Энергия берілуді 10 пайызды ережесі

Энергияны Саталу Заы, энергияны саталу жне айналу заы – табиаттаы кез келген материялы тйы жйеде тетін барлы процестер кезінде сол жйе энергиясыны саталатынын тжырымдайтын жалпы за. Энергия бл жадайда тек бір трден екінші бір трге айналады (егер материялы жйені оршаан ортамен серлесуін ескермеуге болса, онда ол жйені тйы жйе деп арастыруа болады); егер материялы жйе сырты серді нтижесінде бір (бастапы) кйдегі екінші (соы) бір кйге ауысса, онда оны энергиясыны артуы (не кемуі) жйемен серлесетін денелер мен ріс энергиясыны кемуіне (не артуына) те болады. Бл жадайда жйе энергиясыны згеруіне жйе кйіні біреуіне (бастапы не соы) ана туелді болады да, оны ауысу жолына (тсіліне) туелді болмайды. Басаша айтанда, энергия – жйе кйіні бір мнді функциясы. Термодинамикада Энергияны сатау заы термодинамиканы бірінші бастамасы деп аталады.[1] Физикалы (не химикалы) былыстарды кез келген трлерінде Энергияны сатау заы сол былыса тн формада ана тжырымдалады. йткені энергия берілген процесті сипаттайтын параметрлерге туелді. Энергияны саталу жне айналу заын 19 -ды 40-жылдары Дж.Джоуль жне неміс алымдары Р.Майер, Г.Гельмгольц бір-біріне байланыссыз ашты.

41)Механика [грек. ''mechanіke'' (techne) – машина жне машина жасау нері] – материалды денелерді механикалы озалысын жне зара серлесуін зерттейтін ылым. Денелерді немесе оларды блшектеріні уаытты туіне байланысты кеістіктегі орындарыны згеруі механикалы озалыс деп аталады. Табиатта мндай озалыса аспан леміндегі денелерді озалысы, Жер ыртысыны тербелуі, мхит-теіздер мен ауадаы аындар тербелісі; техникада – шу аппараттарыны, клік ралдарыны, р алуан механизм бліктеріні озалысы, имараттар элементтеріні деформациясы, сйытытар мен газдарды озалыстары, т.б. жатады. детте, Механика деп Ньютонны механикалы задарына негізделген жары жылдамдыынан лдеайда тмен жылдамдыпен озалатын кез келген материалды денелерді озалысын сипаттайтын (элементар блшектерден баса) классикалы механиканы айтады.
Механикада материалды денелерді озалысын зерттегенде оларды негізгі асиеттерін сипаттайтын абстракты ымдар пайдаланылады:

1. материалды нкте – массасы бар, геометриялы лшемдері ескерілмейтін дене;

2. абсолют атты дене – кез келген екі нктесіні ара ашытыы барлы жадайда траты дене;

3. згермелі ттас орта – атты денелерді, сйытытар мен газдарды озалысын зерттегенде оларды молекулалы рылымын ескермеуге болатын жадайда олданылатын ым.

Сонымен атар ттас ортаны арастыранда: идеал серпімді дене, пластикалы дене, идеал сйы, ттыр сйы, идеал газ сияты абстракты ымдар олданылады. Осыан байланысты Механика: материалды нкте механикасы, материалды нктелер жйесіні механикасы, абсолют атты денелер механикасы жне ттас орта механикасы болып блінеді. Соысы серпімді жне пластикалы орта теориясына, гидродинамикаа, газ динамикасына блінеді. Бл блімдерді райсысы (шыарылатын есептерді сипатына арай): кинематика, статика жне динамика блімдеріне ажыратылады. Денелерді механикалы озалысын сипаттайтын негізгі задар мен принциптер жалпы жне теор. Механиканы негізі болып саналады. зіндік дербес мні бар механика блімдеріне: тербелістер теориясы, орныты тепе-тедік жне озалысты орнытылыы теориялары, гироскоптар теориясы, массасы айнымалы денелерді механикасы, автоматты реттегіштер теориясы, соы теориясы, т.б. жатады. механика физиканы кптеген блімдерімен тыыз байланысан. Оны кптеген ымдары мен тсілдері оптикада, статистикалы физикада, квантты механикада, электрдинамикада, салыстырмалы теорияда, т.б. пайдаланылады. Механика астрономияны кптеген блімдерінде, соны ішінде аспан Механикасында ерекше орын алады. Механика азіргі заманы техниканы кптеген салаларыны ыл. негізі болып саналады.

механикалы озалыс - дегеніміз уаыт туіне арай денені немесе оны кейбір бліктеріні сана денесі деп аталатын баса денелерге атысты кеістіктегі орын ауыстыруы. Зерттелетін нысанны асиеттеріне байланысты Кинематика: нктелер Кинематикасы, атты денелер Кинематикасы жне здіксіз згеріп отыратын орта (деформаланатын денелерді, сйытытарды, газдарды) Кинематика сы болып блінеді.[1] Жерге атысты белгілі бір биіктіктен тсірілген денелер озалыс баытын згертпей, вертикаль баытта жер бетіне жетеді. Жоарыдан тсірілген дене еркін тсу озалысы барысында Жерді тартылысы серінен денелер траты жне баыты тменге баытталан деуге ие болады (g=9.8 м/2). Жерге атысты белгілі бір биіктіктен бастапы жылдамдысыз тсірілген денені Жерді тартылысы серінен жасайтын озалысы денені еркін тсуі дейміз. Еркін тсу озалысын сипаттайтын тедеулер: h=1/2gt2( t уаытта жрілген жол), V=gt (t уаыттан кейінгі жылдамды), V=2gh(Уаыта туелсіз жылдамды) Денені шебер бойымен зара те аралыында бірдей жол жруі біралыпты шебер бойымен озалыс деп аталады. Денені шебер бойымен озалыс барысында денені бір айналыма жмсалан уаыты период Т, ал бірлік уаытта жмсалан айналым саны жиілік деп аталады [1] Сана жйесі деп сана дененсінен, онымен байланысан координаталар жйесінен жне уаыт есептейтін аспаптан тратын жйені айтады. Координаталар жйесі мен сана жйесі бір нрсе емес жне оларды шатастыруа болмайды.

Кинематикада кез келген нысанны озалысы белгілі бір денемен (сана денесі) салыстырыла отырып зерттеледі. арастырылып отыран нысанны орны, сана жйесіні кмегімен, сана денесі деп аталатын белгілі бір денемен салыстырмалы трде аныталады. Сана жйесі зерттеу масатына байланысты алынады. Кинематикада нктелер мен денелер озалысыны берілу тсілі жне озалыс тедеулері бойынша озалысты Кинематикалы сипаттамалары (траектория, жылдамды, деу, брышты деу, т.б.) аныталады. Нктені озалысын сипаттау шін табии, координатты жневекторлы деп аталатын ш тсілді бірі пайдаланылады. Табии (немесе траекториялы) тсіл нктені тадап алынан сана жйесімен салыстырандаы траекториясы белгілі боланда ана олданылады. Координатты тсілде нктені (M) сана жйесімен салыстырандаы орны ш координатпен (x, y, z) аныталады, ал оны озалыс заы x=f1(t), y=f2(t) жне z=f3(t) тріндегі ш тедеумен беріледі. Соы ш тедеуден t-ны шыара отырып, нктені траекториясын табуа болады. Векторлы тсілде нктені сана жйесімен салыстырандаы орны сана нктесінен озалан нктеге дейін жргізілген r радиус-вектормен аныталады, ал озалыс заы r=r(t) тріндегі векторлы тедеумен беріледі. озалан нктені жылдамдыы мен деуі оны негізгі Кинематикалы сипаттамасы болып есептеледі. атты дене озалысыны берілу тсілі озалысты тріне, ал озалыс тедеуіні саны оны еркіндік дрежесіні санына байланысты болады. атты дене озалысыны арапайым тріне, оны ілгерілемелі озалысы мен айналмалы озалысы жатады. лгерілей озалан денені барлы нктесі бірдей жылдамдыпен озалатындытан, оны озалысы бір нктені озалысы трізді арастырылады. Кинематикада нктелерді не денелерді крделі озалысы, яни зара орын ауыстыратын екі (не одан да кп) сана жйесімен салыстырандаы озалысы (бір уаыттаы) зерттеледі. Мндай жадайда сана жйесіні бірі негізгі жйе (кейде оны шартты трде озалмайтын деп), ал онымен салыстыранда орын ауыстыратын сана жйесі озалмалы жйе деп аталады. Жалпы жадайда, озалмалы сана жйесі бірнешеу болуы ммкін.