Табиат пайдалану мен оршаан ортаны орау саласындаы мемлекеттік басаруды тсінігі мен ызметі.

Экология саласындаы мемлекеттік басару проблемасына табиат орау мен табиат пайдалану теориясыны жалпы мселелерін зерттейтін алым -загерлер, сондай-а экологиялы кыты ресурсты салаларыны кілдері немі ден ойып келеді. рбір зерттеу елеулі трде ылыми ндылы болып табылды, йткені басаруды жалпы теориясын толытыра жне дамыта отырып, салалы зандарда алымдар басару тетігіні айрыша белгілерін — басаруды зіндік нысандары мен дістерін бліп крсетті, блар осы леуметтік былысты аса серпінді сипаттамалары болып табылады.

Басаруды йымдастыру мселелері азіргі уаытта да мемлекеттегі экономикалы айта рулармен, меншікті сан-алуан нысандарымен байланысты ерекше ккейтесті сипат алып отыр. Бізді республикамызда болып жатан згерістерді осы жадайларында ол згерістер оамды мірді барлы салала-рын, соны ішінде басару саласын да амтуда. Бдан ертеректе болан басаруды кімшілік-міршілдік жйе орнын барынша икемді аппарат басты, онда ыпалды басаруды билік дістері мен нысандары оамды атынастар субъектілеріні экономикалы тетіктерімен ауыстырылды. Меншікті мемлекеттік емес нысандарыны пайда болуы, жеке ксіпкерлікті дамуы, бізді республикамызды мірін демократияландыру азіргі басару оргавдарыны жйесін, з ызметіні сипатын згертуге мжбр етуде. азіргі кезенде, басару процесін йымдастыра отырып, мемлекет мемлекеттік басаруды саласында бола отырып, жаа экономикалы рылыма ыкдал етуді нысандарын пайдалану керек, солай бола трса да, мемлекеттік нсаулара баынуа міндетті болуа тиіс. Сондытан бл экология саласында ерекше реттелуге тиіс, онда азаматтар мен мемлекетті экологиялы мдделеріні басымдыы сол мемлекетті, ксіпорынны жне жеке ксіпкерлерді экономикалы мдделерінен жоары труа тиіс.

Осыны брі экология саласындаы мемлекеттік басаруды ыты тетігіні республикадаы азіргі ахуал айындамасы трысынан аралуа тиіс екенін білдіреді.

Сонымен, табиат орау мен табии ресурстарды мемлекеттік басару дегеннен нені тсінеміз. Осы мселе бойьшша алымдарды кзкарастарындаы айырмашылыа назар аудармай болмайды.

О.С. Колбасов мемлекеттіктен наты мемлекеттік органдарды йымдастырушылы ызметін тсінеді. Баса алымдар былай деп есептейді: мемлекеттік басаруды мнін сипаттау шін алы шарт «басарушы жйені (басару субъектісіні) басару жйесіне ыпалы ретінде басдру туралы ілім (басару объектісі)».

Г.В. Атаманчук мемлекеттік басаруа анытама бере келіп, билік ыпалы принципін атап крсетеді. Ол былай деп жазады: «мемлекеттік басару — бл ылыми негіздеме, мемлекетті оамды жйеге ыпалы жоспарлы, здіксіз билік жргізу ыпалы...». Бл анытама брінен брын басаруды міршілдік-кімшілік жйесіні мніне сйкес келетінін аару иын емес, ол брын бізді мемлекетімізде болан. Бл арада, бізді пікіріміз бойынша, осы заманы айындама Н.Б. Мхитдиновты айындамасы болып табылады, ол бл проблеманы тау-кен ыына балап талдайды. Ол былай деп есептейді: мемлекетті басару прменділігін белгілеу шін «ыпалдан» грі нерлым ке «аткарушылы-кімшілік ызмет» терминін олдану тиімдірек болар . Оны длелдері мынаан негізделген: «басару тек оамдыатынастара катысушылара ыпалды ана кздеп оймай, сонымен бірге оларды арасыдаы зара іс-имылды да реттейді».

Мемлекеттік басаруды укілетті органдарыны бл «аткарушылы-кімшілік» ызметі оам мен табиатты экологиялы трыдан негізді зара іс-имылын йымдастыру негізінде ор-шаан ортаны олайлы сапасын амтамасыз ету жніндегі мемлекет ызметін іс жзінде жзеге асыруа баытталан.

Сйтіп, жоарыда аталан анытамаларды негізінде мемлекеттік басару ымын тжырымдаймыз - бл оамны зара іс-имылы жадайында оршаан ортамен, экологиялы-тарды жзеге асырумен жне мемлекет субъектілеріні экологаялы міндетгерін сатаумен экологиялы тртіпті амтамасыз етуге баытталан мемлекетгік органдарды аткарушылы-кімшілік ызметі.

Басару ызметін жзеге асыруды дістері за дебиетінде кпшілік абылдаан дістер, олар басаруды нысандары мен дістерін белгілейді.

Мемлекеттік басаруды нысандары ш негізгі трде крініс береді:

1) за шыарушылы нысаны — мемлекеттік органдарды басару атынастарын реттеуге баытталан нормативтік актілерін зірлеу мен абылдау;

2 ) ы олданушылы — бл наты іс-имылдарды кдбыл-дау мен жзеге асыру арылы басару нормативтік актілерін жзеге асыруа баытталан мемлекетті ызметі;

3) ыораушылы — бл мемлекетгік нормативтік актілерде кзделген талаптарды бзатын немесе орындамайтын адамдара жазалау шараларын олдану жніндегі ммлекетті ызметі.

Мемлекеттік басару дістері азіргі уаытта меншікті кпте-ген нысандарыны болуы ерекшелігін ескереді, жне осыны салдары ретінде, субъектіерді кп екенін де ескереді. Сондытан азіргі кезенде мемлекеттік басару органдары аманатты дісті де (міндетті нсамалар дісі, мемлекеттік органдарды бйрытарын длме-дл орындауды), сынымдар дісін де ( андай да бір шарттарды ескере отырып, мемлекеттік шешімдерді бірненше нсада орындау кезіндегі дісін де) пайдаланады. Экологиялы тжірибеде мемлекттік санкциялау дісі кеінен таралан, бл діс жадайында мемлекеттік емес органны шешімі оны мемлекет бекіткеннен кейін зады кшіне ие болады. Рсат ету дісі мемлекеттік емес орган дербес болан жадайда олданылады. Барлыы шін міндетті шешім здеріні «ішкі» субъектілері шін абылданады.

ызметтік кзарас басару ызметіні ерекшелігі мен мазмнына тереірек ілуге кмектеседі. Мемлекеттік басару ызметі дегеннен бір-бірінен нысаны, мазмны жне басарылатын объектілерді немесе зіні басару компоненттеріні саталуы мен айта крылу дісі жаынан згеше мемлекетті билік етуіні жоспарлау-йымдастыру жне реттеу ыпалдарыны объективті трдегі шартты трлері ынылады.

рбір ызметті жзеге асыру экологиялы занды олдану негізінде ммкін болады. Экологияны мемлекеттік басаруды ызметтері элемент болып табылады, ол басару ызметіні мазмнын басаруды мемлекетгік органдары жйесімен байланыстырады.

Бгінгі тада экология саласындаы мемлекеттік басару ызметіні мына ызметтерін бліп крсетуге болады:

1. оршаан табиат ортасыны нормаланан сапасы;

2 Экологиялы мониторинггі жзеге асыру;

3. Экологиялы жне табиат пайдалану кадастрларын жргізу;

4.Экологиялы сараптаманы жргізу;

5.Экологиялы баылауды йымдастыру;

6.Экологиялы тлемдер мен салытарды алу;

7. Экология саласында мемлекеттік органдарды бзушылытары шін жазалау шараларын олдану .