Квантты физиканы пайда болуы. Гейземберг.

Квант (нем. Quant, лат. quantum – анша) – физиканы блінбес негізгі блімі.Физикада болан е лы ткерiс XX асырды бас кезiне дл келедi. Тжiрибеде байалан жылуды суле шыару (ызан денені электромагниттiк толындар шыаруы) спектрлерiне энергияны лестiрiлу задылытарын тсiндiру ммкiн болмады. Максвеллдi сан рет тексерiлген электромагнетизм задарын затты ыса электромагниттiк толындар шыару проблемасына олданбашы боланда, кенет «арсылы керсеттi». Бл задарды антеннаны радиотолындар шыаруын тамаша сипаттауы жне з кезінде электромагниттiк толындарды барын осы зандар негiзiнде алдын ала айтуы тааларлы едi.

Максвеллдi ызан дене электромагниттiк толындар шыару салдарынан унемi энергия жмсап шыындана отырып, абсолют нлге дейiн салындауы тиiс деген электродинамикасы маынасыз тжырым жасауа келтiрiлген-дi.

Классикалы теория бойынша зат пен толкын шыару арасында жылулы тепе-тедiк болуы ммкiн емес. Алайда кнделiктi тжiрибеде шындыында мндай ешнрсе жо екенiн керсетедi. Кызан дене озiнi барлы энергиясын электромагниттiк толын шыаруа жмсайды.

Физикада болан е лы революция XX асырдыі бас кезіне келеді тжірибеде байалан жылулы суле шыару спектрлерінде энергияны лестірілу зажылытарын тсіндіру ммкін болмады. Максвеллді сан рет тексерілген электромагнитизм задарын заттарды

Классикалы теория бойынша зат пен толын шыару арасында жылулы тепе-тедік болуы ммкін емес. Алайда кнделікті тжірибеде шындыында мндай ешнрсе жо екенін крсетеді. ызан дене зіні барлы энергиясын электромагниттік толын шыаруа жмсамайды.

Гейземберг.Аныталмаанды атынасы - екі орайлас физикалык шамалар мніндегі аныталмаандытарды кбейтіндісі (мысалы, импульс пен координатаны, энергия мен уаытты) Планк тратысынан кіші болуы ммкін емес дейтін тжырым. озалып келе жатан, импульсі р блшекпен байланысан де Бройль толыныны интенсивтігі блшекті кеістікті берілген аумаынан табу ытималдыын анытайтыны ткен таырыпта айтылды. Жазы монохромат толын х осіні бойымен таралып жатсын. Онда бл толына сйкес блшекті импульсі р = рх бірмнді дл аныталан. Біра жазы монохромат толынны амплитудасы барлы жерде бірдей, сондытан біз блшекті ай жерде екенін біле алмаймыз, яни оны координатасы аныталмаан. Бл иындытан шыу шін блшекті монохромат толынмен емес, жиіліктері бір-біріне те жаын бірнеше толындарды осындысымен, яни зындыы х болатын толынды пакет арылы модельдеп крейік. Толынды пакетті амплитудасы блшек орналасан кеістікті кішкене аумаынан баса жерді брінде нлге те, ал блшекті жылдамдыы толынды пакетті топты жылдамдыына те болсын. Енді біз блшекті координатасын андай да бір х длдікпен анытай аламыз, біра толын зындыын =х/n (мндаы n — х зындыа сыятын толы периодтарды саны) дл анытай алмаймыз. Себебі толынды пакетті шекарасы дл таайындалмайды. Олай болса, =h/p боландытан, импульсті мні де рx шамасына аныталмайды. n нерлым лкен болса, толын зындыын, ол арылы импульсті сорлым дл анытаймыз. Біра n скен сайын координатаны анытау длдігі тмендей береді, себебі толынды пакетті зындыы артады. Біз бл жерде сйкес оське атысты координата мен импульсті проекциясын бір мезетте анытау туралы айтып отырмыз.Біріні мніні аныталмаандыы екіншісін лшеу длдігіне туелді шамалар жбын (мысалы, х пен рx) тйіндес шамалар деп атайды.Гейзенберг 1927 жылы аныталмаанды принципін тжырымдады.Координатаны аныталмаандыы мен оан сйкес импульс проекциясыны аныталмаандыыны кбейтіндісі шамасыны мнінен кіші болуы ммкін емес.Аныталмаанды атынастары лшеу дісіні немесе лшеуіш ралдарды длдігіне байланысты емес. Бл блшектерді корпускулалы-толынды екіжатылы асиетінен шыатын принциптік сипаттаы атынастар.

 

 

60)Ядролы физиканы экологиялы проблемалары:

Ядролы физика – азіргі физиканы атом ядросы мен элементар блшектерді зерттейтін саласы. Ядролы физика – атомнерксібіні ылыми негізі.

Ядролы ару жаппай ырып-жою ралы ретінде ыса мерзім ішінде кімшілік орталытарды, нерксіп жне скери нысандарды, скерлер тобын, флот кштерін таландау, оршаан ортаны радиоактивтік ластандыру, жаппай блдіру, суа батыру, т.б. масаттар шін олданылады. Ядролы ару адамдара кшті моральды жне психологиялы сер етеді. Оны уаттылыы тротилдік эквивалентпен бааланады. азіргі заманы бл аруды уаты ондаан тротилден бірнеше ондаан млн. тротилге дейін жетеді. Ядролы ару жарылан кезде: екпінді толын, жарыты сулелену, тпелі радиация, радиоактивті заымдану мен электр-магниттік импульс сияты заымданушы факторлар пайда болады.

Атом энергиясы – адам мірінде маызды орын алады. Энергия жеткілікті боланда оамны дамуы арыштап ала басады. Оан жиырмасыншы асыр длел. Бгінгі кнгі негізгі энергия оры болып саналатын – кмір, мнай, газ бір кезде зіні шегіне жетуі ммкін. Соны болжай білген алымдар энергия кзін ашты. Бл – атом энергиясы. Атом энергиясы адам мірінде ке олданылатын энергия тріне айналып келеді.

Соы кезде ядролы медицина кеінен лаш жаюда. Радиацияны кмегімен азір алдын-алуа ,диагноз оюа болады.Радиацияны кмегімен р трлі медициналы операциялар ралдар:олаптар,шприцтер стериленді.Ауруханалармен емханалар азір 24 мынан аса ралдар пайдаланып ,олармен 24млн. Тексерулер мен операциялар жасалынады.сіресе,рак ауруларын емдеуге радиациялы діс кеінен олдау табуда.азір сулелі терапия кеінен ріс алды.Рак ауруларыны 50-60 % -і осы сулелі терапия дісімен емделеді.

1949-89 жылдар аралыында Семей сына аймаында 200-ден астам уе жарылысы мен 340-тан астам 1964-1989жылдар аралыында жер асты жарылыстары болан. Осы сынатар нтижесінде «атом клі » пайда болып,ауаа радиоактивті газдар тарады.Жер асты сынатары экологиялы тепе-тедікті бзып,бгінге дейін жаласып отыран шлейттену процесіне келді.Сына кезінде кллі Менделеев таблицасындаы элементтерді изотоптары пайда болатыны бл кнде ешкімге пия емес.Соларды арасында е зияндысы -«Стронций-90» ,«Цезий-137»,«Плутоний-238» таы басалар. Семей сына аймаында барлы жалпы уаты 20 мегатонна болатын 100-ден аса биіктігі 2 метрден 2000метрге дейін ктерілетін р трлі ядролы жне термоядролы опарыш заттар пайдаланылан.