Энергия берілуіні 10 пайызды ережесін сипаттап,мысал келтірііз.

 

Раймонд Линдеман-( 1915-1942) американ биологы.Ол энергия берілуді 10 пайызды заын ашан. Оны осы заы ол 1942 жылы мірден ткеннен кейін барып, мааласында жарияланады.

Заттар мен энергия тасымалдануыны рбір кезеінде шамамен 90 %- і жоалады жне оларды 1/10 блігі ана келесі ттынушыа кшеді. Организмдерді оректік тізбегіндегі энергияны берілу заы «10 % ереже» деп аталады. Бл зады 1942 жылы Р.Линдеман ашандытан, кейде оны «Линдеман заы» деп те атайды.

Наты бір оректік тізбектерде сімдіктер орегінде жинаталан энергияны млшерін жне берілуін есептеуге болады. сімдік фотосинтез кезінде шамамен 1% кн энергиясын байланыстырады. Осы сімдікпен оректенген жануарлар, онда жинаталан энергияны толыымен пайдалана алмайды. оректі бір блігі орытылмайды жне экскременттер трінде блінеді. детте сімдіктер жеміні 20-60%-ке дейінгі млшері мегеріледі. Мегерілген энергия жануарларды су, кбею т.б. тіршіліктеріне жмсалады. Мшелер мен клеткаларды жмысы кезінде жылу блінеді, йткені оректі энергиясыны біразы оршаан ортаа таралады. орытылан оректі тек шамалысы ана жаа лпаны тілуіне, майды ора жинаталуына жмсалады. Жас организмдерге бл лес ересектерімен салыстыранда бірнеше есе кп. Сондытан алашы кезенен бастап оректік тізбектен энергияны кп жоалуы байалады.

Егер сімдіктерді органикалы алашы німділігі 1000 Дж болса, онымен оректенетін шп оректі жануарларды денесінде бл млшерден 100 Дж алады. Ал осы шп оректі жануарлармен оректенген жыртыш денесіне барлыы 10 Дж теді, кейін бл жыртышпен басасы оректенсе, оны лесіне тек ана 1 Дж тиеді. Сонымен жасыл сімдіктен жинаталан энергия оры оректік тізбектерде тез таусылады. Сондытан оректік тізбек детте, барлыы 4-5 звенодан аспайды.

 

 

Азіргі кездегі тіршілік ететін тірі организмдерді негізгі топтарыны пайда болуына себептер мен болан процесстерді теориялы реттілігіне тоталыыз.Биотаны тзілу реттілігін схема трінде крсетііз.

Тіршілікті пайда болуы жайында, негізінен, бір-біріне арама-арсы екі кзарас алымтасан. Оны біріншісі - тіршілік лі табиаттан пайда болан деген абиогенездік теорияа келіп тіреледі. Екінші кзарас - биогенездік теория. Бл кзарас бойынша тіршілікті здігінен пайда болуы ммкін емес. Тіршілікті пайда болуы жайлы бл екі кзарас арасындаы келіспеушілік пікір осы кнге дейін жаласып келеді. Тіршілікті пайда болуы туралы кзарастарды мазмнддарына сйкес 5 топа біріктіруге болады. Олар: креационистік тжырымдама, тіршілікті здігінен пайда боланы туралы тжырымдама, тіршілікті мгілігі туралы тжырымдама, метеориттер мен тіршілікті байланысы туралы тжырымдама, материалистік тжырымдама.

Биота –белгілі бір аумата тіршілік ететін р трлі сімдіктер мен жануарларды тарихи алыптасан топтары. Биотаны биоценоздан айырмашылыы биота рамына бір-біріне ешандай байланысы жо трлер де кіреді (мысалы, аю мен балы, баа мен жылан, т.б.).

Санды млшермен аланда биотаны рамына кіретін химиялы элементтерді жалпы рамы теіз суыны рамына жаын. Биотаны рамында тек тірі жндікке ана тн бір де бір элемент жо, сондай – а бейорганикалы материяда кездеспейтінде бір де бір элемент жо. Биотаны рамындаы заттарды химиялы рылысы гидросфера, атмосфера жне литосфераны жоары абатыны химиялы рамынан срыптау мен негізгі компоненттерді йымдастыру бойынша згешеленеді. азіргі кездегі белок молекулаларын райтын 20 амин ышылдары миллиондаан жылдар бойы эволюция процесіні барысында срыпталып, алдырылан. Баса амин ышылдарыны жиынтытарыны кодтары жойылып, олара сйкес эволюциялы линиялар бірте-бірте жойылып кеткен.

биотаны тзілуі химиялы процестерді кейіннен биохимиялы процестерге айналанынан басталады. Бл процестерді реттілігін схема трінде тмендегіше беруге болады: амин ышылдары ® белок молекулалары ® крделі кмірсулар ® ферментация ® фотосинтез ® тыныс алу. Тыныс алу – фотосинтезге кері рдіс – оны нтижесінде сімдіктерге ажетті кмірышыл газы блініп ана оймайды, сонымен атар те кп млшерде энергия блінеді.