Судан немесе жер астынан тарыландара

Барлы жадайларда судан немесе жер астынан тарыландара кмек крсеткенде оларды уаытша мздауына жол бермеу керек. Жылыту шін щеткалармен, суконкалармен, жн олаптармен ра ысылаулар жасап, камфора спиртін, сірке ышылын, араты, мстір спиртін жне теріні тітіркендіретін баса да заттарды олдануа болады. Жылы суы бар бтелкелерді немесе грелкаларды олдануа болмайды, себебі бл жаымсыз серлерге келеді анны орталытануы, кйіктер).

Жылулы соы немесе гипертермиялы кома-сырты жылулы факторлар серінен организмні жалпы шамадан тыс жылынуынан туындайтын патологиялы жадай. Жылулы соы белгілі бір уаыт аралыында температурасы жне ылалдылыы жоары блмеде боланда (сауна, орыс моншасы), колоннада за жргенде, сіресе ысты климат жадайында, ысты, вентиляциясы нашар блмеде ауыр, кшті физикалы жмыс жасаанда туындайды.

Бастан кн ту жылулы соыны ерекше формасы болып табылады , осы кезде бас аймаына тура кн сулелеріні кшті серінен орталы жйке жйесіні заымдалуы жреді (жиі жаада кнге шамадан кп ыздырыл-анда, ысты климат жадайында за жргенде).

Кн кзінде жрген уаытта жне инсоляциядан 6-8 са кейін де бастан кн туі ммкін. Бас аймаына тура кн сулелері шамадан тыс серінен бастан кн теді, нтижесінде ми ан тамырлары кеейіп, баса кп млшерде ан келеді, ми ісінуі болады. са ан тамырлары жарылса миді ртрлі блім деріне жне абышаларына аздаан ан йылулар болады, нтижесінде орталы жйке жйесіні функциялары бзылады. Бастан кн туді алашы белгілері – бетті ызаруы жне басты атты ауырсынуы. Одан кейін жрек айну, бас айналу, кзді арауытуы жне су пайда болады. Науас адам есінен айырылады, пульсі жне тынысы жиілейді, ентігу пайда болады, жрек ызметі нашарлайды.

келуші жадайлар – ысты, желсіз ауа- райы, басты шйде – тбе блігіне кн сулелеріні за сері, кн кзінде мас кйінде, немесе асазан шамадан тыс толанда жру. Алдын –алу шаралары – бас киім кию, баса суы су ю. Кн кзінде йытау, ысты кндері дем алусыз за уаыт жру жаымсыз.

Жылулы соыны туындауына келуші факторлар :

- жылы киім;

- суды ішке олдану режимін бзу;

- атты шаршау;

Жылулы соы су – электролитті алмасуды айын бзылыстарымен, ан айналуды регионалды бзылыстарымен, периваскулярлы ісінуді дамуымен, миа са нктелі ан йылулармен бірге жреді. Адам денені шамадан тыс ызуынан туындаан ауыр жадай тіршілік барысында жне зат алмасу процесінде денеде немі тзіліп отыратын жылуды сырты ортаа берілуі иындаанда пайда болады. Денені шамадан тыс ызуына терді блінуін бгейтін (физикалы кш тсу, атты шаршау, организмні сусыздануы, кп млшерде тама абылдау, тер бездері функциясыны тежелуі) немесе терді булануын иындататын жадайлар (сырты ортадаы жоары температура, ауаны ылалдылыы, ауа ткізбейтін алы киім) келеді. Жылулы соы ысты кндері ана емес, сонымен атар жоары температураны за серінен блмелерде де болуы ммкін.

Жылулы соыны алашы белгілері лсіздік, шаршаышты, басты ауруы, бас айналу, йышылды. Бет терісі ызарады, дене температурасы 40 градуса дейін ктеріледі, йы басады, есту абілеті тмендейді, ішті туі, су байалады, кейде сандыра, галлюцинациялар болады. Сол кезде организмні шамадан тыс ыздырылуына келген себептер жойылмаса жылулы соы дамиды, науас адам есін жоалтады, жерге лайды, беті бозарады, кгереді, тері жабындылары стаанда суы, термен жабылан, пульсі жіп трізді. Ауыр жадайларда Чейн – Стокс типіндегі патологиялы тыныс трлері, гипотензия байалады. Науас адамны санасы блыыр, кейде комаа тседі, тырысулар, есінен тану, сандыра, психомоторлы озу байалады.

АЛАШЫ КМЕК:

- Зардап шеккен адамды ысты блмеден алып шыып, оны таза жасы вентиляциямен амтамасыз ету керек.

- Арасына жатызып, басын жоары ктеру керек, ысатын киімді босатып немесе шешіп ою керек, белбеу бар болса, оны босату керек.

- Суы су ішкізу, сонымен атар стаканны штен бір блігі млшеріндегі суа 15-20 тамшы валериана тнбасын тамызып беру.

- Басына жне шап аймаына суы компресс (мз) ою, суы суа матырыл ан простынялармен орау, ауыр жадайларда стіне суы су ю.

- Тынысты оздыру шін абайлап мстір спиртін иіскетеді. Сол спиртке матырылан матаны зардап шеккен адамны тынысы алпына келгенше бірнеше рет мрнына жаындатады.

- Жедел жадайларда, адам есін жоалтанда, тынысы жоаланда жне пульсі аныталмаанда дрігерді ктпей жасанды тыныс жне жректі жабы массажын жасау керек.

- Вена ішіне тамшылатып натрий хлоридіні изотоникалы ерітіндісін, реополиглюкин енгізу керек (жалпы млшері – 1500 мл дейін), ажет болса артериалды ысымды баылаумен аз млшерде допамин жібереді.

Жылулы соыдан зардап шеккен адамдар жалпы жадайыны жне гемодинамикалы бзылыстарды ауырлыына байланысты реанимация немесе терапевтік блімдерге (интенсивті терапия жне баылау палаталары)

жатызылады, сол жерде ммкін асынуларды, мысалы, кпе ісінуі сияты, емі жргізіледі.

Жылулы соы жне бастан кн туге ысты ауа – райын нашар ктеретіндер, толы адамдар, жрек - ан тамыр жйесіні, ішкі секреция бездеріні аурулары бар, сонымен атар алкогольді кп абылдайтын адамдар нерлым биігірек болады. Кішкентай балалар денесі тез ызады, себебі оларды термореттеуші жйесі физиологиялы ерекшеліктерге байланысты дрыс алыптаспаан.

АЛДЫН – АЛУ ШАРАЛАРЫ

Ысты кндері далада жмыс істегенде немесе жргенде кезеді трде клекелі жерлерде дем алу керек, денеге суы су йып немесе суа тсу керек. Сйыты ішіп отыру керек, егер адам аз млшерде ішсе тер блу азаяды, ал тер блінгенде адам денесі салындап отырады. Ауасыз ысты блмелерде жасы вентиляция жасап отыру керек.

Электрожараат дегеніміз адам организмінде электр тооыны заымдауы нтижесінде мшелер мен жйелерде тере функционалды бзылыстарды дамуы, е бірінші – ОЖЖ, ан айналым жне тыныс алу мшелерінде. Электрожарааты электр тоыны кзімен тікелей жанасанда ана емес, кездейсо кернеу астындаы алан заттармен жанасанда да алуа болады, сонымен атар ашытыта доалы атынаста немесе ток фазасыны жерге берілуі нтижесінде. Электрожараат электр тоыны серіне шыраан адамды білмей ате босатудан да дамуы ммкін.

Электр тоыны спецификалы сері келесі аффектер трінде крінеді :

1) Электрохимиялы (электролиз, клеткалар мембраналарында ионды тепе – тедікті бзылуы, ауыздар коагуляциясы, тіндерді колликвациялы некрозы).

2) Жылулы (жанаспалы кйіктер, сйектер заымдалуы).

3) Механикалы (тіндерді ажырауы, тін жне дене бліктеріні жлынуы).

4) Биологиялы (гиперкатехоламинемия, жрек фибриляциясы, апноэ, тырыспа синдромы, ларингоспазм).

Электр тоыны спецификалы емес сері организмнен тыс жерде энергия ны баса трлеріне айналуымен байланысты .

ызып тран ткізгіш жйелерден термиялы кйіктер дамиды, вольтты доадан – кз конъюктивасыны жне аса абыты заымдалуы, кру нервісіні атрофиясы, дыбысты толыннан – ла барожарааты. Электротехникалы рылымдар, кабельдерді пластмассалы жабынды-лары, трубопроводтар жананда улану німдерімен (газдармен) улану болуы ммкін.

Электр тоымен заымдалуды патогенезінде теріні электроткізгіштігіні маызы зор. Ол теріде механикалы заымдануларды бзылуымен, теріні алыдылыымен, ылалдылыымен (ылалды теріні арсыласуы 100-200 есе тмен), васкуляризациясымен аныталады. Тері жабындысыны е сезім-тал айматары алаандар, бет терісі, шап аралы болып табылады, ал сезім-талдылыы тмен – бел блімі жне тобы буыны аймаы. Алайда тері арсыласуыны маызы ток кернеуі шамамен 500 В дейін боланда бар, одан жоары боланда тері заымдалулары пайда болады, ток белгілері (домала немесе сопа келген кратер трізді сары – оыр тсті, периферия-сында ккшіл келген датар, диаметрі 5-6 см дейін, тк жабындыларыны заымдалуынсыз жне ауырсыну реакциясыны болмауымен. Сонымен атар мнда ток ткізуші материялды анытауа болады). Нервтер жне ан тамыр-лары нерлым заымдалуа шырайды.

Ауыспалы токты заымдаушы сері нерлым жоары, кернеуі 50-60 В боланда мірге ауіпті болуы ммкін. Кернеуі 127-380 В боланда зардап шегушілерді тртеуіні бірі лімге шырайды, ал кернеуі 1000 В боланда -екіні бірі. Кернеуі 3000 В ауыспалы ток бірден лімге келеді. Токты заымдаушы серіні ауіптілігі оны жиілігі азайан сайын тмендейді. 60 гц жиілікте токпен заымдалу ауіптілігі азаяды, ал шамамен 500 кГц жиілікте толыымен жойылады, алайда осы кезде термиялы заымдалу аупі саталады.

Электр тогыны заымдаушы сері негізінен оны кшіне байланысты (ток кші 15 мА боланда здігімен олды босатып, ток кзінен алшатау ммкін емес).

Электржараатыны клиникалы крінісі оны патогенезіне, токты ту баытына (ток ілмегі) байланысты, зардап шегуші адамны айайлауы тн, бл кезде ларингоспазм жне асфиксия дамуы ммкін.

Жеіл жадайларда науас адам шошынан, кзінен «от шашыраандай» сезімге, жарытан ору сезіміне шаымданады. Ауыр жадайларда басты ауырсынуы, бас айналу, кейде жрек айну (су), клоникалы тырысулар, тіл парезі, блшыеттердегі ауырсыну байалады. Кейде ретроградты амнезия-мен естен тану, крделі диэнцефалды синдромдар байалады.

Науас адамдар жиі жрек аймаындаы ауырсынулара, жрек ауа, тахиаритмиялара немесе брадикардияа (жрек блокадасы) шаымданады.

Электрожараат кезінде организмдегі бзылыстарды 4 ауырлы дрежесі ажыратады :

1 – ші дрежесі: есі саталан, блшыеттерді тоникалы жиырылулары басым болады. Ток сері тотаанда зардап шегуші адамдарда ауырсыну синдромы, озу, (кейде сананы блыырлануы), тері жабындыларыны бозылттануы жне суытыы, ентігу, тахикардия, артериалды ысымны жоарлауы байалады.

2 – ші дрежесі: айын кардио – респираторлы бзылыстарсыз есті жоалуымен бірге тоникалы тырысулар жреді.

3 – ші дрежесі: кома, тыныс алуды жне ан айналымны бзылыстары байалады, гипотензия дамиды. Ішкі мшелерді заымданулары болуы ммкін: кпе тамырларыны жарылуы, паренхиматозды мшелерді ошаты некроздары, кпе жне ми ісінуі, тор абыты ажырауы. Жйелі миолиз жне гемолиз жіті бйрек жетіспеушілігіні дамуымен асынуы ммкін. Кейде ОЖЖ біріншілік заымдалуы тыныс алу жне ан айналуды реттейтін орталытарды крт тежелуіне, тіпті электрлі леторгияа дейін келеді. Осы кезде зардап шегуші адамды тексергенде тіршілік белгілері аныталмайды.

4 – ші дрежесі: арыншалар фибриляциясы немесе орталы генезді апноэ, клиникалы лім (ерекшелігі – затылыы 7-10 мин дейін). Жиі электр тогы бас арылы ткенде дамитын орталы апноэ траты болып келеді жне постреанимациялы кезеде рецидив беруі ммкін. Фаталды аритмиялар, заымдалан ая – ол тамырларыны трмбоздары сияты тыныс алу орталы-ыны параличі кейде бірден пайда бомай, кейігі 2-3 са ішінде дамиды.

Электр тогы тіндерді жанасан жерде ана емес, адам денесі арылы ткен жолы бойымен де заымдайды. Ол жиі сырты заымдалу белгілері шамалы боланмен ауыр интоксикациямен жреді.

Электржараатты диагностикасы иын емес жне оиа болан жерді арау, зардап шегуші адамды жне кугерлерді срастыру, ток белгілерін жне жоарыда аталан клиникалы белгілерді (ток ілмегіне шамалы баа бергеннен кейін) анытауа негізделген.

Алашы кмек келесі:

- Зардап шегуші адамды ток серінен босату, мны зі оны мірін са-тап алуы ммкін, ток кзін шіру (рубильник, пробкалар), немесе сымдарды ртрлі дегейлерде ааш сабы бар балтамен шабу. Зардап шеккен адамды белбеуінен немесе ра киіміні етегінен тартып босатуа болады, осы кезде ра мата, ааш, шыны немесе пластикадан жасалан тараны олданып, жалааш ая – олды немесе ая киімні (металл шегелер) жанасуларынан аула болу керек.

- Электр тогымен заымдалуды 1-2 дрежесінде арнайы шаралар жасау ажет емес, науас адамды тыныштандырып, ішке немесе парентералды аналгин, тавегил таайындау керек.

- Заымдалуды ауыр дрежелері кезінде « ауызбен ауыза » дісімен немесе ауа жіберуші аппараттар арылы (маскалар) кпені жасанды вентиляциясын жасау керек. Егер жарты саат ішінде спонтанды тыныс алыптаспаса, трахеяны интубациялап, оттегі – ауа осылысымен кпені жасанды вентиляциясын жаластыру керек. Ларингоспазм кезінде вена ішіне дитилин (1,5-2 мг/кг) енгізіп, трахея интубациясын жне кпені жасанды вентиляциясын жасау керек. Трахея интубация-сын жасауа ммкіндік болмаанда коникотомия жасайды (ішкі диаметрі нерлым ке 5-6 инемен трахея пункциясы).

- Эффективті анайналысы тотаанда біріншілік реанимацияны стандартты кезекпен жргізеді: механикалы дефибриляция, кпені жасанды вентиляциясы, жректі жабы массажы, ЭИТ жргізу, ан алмастырушы заттарды натрий гидрокарбонатыны инфузиялары, ЭКГ баылаумен аритмиялармен крес.

Реанимациялы шараларды за жргізеді, 30 мин аз емес, эффективті анайналым алпына келгенше немесе биологиялы лімні айын белгілері (аса абыты арауытуы , «мысы кзі» белгісі) пайда болана дейін. Зардап шеккен адамдар заымдалуыны ауырлыына байланысты кпсалалы ауруханаларды реанимация немесе хирургия блімдеріне (термиялы жарааттар блімі) жатызылады.

Найзаай тсу. Найзаай тсу детте кн кркіреген кезде ашы жерде жргенде немесе жалыз тран ааш астына тыыланда болады. Найза-айды заымдаушы факторлары электр тогы, жары жне дыбыс энергиясы болып табылады. Найзаайотыны кернеуі сол кезде ондаан миллион вольт, ток кші жздеген мы ампер, найзаай каналыны температурасы цельсий бойынша одаан мы градустара жетеді. Заымдалуды ауырлыы осы факторларды бірге жруімен байланысты: III-IV дрежедегі кйіктер, кйіктік шокпен жне тіндер жаншылу синдромымен ауырлай тсетін. Соны-мен атар зардап шеккен адам ауа толыныны серінен жарааттар (бас-сйек – ми жарааты) алуы ммкін. Кейде найзаай тскен адамны терісінде сол кезде денесінде немесе алтасында болан металл заттарды наты бейнелері байалады металлдар – алтын бйымдар – буланып кетуі ммкін).

Клиникалы крінісі. Найзаай тскенде адам бірнеше минуттан бірнеше тулікке дейін есінен тануы ммкін, сол кезде клоникалы тырысулар пайда болады. Есіне келу озумен, науас адамны дезориентациясымен бірге жреді. Зардап шеккен адамны іс - рекеті кп жадайда ауырсыну синдро-мымен аныталады. Кейде галлюцинациялы – сандра толулар, ая – ол-дарыны парездері, бульбарлы бзылыстар байалады. Науас адамдар бас-ты ауырсынуына, кзді кру ткірлігіні тмендеуіне, тіпті соырлыа дейін (тор абы ажырыанда) шаымданады. Тері жабындарында кре ызыл – оыр тсті ааш тектес суреттер тріндегі найзаай белгілері крінеді (антамырлар бойымен). Кейде ауыр ангинозды статус, ан ткіру, кпе ісінуі дамиды. Ішкі мшелерді басым заымдаланымен сипатталады.

Зардап шеккен адама крсетілетін алашы кмек келесі жолмен жзеге асады:

- тыныс алуды жне жрек ызметін алпына келтіру (жректі сырты массажы жне кпені жасанды вентиляциясы, жректі механикалы жне электрлік дефибриляциясы), ммкіндік болса бір уаытта ЭКГ жазылады.

- сол уаытта тамшылатып реополиглюкин (полиглюкин) немесе 90-120 мг преднизолонмен бірге натриді изотоникалы ерітіндісін (500 мл дейін) енгізу (гипотензияда преднизолонды вена ішіне аыммен яды).

- ауырсынуды жне моторлы ызуды басу шін вена ішіне блшыетке) литикалы оспаны енгізеді: 1 мл 2,5 % аминазин ерітіндісі, 1 мл 1-2 % промедол ерітіндісі жне 1 мл 1 % димедрол ерітіндісі. Осы масатпен нейролептоанальгезия дісін олданады. Екі жадайда да міндетті трде препараттарды енгізуді алдында жне кейін артериалды ысымды баылап отырады .

- тыныс жне жрек антамыр жйесі тратананнан кейін найзаай тскен адамды горизонталды жадайда кпсалалы аурухананы реанимация бліміне жеткізеді.