сліні рамындаы липаза са молекулалы (жмытраны сары уызындаы, ана стіні рамындаы) майды ана орытады. Ол майды глицерин мен май ышылына дейін ыдыратады.

Бл ферментті сер етуі шін тз ышылы асты рамындаы майды са май тамшыларына ыдыратады.

арында ас 3-4 сааттан 10-11 саата дейін болады.

1 жаса дейінгі балаларды арын слінде тз ышылы мен ферменттерді кші тмен болады. Оны есесіне химозин белсенді болады. Емшектегі баланы сліні рН реакциясы жоары болады: 1 айда 5,84; 3-7 айда 4,94; 7-9 айда -4,48; 9 айдан асан со 3,76 те болады. Сондытан слді рамындаы рН 2,0 боланда белсенді болатын пепсинні асты орытуда рлі тмен болады. Сондытан емшектегі балаа сиыр стін немесе баса жасанды ст бергенде диатез – бет терісінде ызылт ышыма абыршатар пайда болады.

Жаа туан сбиді арны клденедеу, ересек адамдарда тік орналасан. арынны пішіні ртрлі: 1,5 жаса дейін дгелектеу, 2-3 жаста алмрт трізді, 7 жаста ересек адамны арнындай болады. Сиымдылыы да ртрлі: жаа туан сбиде – 30-35 мл, 1жаста 300-350 мл, 10-12 жаста - 1,5 л, ересек адамдарда 1,5-2 л.

Ішектегі асорыту. арын уысындаы ас оймалжыы химус деп аталады. Химус арыннан 12 елі ішекке (лтабара) теді. Оны зындыы 25-30 см. лтабара бауырды ті мен йы безіні зегі ашылады. т майды эмульсияа, яни са май тамшыларына ыдыратады. Ал йы безіні сліні рамында ферменттер болады. Олар: трипсиноген, липаза, амилаза жне дисахаридтерді моносахаридтерге ыдырататын ферменттер. Трипсиноген ферменті ішекте белсенді трі трипсинге айналып, белокты амин ышылдарына дейін ыдыратады. Липаза майды ыдыратады. Амилаза крахмалды дисахаридтерге, ал мальтаза, лактаза, сахараза т.с.с. дисахараидтерді моносахаридтерге ыдыратады.

лтабардан ас оймалжыы ащы ішекке теді. Ащы ішекті зындыы 3 м. Ішекті кілегейлі абатында либеркюн бездерінде ферменттер ндіріледі. Ішек сліні рамында энтерокиназа, аминопептидаза, нуклеаза, фосфатаза, карбогидраза жне т.б ферменттер болады.

Ішекті абырасыны кілегейлі абатында биіктігі 1-2 мкм цилиндр трізді микробрлер болады. Оларды саны те кп – 1 мм² ішекті абырасында 50 мынан 200 миллиона дейін микробрлер болады. Микробрлерді бетінде асты орытылуынан пайда болан заттар ана жне лимфаа теді. Мны мембраналы асорыту дейді.