Таырып 6. кімшілік ы негіздері.
1. кімшілік ы мемлекеттік басаруды йымдастыру жне оны атару-кім ету ызметіні процесінде пайда болатын оамды атынастарды реттейтін ы саласы. Оны белгілері:
- ыты дербес саласы;
- мемлекеттік басару саласында алыптасатын оамды атынастарды реттеуші;
- негізгі мазмны – азастан Республикасы мемлекеттік жне зін-зі басару органдарыны, оларды лауазымды адамдарыны басару ызметі болып табылады.
кімшілік ыты пнін басарушылы оамды атынастар райды. ыты ай саласы болмасын ыты реттеуді ралы ретінде мынандай ш ммкіндіктерді пайдаланады: кілеттіліктер беру, тыйым салу, міндеттеу. кілеттіктер беру – ыты нормада крсетілген жадайда осы немесе баса іс-имылды з еркіне байланысты жасауа зады трде рсат беру. Тыйым салу – ыты нормада танылан осы немесе баса іс-имылды жасамауа тікелей зады трде міндет жктеу. Міндеттеу – рекетті белгілі бір трін жасауа міндет жктеу.
кімшілік ы ызметтері:
1. Реттеушілік ызметі, онда атару билігіні орталы жне жергілікті органдарыны рекеті тртіпке келтіріледі.
2. ы орау ызметі, таайындалан ыты режимдерді сатау жне субъектілерді зады ытары мен мдделерін орау амтамасыз етіледі.
кімшілік ыы з ызметтерін мынандай дістерді кмегімен жзеге асырады: баылау, адаалау, тексеру, кімшілік мжбр ету.
к!мш!л!к ыыны айнар кзі ретінде азастан Республикасыны Конституциясы, Р Президенті мен кіметі туралы, жергілікті мемлекеттік басару туралы задар арастырылады. Онда кімшілік ыты нормалар бекітіледі. Олармен реттелетін басармашылы оамды атынастар кімшілік-ыты атынас деп аталады. Ол субъектілерден, объектіден жне субъективті ытар мен зады міндеттерден ралады.
кімшілік ыты атынас субъектілері мемлекет, жеке тла, мемлекеттік орган, мекеме, ксіпорындар. Олар зара рекеттестік дрежесіне байланысты екіге блінеді: вертикалды, горизонталды.
2.Атару билігі бірттас мемлекеттк билікті заа баынышты тармаы. Оны рамына кімет, министрліктер, ведомстволар, мемлекеттік комитеттер, кімияттар, мемлекеттік мекеме мен ксіпорынны кімшілігі жатады. Оны белгілері:
-жан-жаты, мбебап сипатта болады;
-за негізінде жне соан сйене отырып жргізіледі;
-мемлекеттік ызметкерлер кмегімен іске асырылады;
-аржылы, мліметтік, экономикалы, техникалы, идеологиялы, йымдастырушылы ресурстара ие.
азастан Республикасы атару билігі органдарыны рылу жне рекет ету тртібі туралы 5 таырыптаы лекцияда толыыра крсетілген.
3.кімшілік ы бзушылы мемлекеттік немесе оамды тртіпке, меншікке, азаматтарды ытары мен бостандытарына, басаруды белгіленген тртібіне иянат жасайтын, сол шін задармен кімшілік жауаптылы кзделген ыа арсы, кінлі рекет немесе рекетсіздік. кімшілік ы бзушылыты субъектілері 16 жастан асан азаматтар болып табылады. кімшілік ы бзушылы трлері мен олара атысты олданылатын жауапкершілік шараларына тоталу керек.
кімшілік мжбр ету деп кімшілік билікті жзеге асырудаы арнаулы кілеттілігі бар атару органдары мен лауазымды тлаларды йымдастырушылы, психологиялы жне тікелей сер ету шараларын айтамыз. Ол мемлекеттік мжбр етуді рамдас блігі болып табылады. ы бзушылыты алдын алу шін, жою шін немесе оан сйкес жазалау шараларын олдану шін жргізіледі.
кімшілік мжбр ету шараларыны трлері:
1). кімшілік ескертпе шаралары: тексеру, баылау, млікті немесе жеке тланы арау, жаттарды тексеру, кімшілік амауа алу, карантин шараларын енгізу, оамды ауіпсіздік жадайында клік жретін жолдарды жабу, мемлекеттік шекараны жабу.
2). кімшілік алдын-алу шаралары: ы бзушылыты тотату туралы талап ою, ару олдану, ауру адамды мжбрлеп емдеу, техникалы тзу емес кліктерді жолдан алу, мекеме мен ксіпорынды жабу.
3). кімшілік алпына келтіру шаралары: бзылан ыты алпына келтіру (з бетінше салынан рылысты жою, здігінен кірген йден шыару), кмелетке толмаан балаларды келтірген зияндарын ке-шешесіні теуі.
4). кімшілік жауапкершілік шаралары: ескертпе, айып, млікті тркілеу, арнаулы ыынан айыру, кімшілік ттына алу, лицензиясынан немесе патентінен айыру, ксіпкерлік рекетке баылау таайындау.
4.Жергілікті зін-зі басару органы ретінде ауданды, облысты мслихаттар танылады. Оны депутаттары кімшілік-ауматы бліністі халымен тте жне жасырын дауыс беру жолымен трт жыл мерзімге сайланады. Айматы леуметтік-экономикалы даму мселелері мселелері шешіледі, Конституцияны, задарды орындау, Президент, кімет актілерін іске асыру мселелері аралып шешімін табады.
Жергілікті атару билігі органдарына кімияттар жатады. Ол блімдерден ралады. кілеттілігіне азастан Республикасы задарын, Президентті, кіметті актілерін жзеге асыру кіреді. кімдер жоары органдармен таайындалады. азіргі кезде жергіліті кімдерді сайлау ажеттілігі туралы мселе ктерілуде.
Негізгі дебиеттер:
1. азастан Республикасы Конституциясы. Алматы: Жеті Жары, 1998.
2. азастан Республикасы конституциялы заы «азастан Республикасы Президенті туралы» 26 желтосан 1995, 1999 жылы 6 мамырдаы згерістері мен толытыруларымен оса// Парламент Жаршысы,1995. №12; 1999. №5.
3. азастан Республикасы конституциялы заы «азастан Республикасы кіметі туралы» 18 желтосан 1995, 1999 жылы 6 мамырдаы згерістері мен толытыруларымен оса// Парламент Жаршысы,1995.№12; 1999.№5.
4. азастан Республикасыны кодексі кімшілік ы бзушылы туралы. Алматы: Баспа, 2001.
5. азастан Республикасыны заы «Мемлекеттік ызмет туралы» 23 шілде 1999 // Егемен азастан, 1999. 6 тамыз.
6. азастан Республикасыны заы «азастан Республикасындаы жергілікті мемлекеттік басару туралы» 23 атар 2001 жыл// Парламент Жаршысы, 2001.№1
осымша дебиеттер:
- Баянов Е. азастан Республикасы кімшілік ыы курсыны бадарлама жаттары. Алматы, 2001.
- ызылов М.А. азастан Республикасыны кімшілік ыы: схемалар. Алматы:Жеті Жары, 2002.