Табиат объектілеріне мемлекеттік меншік ыыны тсінігі жне жалпы сипаттамасы.

Табиат объектілері туралы айта отырып, біз елімізді табии ресурстарыны брін пайымдай аламыз. азастан Республикасы бкіл дние жзіндегі табиат ресурстары босалы оры жаынан е бай елдерді бірінен саналады. Бл орайда, табиат ресурстарын ндіру ттастай аланда бкіл экологиялы жйеге теріс сер ету ммкін екенін сте де мытуа болмайды, йткені жиынтыында табиат объектілеріні зі (жер, жер ойнауы, су, орман, жануарлар дниесі, атмосфера) экологиялы жйені негізгі рамдас блігі болып табылады. Табиат объектілеріні азаматты айналымдаы деттегі заттар мен мліктен згешелігі зіні айрыша белгісі болады. Атап айтканда оларды пайда болуы ндіріспен немесе адамны нер табысымен байланысты болмайды, табиат ресурстарын табиатты зі табии діспен жасайды. Тек бізді елімізде ана емес, сонымен бірге бкіл аламшарда олайсыз экологиялы ахуалды ескере отырып, адамзат экологиялы жйені табии тегерімін жасауа жне сатауа алайда мтылып баады. Осымен байланысты, азіргі уаытта оршаан ортаны орау саласындаы бізді мемлекетімізді ы доктринасы лтты игілік ретінде табиат объектілеріні тжырымдамасы деп аталатын ауымдара негізделіп, дамуда.

Экологиялы кодекс азіргі жне болаша рпатарды мдделері шін оршаан ортаны орауды ыты экономикалы жне леуметтік негіздерін белгілейді жне экологиялы ауіпсіздікті амтамасыз етуге, шаруашылы жне зге де ызметті табии экологиялык, жйелерге зиянды серін болызбауа, биологиялы алуан трлілікті сатау мен табиатты тымды пайдалануды йымдастыруа баытталан.

лтты игілік ретінде табиат объектілері ымы кеестік кезедегі табиат ресурстарына жалпы халыты меншік дейтідей идеологиялы ыммен бірдей емес. Егер табиат объектілерін жалпы халыты меншік деп есептейтін болса, онда мндай кзарас зады маынасынан айрылан болар еді жне ол ате кзарас болар еді, йткені кез келген жадайда зады трыдан табиат ресурстарыны меншік иесі мемлекет болып табылады.

Мемлекет, за шыарушы, атарушы жне сот органдары атынан билікке ие бола отырып, табиат ресурстарын мейлінше ойдаыдай басарып, халыты ажеттерін анааттандыра жне оршаан ортаны орау саласындаы зады бзаны шін жазалау шараларын олдануды оса аланда, экологиялы ы тртібін амтамасыз ете отырып, бкіл халыты мдделері шін табиат ресурстарыны ыты режимін анытау міндетін шеше алады.

Зада лтты игілік ретінде табиат ресурстарыны ыты режимі табиат объектілерін тек ана мемлекетті меншігіне жатызу арылы реттеледі. Алайда, андай да бір табиат ресурстары немесе оларды бір блігі жеке меншікте болуы ммкін. Атап айтанда жер зіні айрыша асиеттеріне ие болады, бл оны табиатты баса объектілерінен згешелейді. ндірістік асиеттерінен баса, жер инфрарылымны объектілерін салу мен дамыту шін ажет. Осымен байланысты, азастан Республикасында жерді жеке меншікте болуына жол беріледі.

Табиатты баса объектілеріне, атап айтанда жер ойнауына, суа, орман мен жануарлар дниесіне атысты айтар болса, онда олара жеке меншік орнату тиімсіз болады. Жеке меншікте болатын жер учаскелерінде орналасан жабы су тоандары, сондай-а жасанды ормандар скен, жеке жне мемлекеттік емес зады тлаларды аражаттары есебінен жасалан жне олара жеке меншікке берілген жеке орман оры бан жатпайды.

Мемлекетті меншігі жеке меншік алдында ешандай да басымдыа ие болмайды, мны ай-айсысы да тек ожайынына ана емес, сонымен бірге бкіл оама ызмет етуге тиіс, бл Р-сы Конституциясыны 6-бабында зіні крінісін тапты, онда былай делінген: азастан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады жне бірдей оралады.

Табиат объектілеріне меншік ыы немесе таы да оларды табиат ресурстары деп атайтыныдай, тек экологиялы ыты мнін рап ана оймайды, сонымен бірге конституциялы, азаматты, аграрлы, тау-кен, су, орман жне жер ыы сияты кыты біратар баса да салаларын райды.

Табиат объектілеріне меншік ыын немесе табиат ресурстарын 2 мнісінде арастыру керек.

Біріншіден, табиат объектілеріне меншік ыы ымынан нормативтік кыты актілерде баянды етілген, экологиялы ы атынастарын реттейтін ыты нормаларды жиынтыын тсінеміз. Басаша айтанда, бл объективтік маынадаы меншік кыы.

Екіншіден, табиат объектілеріне меншік ыы деп табиат ресурстарын иелену, пайдалану жне билік ету жніндегі субъектілерді задылы жиынтыы тсініледі. Басаша айтанда бл субъективтік маынадаы меншік ыы ретінде тсініледі.

Табиат ресурстарыны негізгі объектілері жне табиатты осындай объектілеріне меншік ыы негіздеріні зі Р Конституциясында баянды етілген.

Айталы, Р Конституциясыны 6-бабына сйкес жер жне оны ойнауы, су кздрі, сімдіктер мен жануарлар дниесі, баса да табии ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-а замен белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы ммкін.

Сонымен бірге, Р Азаматты Кодексіні 193-бабында былай делінген: жер, оны ойнауы, су, сімдік жне жануарлар дниесі, баса да табии ресурстар мемлекеттік меншікте болады. Жер за актілерінде белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте болуы да ммкін.

Р Азаматты Кодексіні 188-бабында былай делінген: меншік ыы дегеніміз субъектіні за кжаттары арылы танылатын жне оралатын зіне тиесілі млікті з алауынша иелену, пайдалану жне оан билік ету ыы. Алайда бл задылы абсолютті болып табылмайды, мемлекет нормативтік ыты актілерін шыару арылы меншік ыыны зін, сондай-а табии ресурстарды меншік иесі жасауы ммкін іс-имылдарды да шектей алады. Мысалы, жеке меншікте ораныс мтаждары жне мемлекет ауіпсіздігі шін орналасан жер учаскелері бола алмайды.

Мемлекет - табиат объектілеріне меншік ыыны субъектісі. азастан Республикасыны Парламенті, жергілікті кілді жне атарушы органдары мен оларды табиат объектілеріне меншік ыын іске асыру жніндегі кілеттігі.

Бл мселе экологиялы саланы басару атты таырыпта толы аралады. азір тек оршаан ортаны мемлекеттік реттеу мселесін арастыран жн. ЭК 6-бабына сйкес: оршаан ортаны орау саласындаы мемлекеттiк реттеу:

1) оршаан ортаны орау саласындаы ызметтi лицензиялауды;

2) экологиялы нормалауды;

3) оршаан ортаны орау саласындаы техникалы реттеуді;

4) мемлекеттiк экологиялы сараптаманы;

5) экологиялы рсаттар берудi;

6) мемлекеттiк экологиялы баылауды;

7) оршаан ортаны орауды экономикалы реттеу жйесiн, нерлым экологиялы таза технологияларды енгiзудi ынталандыруды, табиат орау iс-шараларын аржыландыру жйесiн;

8) мемлекеттiк экологиялы мониторингтi;

9) табиат пайдаланушыларды, оршаан ортаны ластау кздерi мен учаскелерiн мемлекеттiк есепке алуды;

10) экологиялы бiлiм беру мен аарту iсiн амтиды.