Ебектік ыты атынастар

3. Дрісті ысаша мазмны:

Ебек ыы – бл ы саласы ретінде нормалар мен тртіп жиынтыы. Олар мемлекетте енбек атынастарын реттейді. Ебек ыыны айнар кздері болып Р Конституциясы мен Р Ебек Кодексі болып табылады.

азастан Республикасы Конституциясыны 24 бабыны 1 тармаына сйкес “ркімні ебек ету бостандыына, ызмет пен ксіп трін еркін тадауына ыы бар».

Ебек ыыны пніне ндірістік ызметте жалдамалы жмысшыларды ебегін пайдаланудан туан оамды атынастар., яни ебек атынастары мен олармен тыыз байланысты ебектік емес атынастар жатады, соыларына а) йымды басару атынастары; ) ызметке орналасу мен ызметті амтамасыз ету атынастары; б) ндірісте мамандарды тікелей дайындау; в) зиян орнын толтыру; г) ебек дауларын арау бойынша процесуальды атынастар; д) ебекті орау жне ебек заын сатау бойынша атынастар жатады.

Ебек ыыны аидалары:

1. Ебек шартыны бостандыы;

2. Жмыса негізсіз абылдамаудан жне жмыстан засыз шыарудан орау;

3. Ебекті саламатты жне ауіпсіз талаптарын амтамассыз ету.

4. Мемлекетпен белгіленген е тменгі жалаы млшеріне ы;

5. Ебек кнін зады шектеу, демалыспен амтамасыз ету;

6. Замен бекітілген жеілдіктермен ебекті біріктіру;

7. Ебек тртібін жмысшыларды сатауы, мекеме млкін сатау;

8. Ауыру, мгедектікке шыу, аморшысынан айырылу кезінде леуметтк амтамасыз ету. Жас бойынша мемлекеттік леуметтік сатандыру;

9. ндіріс басаруында ебек жымыны жне жмысшыларды атысуы;

Ебек ыыны айнар кздеріне Конституция, Р «Ебек туралы» за жне ебек шарттары, т.б. актілер жатады. Ебек шарты (контракт) – жмыс беруші (мекеме) мен ебекші арасындаы шарт. Ол бойынша жмысшы ебек етуге, ебек тртібіне баынуа тиіс, ал жмыс беруші (мекеме) ебекаы тлеуге, ебек жадайын амтамасыз етуге міндетті. Ебек шартыны талаптары; 1) ажетті талаптар, яни, а) абылдану бойынша зара келісім мен жмыс орны туралы келісім; ) жмысыны ебек функциясы туралы талап; б) жмысты басталу сті, ал ыса мерзімділер шін жмысты аяталу сті де; в) ебекаы тлеу шарттары туралы талаптар. 2) факультативті (осымша, толытырма) талаптар – блар ебек шартын жасау фактісіне сер етпейді. Таайындалуы бойынша ртрлі болады. Мысалы, жмысты орындау тртібін осымша регламентациялау, міндеттер клемін натылау, маманды пен лауазымды сйкестендіру, сынау мерзімі жне т.б.

Жеке ебек келісім-шарты – бл жмысшы мен жмыс берушіні арасындаы келісім. Яни, келісім бойынша жмысшы зіні мамандыы, квалификациясы бойынша ебекті орындауы жне ішкі ебек тртібін бзбауы ажет. Ал, жмыс беруші з тарапынан жмысшыа ебек жасауа жадай туызып, уатылы айлыын тлеп беруі ажет. Жеке ебек келісім-шарты мына негіздерден трады- тараптарды реквизиттері ( жмыс берушіні толы апараты, зады тланы орналасан жері, жмыс берушіні, зады тланы рылтай жаттарыны номері мен тіркеу кні, ебек функциясын ( арнайы маманды, мамандыы бойынша жмыс), жеке ебек келісім-шартыны мерзімі, ебек жауапкершілігіні басталу мерзімі, ебек жадайыны сипаттамасы, жмысшылырды кепілдігі мен тлемдері, жмыс уаыты мен демалыс уаытыны режимі, жмыс берушіні ытары мен міндеттері, жмысшыны ытары, жеке ебек келісім-шартын згерту, бзу мен зартуды тртібі.

Келісім шартты раннан кейін жмыс беруші жмысшыны жмыса алу туралы бйры шыарып, оны жмысшыа ол ойдырып таныстыруа міндетті. Жмыса алу туралы бйрыта жмыс беруші міндетті трде жмысшыны жмыса кім ретінде абылданандыы крсетілуі тиіс ( яни, ызметі, квалификациясы, мамандыы крсетілуі тиіс), андай мерзімге жне андай уаыттан бастап жеке ебек келісім шартын, кей жадайларда жмыс беруші ебек аысыны млшерін крсетуі ммкін. Жмысшыа ебек аысы жмыс берушіні алауынша белгіленеді, біра ол Р задарында белгіленген е тменгі ебек аысынан кем болмауы ажет.

Р задарымен жеке ебек келісім шартыны ш трі кзделген 1) белгісіз мерзімге рылан жеке ебек келісім шарты, 2) белгілі бір уаыта рылан жеке ебек келісім шарты 3) жмысшыны жо болуына байланысты уаытша жмыс істеу немесе белгілі бір жмысты орындау шін рылан жеке ебек келісім шарты.

Ебек шарты тек жазбаша жасалуы тиіс. Ебек шартыны тотатылу негіздері; 1) жатарды зара еркі арылы (мысалы, тараптар келісімі баса жмыса жмысшы келісімімен ауыстыру, сайланбалы лауазыма ауысу) 2) кімшілікті инициативасы бойынша; 3) жмысшы тініші бойынша; 4) згені инициативасы бойынша (скерге шаыру, ксіпода органыны талабымен жмыстан босату, сотталанда за кіміні кшіне енуі).

Жмыс уаыты ебекті экстенсивті млшері болып табылады. Оны мынадай трлері бар:

1) алыпты жмыс уаыты (замен бекітілген орта, жалпы жмыс уаыты) – аптасына 40 саат;

2) ысартылан (замен арастырылан жадайда таайындалады) – аптасына 36 сааттан аспау керек. Бл уаыт кмелетке толмаандара, зиянды, ауыр жадайда жмыс істейтіндерге, жекелеген жмысшылар категориясына (малімдер, дрігерлер жне т.б);

3) толы емес, яни тараптар келісімі бойынша жктеме бекітілетін жне ебекаы істеген уаыта пропорционалды трде тленетін жмыс уаыты;

4) нормаланбаан жмыс кні – ызметті ерекше ажеттілік жадайында атарылатын уаыты. Ол алыпты жне ысартылан жмыс уаытымен істейтіндерге олданылуы ммкін.

Жмысты уаытты жаынан шектеу – ебек ыыны аидасы. Оан сйкес мынадай жалпыа орта демалыс трлері бар: а) жмыс уаытындаы зілістер; ) кнаралы зілістер; б) апта аралы демалыс кндері; в) мейрам кндері; г) жыл сайыны демалыс.

Ебекаы тлеу ешандай кемсітусіз болуы тиіс. Ебекаы тлеуді реттеу негізінде ебекаы тлеу тарифтері жатады. Тртіп бойынша ебекаы тарифтік жйе негізінде тленеді. Біра, тарифсіз жйелер де пайдаланылуы ммкін. Мысалы, шартты коэфиценттер: 1) ебектік атысу коэфиценті; 2) ебектік лес коэфиценті; 3) ебек тиімділігі коэфиценті; олданылуы ммкін. Басшыларды, мамандарды , ызметкерлерді ебегін тлеу лауазымды кесімді ызметаы негізінде жргізіледі.

Ебек тртібіні негізгі бекітілімдері ішкі ебек тртібі ережелерінде мазмндалады. Ол жмысшыларды жалпы жиналысымен абылданады. негізгі бекітілімдерді кімшілік сынады. онда кімшілікті, жымны жне жмысшыларды негізгі ытары мен міндеттері крсетілген.

Жмысшыларды негізгі міндеттері:

1) шынайы жне адал ниетпен жмыс істеу;

2) ебек тртібін сатау;

3) кімшілікті кімдерін з уаытында жне наты орындау;

4) ебек німділігін сіру;

5) нім сапасын жасарту;

6) техникалы тртіпті, ебек орау талаптарын, ебек ауіпсіздігі жне ндірістік санитарий ережелерін сатау;

7) ксіпорынны, мекемені, йымны млкіне ктіммен арау.

кімшілікті міндеттері: 1) жмысшыларды ебегін дрыс йымдастыру; 2) ебектік жне ндірістік тртіпті амтамасыз ету; 3) ебек заы мен ндірістік тртіпті блжытпай сатау; 4)жмысшыларды ажеттіліктері мен сраныстарына назар аудару, оларды ебектік, трмысты жадайын жасарту.

Тртіптік жауапкершілік – жмысшыларды тртіптік теріс ылы жасааны шін тртіптік ндіріп алу жолымен жзеге асырылатын кімшілік алдындаы жауап беру міндеті.

Тртіптік теріс ылы – ы бзушылыты ерекше трі – бл жмысшыны ебек міндеттерін ыа айшы, кінлі орындамауы немесе дрыс орындамауы.