Халыаралы йымдар ыы

3. Дрісті ысаша мазмны:

Мемлекеттер арасындаы зара арым-атынасты зара тыыз байланыста болуы мемлекеттерді халыаралы ы нормалары мен егеменді ыын сатауы болып табылады. Халыаралы ыты нормалары халыаралы зара арым-атынастан басталады. Халыаралы ы кез-келген оамны міріне лкен маынасы бар, халыаралы зара арым-атынасты дамуы мен сіп жетілуін реттейді. Халыаралы зара арым-атынастар халыаралы ыты норманы мазмнын анытайды.

Айрыша зерттеуді ажет ететін тбегейлі мселелерді (проблемаларды) бірі болып, е алдымен халыаралы ыты жне халыаралы зара арым-атынасты халыаралы жйедегі алатын орны белгілі. Мысала, халыаралы зара арым-атынасты зерттеушілер негізінен халыаралы зара арым-атынасты маызды жне анытаушы деп алып, оны жйе ретінде арайды (Г.А.Арбатов, Н.И.Лебедев, Ш.П.Саканаев, Д.Г. Томашевский жне т.б.).

Халыаралы жйе тар маынада мынаны райды:

біріншіден, мемлекет жне мемлекетке сас рылымдар;

екіншіден, мемлекетті ру жолындаы, зіні туелсіздігі шін ресіп жрген халытар жне лттар;

шіншіден, халыаралы оамдар;

тртіншіден, мемлекеттерді бірлестігі;

бесіншіден, осы элементтер арасындаы байланыстар.

Жоарыда аталып ткендерден баса, халыаралы жйе, халыаралы зара арым-атынаста олданылып жрген баса да, халыаралы-ыты жне леуметтік нормаларды райды. Халыаралы жйе аныталан бір-ттасты жне баса да рамдас бліктермен салыстырмалы бірттастыа тн. Халыаралы жйені зіне тн сипаты болып, біріншіден оны негізгі элементі мемлекетті халыаралы. жйені блігі болып табылатындыы.

Осыдан, халыаралы ыты даму мселесін анытай отырып, халыаралы жйе ымы мен рамдас блігін жне азіргі езендегі халыаралы зара арым-атынасты зіне тн ерекшелігін анытау ерек.

Осы, жоарыда рсетілген тжырымдардан, халыаралы озара арым-атынастарды, оларды ыты табиаттаы ымы туралы жалпы орытынды шыаруа болады.

Халыаралы зара байланыс — бл саяси, эономикалы, ыты, дипломатиялы, скери, мдени, ылыми, идеологиялы жне мемлекеттер арасын жалайтын баса да байланыстарды жйесі.

Халыаралы зара арым-атынастара, мемлекеттер арасындаы ынтыматастыты ныайту жне лайту, бейбітшілікте жне халыаралы ауіпсіздікті амтамасыз етудегі туындайтын жаа тйінді мселелер, ядролы, соысты болдырмау, халыаралы ыты ролін теру тн асиет.

Халыаралы ы — бл ыты р трлі: саяси, экономиалы жне мемлекеттер арасындаы баса да зара арым-атынасты, сонымен атар халыаралы зара арым-атынаса атысушы баса да рылымдарды реттейтін ы саласы. Ол мемлекет ішіндегі баса да ытар саласынан згеше болатын ты айырыша жйесі ана емес. Халыаралы ы халыаралы, озара арым-атынасты реттейтін жне мемлекеті келісім еркін білдіретін келісім жне жай нормалар аидаларыны жйесін білдіреді.

ы нормасы жалпы субъектілер тртібіні норманы реттеуші сері шеберінде амтылатын барлы субъектілеріне атысты орта міндетті тртібіні стандарты. Жоарыда елтірілген анытама ішкімемлекеттік ыа тн, дегенмен мндаы "ы" деп орта міндеттілік сипатыдаы дрыс зандарды нормалары жайында айтылса ерек. "Халыаралы уыты нормасы" ымыны "жалпы ы нормасы" ымынан біршама айырмашылыы бар. Оларды айырмашылыы мынада, яни халыаралы уыты атынастарды негізгі реттеу тсілі болып, екі жаты келісімге келуі (онсенсус) танылады. Осыан сай, халыаралы ыты негізгі айнар кзі екі жаты келісімін бекітетін акт болып табылады, яни халыаралы шарт. Сонымен, халыаралы шартты нормалары бкіл халыаралы жария ыты нормативтік механизміні едуір лкен блігін райды. Соан сйкес, халыаралы шартты нормалары ретінде рсетілген "халыаралы ы нормасы" ымыны сол бір болігідегі тртіп ережесіні орта міндеттілігі жайында айтылуы ммкін емес-ті. рине, халыаралы нормаларды рылуы. халыаралы шартты негізінде ана жрмей, сондай-а, халыаралы ыты. дет-рыптардан, халыаралы ыты негізгі аидаларынан (J^us cogens нормалары), ыты орта аидаларынан т.б. шыып алыптасады¹.

Аталан нормалар (яни, мндаы халыаралы ыты дет-рыптар мен халыаралы ыты орта аидалары негізінде алыптасатын нормалар) халыаралы ыты барлы субъектілеріне атысты орта міндетті реттеуші серіне ие.

Халыаралы ы субьектілері:

Бл таырып азіргі кезді зекті мселесі болып отыр. йткені, Казахстан Республикасы з туелсіздігін алып, егеменді мемлекет болалы бері сырты саясатын ныайтып, кптеген мемлекеттерді тануы мен олдауын алып, Б мен баса да халыаралы йымдара мше болды. Мемлекеттерді олдауы жне кпжаты немесе екіжаты келісім-шарттара отыру — Казахстан Республикасыны егеменді мемлекет ретінде дамуыны маызды, ажетті факторы.

Казахстан Республикасын азір 117 мемлекет танып отыр жне оларды 105-імен дипломатиялы арым-атынас орнатылан. Казахстан Б мен Халыаралы кайта ру жне даму банкі, сондай-а, Халыаралы валюталы ор, ЮНЕСКО, МАГАТЭ, ИКАО-ны оса аланда, 51 халыаралы йыма мше болды. Сондытан да, Казахстан Республикасын халыаралы ыты толы субьектісі атарына жатызуа болады.

Ал халыаралы ы субьектісі деген сраа алай жауап беруге болады?

Халыаралы ыты субъектісі дегеніміз – халыаралы ытар мен міндеттерге ие жне осы ытар мен міндеттер бойынша халыаралы ыты жауапкершілігі бар халыаралы атынастара атысушылар.

Халыаралы ыты субъектілері тмендегідей трлерге блінеді:

- негізгі субъектілеремемлекеттер, туелсіздігі шін кресіп жатан халытар мен лттар, азаматтар (біра, бл даулы мселе) жатады;

- туынды субъектілеремемлекетке сас рылымдар, еркін алалар, халыаралы йымдар жатады.

Халыаралы субъектілерді алашы атарында мемлекеттер трады. Мемлекет бл — саяси биліктік сипаттаы крделі йым. Жалпы, мемлекетті мір сруі шін келесі трт жадайды болуы ажет. Біріншіден, мемлекетті халы, яни, нсіліне, тіліне жне діни зарасы мен баса да жадайлара арамастан, оамда бірге мір сретін екі жынысты адамдар тобыны, болу ажеттігін айтамыз. Екіншіден, осы халыты мір сруі шін жері, ауматы болуы. шіншіден, мемлекетте кімет, яни, елді басаратын бір немесе бірнеше тлалардан тратын халыты кілдері болуы ажет. Тртіншіден, сол кіметті егемендігі. орыта келгенде, ыты тек толы субъектісі мемлекет ана траты бейтарап мртебеге ие бола алады.

Халыаралы йымдар – бл халыаралы ыты ерекше трдегі субъектісі болып табылады. Оны ы субъектілігі мемлекеттерді ы субъектілігіне самайды. азіргі жадайда е лкен мбебап йым болып Б саналады.

Халыаралы йымдар з кілеттіктерін жзеге асыру барысында ытар мен міндеттерге ие болмайды. Сонымен атар, оларды здеріні жеке шекарасы болмайды.Халыаралы йымдар тек ана халыаралы шарттарды негізінде жмыс істейді.

Халыаралы йымдар з міндеттерін орындамаан жадайда жауаптылыа тартылады. Кез-келген халыаралы йым мше мемлекеттерді бастамасымен з жмысын тотатуы ммкін. Мысалы, лттар Лигасы з жмысын 1939 ж. тотатты.

Жеке тлаларды халыаралы ыты мртебесі. Индивидті халыаралы ы субъектісі ретінде танылуы не танылмауы осы субъектіге ойылан мінездемеге байланысты. Егер индивидті халыаралы ыты субъектісі десек, онда бл тлаа халыаралы ыты нормалары тікелей сер етеді, яни, халыаралы ы нормалары субъектіні ытары мен міндеттерін анытайды. Жеке тлалара тікелей сер ететін кптеген халыаралы ыты нормалар бар. Мысалы, 1966 ж. Азаматты жне саяси ытар туралы пакт, 1989 ж. Баланы ытары туралы конвенция т.б. Біра алай боланымен де, жеке тланы халыаралы ыты толы субьектісі ретінде арастыра алмаймыз.

Халыаралы шарттар ыыны субъектілері халыаралы жалпы ыты субъектілері болып табылады. 1969 жне 1986 жылдардаы Вена конвенцияларында "келіссздерге атысушы мемлекет", "келісуші мемлекет", "келіссздерге атысушы йым", "атысушы", "шінші мемлекет" жне "шінші йым" ымдары олданылады. Келіссздерге атысушымемлекет — шарт мтінін дайындауа жне абылдауа атысушы мемлекет; келісуші мемлекет - кшіне енбегендігіне арамастан, шартты озіні міндетгілігіне келіскен мемлекет, атысушылар — кшіне енген шарт бойынша міндеттілік алан мемлекеттер, шінші мемлекеттер - шартты атысушысы болып табылмайтын мемлекеттер (1 -бап). Айтылан ымдар халыаралы йымдара да олданылады.

Халыаралы шарттарды жасауа мемлекеттерді ішкі задары да кп лесін осады. Казахстан Республикасында 1995 жылы 12 желтосанда абылданан "Казахстан Республикасыны халыаралы шарттарын жасау, орындау жне денонсациялау тртібі туралы" Казахстан Республикасы Президентіні Жарлыы жзеге асуда (рі арай Жарлы). Бл Жарлы халыаралы шарттарды ымын, трлерін, оларды жасау, орындау, тотату жне кшін жою мселелерін арастырады.

Халыаралы йымны белгілеріне мыналар жатады:

- халыаралы Жарылы шартты болуы;

- белгілі бір масаттарды болуы;

- сйкесінше йымды рылымы: траты органдар жйесі жне штаб-птері болуы;

- мше мемлекеттер ыы мен міндеттерінен ажыратылатын зіндік ытары мен міндеттеріні болуы;

- халыаралы ы нормалары мен аидаларына сйкес рылуы;

- ш жне одан да кп мемлекеттер мшелігі жатады

1969 ж. конвенцияа сйкес мемлекет басшылары, кімет басшылары жне сырты істер ведомстволарыны басшылары келісім-шарт жасауа арнайы жат ажет етпейді. кілеттілікті берілуі мемлекетті ішкі заымен реттеледі. Казахстанны заына сай Президентке, Премьер-министрге, Сырты істер министріне шартты арнайы кілеттіксіз жасауа ы берілген. Шет елдегі Казахстан Республикасыны елшілері немесе халыаралы йымдардаы кілдікті басшысы арнайы рсатсыз сол мемлекетті шеберінде немесе халыаралы йымдарды шеберінде халыаралы шарт жасасу туралы келіссз жргізуге ылы. Ал шарта ол оюды арнайы рсатты негізінде жргізеді. Ведомстволы шарттара министрліктер, мемлекеттік комитеттер жне баса да орталы атару органдарынын, сондай-а, Президентке тікелей баынышты органдарды басшылары з кілеттілік шеберіндегі мселелер бойынша арнайы рсатсыз шарт жасасу туралы келіссз жргізеді жне олара ол оя алады.

Глоссарий (терминдер): халыаралы ы, халыаралы шарт, халыаралы ы субьектілері, халыаралы йымдар, декларативтік теория, конститутивтік теория, зады тану, іс жзіндегі тану, де-юре тану, де-факто тану, аd hoc, Ad referendum, парафирлеу жне т.б.

СЖ тапсырмасы:

№1 СЖ: Реферат. Студентті зіндік жмысыны е басты трлеріні бірі реферат жазу. Реферат ы негіздері пні бойынша жазылады жне ол компьютер лгісіндегі 3-4 беттен аспауы керек. Реферат: кіріспе, негізгі, орытынды блімнен трады. Кіріспе блімде таырыпты жан-жатылыын, масатын жне талабын жне таырыпты зерттеуде андай дебиеттерді пайдалананыызды крсетесіз. Негізгі блімде реферат таырыбын ашып: ол ыса рі жеке зерттеуіізді крсетіп, салыстырмалы анализ жасаыз. орытынды блімде з тжырымдамаызды крсетесіз. Сондай а дебиеттер тізімін крсетесіз: 1) нормативтік ыты актілер; 2) негізгі дебиеттер; 3) осымша дебиеттер. Реферат ауызша оралады, белгіленген пайа сйкес бааланады.

Рефератты баалау критерийлері:

33. Таырыпты ылыми жне тжірибелік маыздылыы

34. Зерттеу таырыбы бойынша дебиеттерді тере оып, дрыс талдау жргізіп, оны дрыс жаза білуі

35. ажетті ортындыларды жасалуы

36. Материалдарды жоспара сайкес исынды жне рет-ретімен жазылуы

37. Жмысты деби тілмен дрыс жазылуы жне оны дрыс рсімделуі

Реферат таырыптары:

1. Халыаралы ыты жйесі.

2. Халыаралы ыты аидалары.

Халыаралы ыты нормалары, оны тсінігі мен трлері.
Халыаралы-ыты атынастарды субъектілері.
Халыаралы ыты даму тарихы.
азіргі кездегі халыаралы ыты жадайы.
Жеке тлалар халыаралы ыты субъектілері ретінде.
Халыаралы йымдар халыаралы ыты субъектісі ретінде.
Мемлекеттер - халыаралы ыты субъектісі ретінде.
Р-ні Конституциясыны халыаралы ы аидаларына негізделуі.
Халыаралы дипломатиялы ы
Халыаралы консулды ы
Халыаралы ы жне адам ытары

№2 СЖ: Глоссарий. Бл жмысты орындау шін оу курсыны басынан бастап, сынылан таырыптармен жмыс істеп, терминдер сздігін жасау ажет. Яни, сіз шін таныс емес, жаа сздерді (терминдерді) барлыын жазып алып, олара анытама бересіз.

СЖ тапсырмасын баалау критерийлері

· Мтінді зада негізделген нысан бойынша толтыру

· Казустарды таырыпа сай йымдастыру

· Рсімдеу сапасы

· Сауатты талылау

СОЖ тапсырмасы:Халыаралы дипломатиялы жне консулды ы таырыбын талылау.

й тапсырмасы:

Тмендегі дебиеттерді пайдалана отырып йде халыаралы шартты жасалу жолын кесте трінде крсетііз.

Нормативтік-ыты актілер:

1. Р Конституциясы. Алматы, 1995.

2. «Дипломатиялы ызмет туралы» 1997 ж. 12 арашадаы Р Заы. Егемен азастан, 1997, 18 араша.

дебиеттер:

М.А. Сарсембаев. Международное право. Алматы, 1996 ж.
Баянов Е. Мемлекет жне ы негіздері. Алматы: Жеті Жары, 2001.
Ынтымаов С.А. Отбасы ыы. Алматы: За дебиеті, 2002.
Оспанов .И. ы негіздері. Алматы. Жеті Жары, 2006.

Семинарлы сабаа баылау сратары:

1. Халыаралы ыты пайда болуы мен мнін айтып берііз.

2. Халыаралы жне лтты ыты араатынасын крсетііз.

3. Халыаралы ы жйесін сипаттаыз.

4.азастанны сырты саясатыны негізгі баыттарын анытаыз.

Реферат таырыптары

1. Мемлекет, ы жне кіметті шыу тегін тсіндіретін теорияларды жалпы сипаттамасы: теологиялы, патриархалды, кш крсету, келісімдік, тарихи-материалистік жне т.б.

2. Мемлекет мні жне оны тсіндіретін теориялара сипаттама.

3. азастан Республикасыны азіргі кезедегі ызметтеріне сипаттама.

4. Мемлекет нысаны: тсінігі, трлері.

5. Мемлекет жне оамны саяси жйесі.

6. Азаматты оам жне ыты мемлекет.

7. азастан Республикасында ыты мемлекет алыптастыруды теориясы мен практикасы.

8. ы тсінігі, мні жне мазмны.

9. леуметтік норма тсінігі жне трлері.

10. ы оамды нормативті реттеу жйесінде.

11. ы мнін тсіндіретін теориялара сипаттама.

12. ы нысандары.

13. Нормативті-ыты акт: тсінігі, трлері.

14. ы нормасыны тсінігі, негізгі белгілері.

15. азастан Республикасындаы ышыармашылы.

16. ыты атынас тсінігі, рамы.

17. ыты атынас субъектілеріне жалпы сипаттама.

18. ыты сана жне ыты мдениет.

19. ыбзушылы тсінігі, рамы жне трлері.

20. Зады жауапкершілік белгілері, трлері.

21. Конституциялы ы негіздері.

22. Конституциялы нормаларды ролі жне маызы, оларды тікелей рекеті.

23. Адам жне азамат ытарыны азастан Республикасы Конституциясында бекітілуі.

24. Адам ытары мен бостандытары жйесі.

25. Мемлекеттік билік органдары тсінігі жне жйесі.

26. азастан Республикасындаы мемлекеттік билікті туелсіз тарматара жіктелуі ыты мемлекет алыптастыру шарты.

27. азастан Республикасы Президентіні ыты мртебесі.

28. азастан Республикасы Парламенті за шыарушы кілді орган.

29. азастан Республикасы кіметі атару билігіні басшы органы.

30. Конституциялы Кеесті орны мен ролі.

31. азастан Республикасы прокуратурасыны рылу жне рекет ету тртібі.

32. азастан Республикасындаы сот органдары.

33. Мемлекеттік ызметті масаты жне міндеттері.

34. азастан Республикасы атару билігі органдарына сипаттама.

35. Жергілікті атару жне зін-зі басару органдары.

36. Азаматты ы жйесі, белгілері жне принциптері.

37. Азаматты ы субъектілері жне объектілері.

38. Жеке ксіпкерлік тсінігі жне трлері.

39. Зады тла трлері жне нысандары.

40. Мміле тсінігі, трлері жне жасалу нысандары.