Тіршілікті жерде пайда болуы жнінідегі негізгі гипотезалар

Ертедегі Грекияда (б.з.д.VІІІ—VI .) жалпы тіршілік туралы е алашы ылыми ой-пікірлер айтыла бастады. Кптеген грек ойшылдары Фалес, Анаксимандр, Анаксимен, Гераклит, т.б. тіршілікті пайда болуы мен тарихи дамуыны сырын ашуа мтылды. Ол кезде тірі организмдер жайлы ылыми деректер те аз болды. Кптеген ойшылдар тірі организмдерді зерттей бастады. Бл баытта грек ойшылы Аристотельді ебегіні маызы зор болды. Аристотель жануарларды рылыс ерекшеліктеріне байланысты арапайым трлерінен крделену ретіне арай белгілі жйе бойынша жіктеді. Аристотель алаш рет жануарларды ансыздар (омыртасыздар) жне андылар (омырталылар) деп екі топа блді. Ол сімдіктерді рылысын зерттеді жне тірі организмдер лі табиаттан белгісіз бір діретті арасында пайда болады деген пікірді сынды.

1.Аристотельді ебектері орта асырлар бойы з ндылыын жоймай, тірі табиат туралы кзарастарды негізі болды.

2.Карл Линнейді эволюциялы кзарасы

айта ркендеу дуірінде жинаталан кптеген ылыми мліметтерді белгілі бір жйеге келтіру ажеттігі туындады. сімдіктер мен жануарлар адам шін пайдалы жне зиянды топтара блінді. сімдіктер адамны пайдалану ерекшелігіне сйкес баша жне дрілік сімдіктер деп топтастырылды. Тірі организмдерді мндай жйелеу алымдарды анааттандырмады. алымдар сімдіктер мен жануарларды рылысына, тіршілік рекетіне байланысты белгілі топтара блуге рекет жасады. Бл кезде сімдіктерді жне жануарларды жеке сипаттап жазылан ебектер кп жары крді. Енді осындай сімдіктер мен жануарларды ылыми трыда жйелеу кажет болды. Алашы кезде алымдар сімдіктер мен жануарларды бір немесе бірнеше белгілеріне арап топтастыра бастады.

Тірі организмдерді жйелеуде крнекті швед алымы Карл Линнейді (1707—1778 жж.) ебегі аса зор болды. Ол биология ылымындаы алашы жйеленім (систематика) ылымыны негізін салушы. 1735 жылы "Табиат жйесі" деген ебегі жары крді. К.Линней 8000-нан астам сімдікке жне 4000-нан астам жануара сипаттама жазды. Ол тірі организмдерді сас белгілеріне арап:

трлерді—туыса,

туыстарды—отряда,

отрядтарды — класа

 

топтастырды. Ол, осылайша белгілі ретпен жйелік топтарды сатылы дегейде белгілеп, рбір трді латынны ос сзімен атауды сынды. Мндаыбірінші сз — туысты, екінші сз — трді атын білдіреді. Мны ылымда трді ос сзбен атау (бинарлы номенклатура) деп атайды. К.Линней сынан трді ос сзбен атау казіргі кезде де колданылады. Оны жйелеуіндегі е жоары жйелік топ—класс, е кішісі — тр тармаы деп аталды. Кейінгі кездегі ылымны дамуына сйкес жануарларды жйелеуде — отряд, тип; сімдіктерде — атар, блім деген жйелік топтар косылды. К.Линней з дуірінде органикалы дниені жйелеуді жетілдірілген жйесін жасады. Ол сол кездегі ылыма белгілі сімдіктер мен жануарларды толы жйелік топтара жіктеп шыты. К. Линней, сондытан да з заманыны крнекті алымы болды.

3.Жан Батист Ламарк "Тірі табиат згермейді" деген кзарасты басым болуына арамастан биолог-алымдар наты материалдарды жинап кбейте берді. XVII . микроскопты ашылуы, оны трлі биологиялы зерттеулерге олдана бастау кптеген алымдарды тірі табиата деген кзарасын згертіп ой-рісін дамытты .

ылыма "биология", "биосфера" терминдерін енгізді, Ж.Б.Ламаркті ебектері, негізінен, жануарларды жйелеуге арналды. Ол састы белгілеріне арап жануарларды омыртасыздар жне омырталылар деп 6 сатыа, 14 класа топтастырды. Мндаы сатылар мен кластар жануарларды арапайым рылысынан бірте-бірте крделену дегейіне арай орналастырылды.

Iсаты —кірпікшелі кебісшелер мен полиптер.
IIсаты — сулелілер мен рттар.
IIIсаты — жндіктер (насекомдар) мен рмекшітектестер.
IVсаты — шаянтектестер мен былылдаденелілер.
Vсаты — балытар мен бауырымен жоралаушылар.
VIсаты — стар мен сторектілер.
Омыртасыздарды 10класа блді.
1. Кірпікшекебісшелер.
2. Полиптер.
3. Сулелілер.
4. рттар.
5. Буынаятылар.
6. рмекшітектестер.
7. Шаянтектестер.
8. ылтандылар.
9. Мртаятылар.
10. Былылдаденелілер. Шаянтектестер мен рмекшітектестер жне жндіктер азіргі кезге дейін з алдына жеке класс ретіндегі жйелік топтар. Осылайша Ламарк жіктеудегі табии жйені негізін алады.

4,XVII асырды ортасында италиялы дрігер Франческо Реди (1626—1698 жж.) тжірибе жасап, тіршілік здігінен пайда болады деген теорияа карсы шыты. Ол 1668 жылы, трт ыдыса ет салып, оны ашы койды да, келесі трт ыдыстаы етті бетін дкемен жапты. Беті ашы ыдыстара шыбын жмырта саландытан, шыбындар сіп шыты, ал беті дкемен жабылан ыдыстардан шыбын шыан жо. Реди осы тжірибесі арылы шыбынны зі салан жмырталардан ана шыатынын, яни шыбынны здігінен пайда болмайтынын длелдеп берді.

5. Тіршілікті здігінен пайда болмайтынын длелдеу шін 1860 жылы француз алымы, микробиолог Луи Пастер (1822—1895 жж.) арнайы тжірибе жасады. Ол шы латынны S-рпі трізді шыны ттікті олданды. Л.Пастер шыны ішіндегі оректік ортаны кайнатып, оны иір иінді ттікпен жаластырды да, ттікті шын ашы алдырды. Ттік ішіне ауаны еркін кіруіне ммкіндік жасалды. Микроорганизмдерді споралары шыны ттікті иір иініне жиналып, оректік ортаа тспегендіктен, шыны ішіндегі ерітінді за уаыт таза алпында саталды. Л.Пастер арапайым ана тжірибесі арылы аза тек тірі азадан ана пайда болады деген биогенездік теорияны дрыстыына кз жеткізді.

6.Оларды бір тобы жер бетіндегі тіршілік мгілік рі оны жаратушы кш бар деген пікірді сынды. Бл кзкарас креационизм (латынша "creatio" — жаратушы) деп аталады. Осы кзарасты К.Линней, Ж.Кювье, т.б. колдады. Жер бетіне тіршілік тымы баса аламшарлардан метеориттер арылы немі таралып трады деген де кзарастар болды. бл кзарас ылымда панспермия теориясы (грекше "pan" — барлы жне "sperma" — тым) деген атпен белгілі. "Панспермия теориясын" 1865 жылы алаш неміс алымы Г.Рихтер сынан. Оны пікірі бойынша жер бетінде тіршілік бейорганикалы заттардан пайда болмайды, яни тіршілік баса аламшарлардан таралан. Бл кзарасты сол кездегі крнекті алымдар Г.Гельмгольц, Г.Томсон, С.Аррениус, П.Лазарев, т.б. олдады.

7.Абиогенез (гр. 'a' — болымсызды, жоа шыару, bіos — тіршілік, genesіs — пайда болуы), жансыздан рбу — тірі табиатта ферменттерді атысуынсыз организмнентыс пайда болатын органикалы осылыстар; ке маынасында — эволюциялы даму барысында тіршілікті яни тірі организмні органикалы емес заттардан пайда болуы жніндегі теория; организмнен тыс, тірі табиатта азадан тыс, ферменттерді атысуынсыз таралан органикалы оспаларды алыптасуы. Абиогенез теорияларыны ішіндегі кбірек тараланы — А.И.Опарин теориясы. азіргі кезде алымдар жер бетінде тіршілікті пайда болуы, ерекше асыр дуірде басталан крделі де заа созылан процесс боланын мойындайды. Жер бетінде алыптасан сол дуірдегі жадайларды жасанды трде тудыру арылы 20 асырды ортасында тжірибе жзінде белок тектес жне баса да органикалы заттарды абиогенді синтезі жзеге асырылды. Тіршілік— табии дамуды белгілі бір кезеінде пайда боланматерия озалысыны ерекше трі. Мндай озалыстаы материя даму барысында алуан трлі кезенен теді де, баран сайын крделене береді.