ТААМ КОНТАМИНАНТАЛАРЫН САНДЫ АНЫТАЙТЫН ЖНЕ ИДЕНТИФИКАЦИЯЛАЙТЫН, ТАЛДАУ ЖРГІЗЕТІН ДІСТЕР
Хроматографияны жалпы тсініктері.азіргі ылыми-зерттеулер мен олданбалы зерттеулерде сорбциялы кбылыс кмегімен аса крделі осылыстарды бліп, таза кйінде алуды маызы зор. Бл мселені стті шешу ісінде адсорбциянын бірі болып саналатын хроматографияны орны ерекше. Ол — кптеген талдау, сипаттау, органикалы бірегей осылыстаы рбір изомерді блу ісінде таптырмас діс. оспа рамындаы компоненттерді сорбциялану абілеті мен жылдамдыыны айырмасы сорбент тйіршігі арылы оспа ерітіндісі жылжыанда айын байалады. детте сорбент бетіне жасы сорбцияланатын осылыс берік орналасатын (байланысатын) боландытан, кідірікірейді жне осы молекулалы абат сорбент бетімен (бойымен) баяу жылжиды. Бл былысты 1903 жылы орысты алым-ботанигі М. С. Цвет жасыл жапыраты осы тске бояп тратын крделі органикалы осылысты (пигментті) бліп алып, оны рамы мен асиетін зерттеу кезінде ашан. Ол бір шында шмегі бар ішіне алюминий оксиді толтырылан шыны ттікті тік орналастырып, онын, жоары жаынан лгі сімдік жа-пыраынан алынан ерітіндіні бояп, яды. Шамалы уаыт ткенде, ірілігі зара біркелкі саталан сорбент міндетін атаратын алюминий оксиді р тске боялан жне бірінен-бірі белгілі ашыта орналасан бірнеше саина секілді блшекке блінген.
Ал агрегатты кйге байланысты таралу механизмі жылжитын жне жылжымайтын фазаа жіктеледі. Мнда адсорбциялы механизм бойынша жретін атты дене жылжымайтын, газ жылжитын фазадан тратын газды немесе газ-адсорбциялы хроматографияа, ал таралу механизмімен жзеге асатын жоары температурада айнайтын сйы фаза жылжымайтын, газ жылжитын фазадан тратын газ-сйыты хроматографияа блінеді. Блар крделі органикалы осылыс рамын анытауа, жалпы аналитикалы химияда, ндірістік лабораторияларда ке олданылады. Хроматография химия, биология, медицинада мнай ндірісінде ке ріс алды. Бл діс арылы амин ышылдары, ферменттерді таы да баса заттарды таза кйінде бліп алуа ммкіндік туды. Азадаы зат алмасу процесстері, витаминдер, алкалоидтар туралы ілім толыымен хроматография дісімен алынан.
1. оспалар рамындаы заттарды агрегатты кйіне сйкес: хроматографияны газды, сйытык; газды-сйыты трлерін ажыратады.
2. оспаларды бір-бірінен ажырату механизіміне арай: адсорбциялы, таралу жне ион алмасу трлері болады.
3. Хроматографияны жргізу дісіне сйкес: бааналы, капилярлы, аазды жне жа абатты трлері.
4. Адсорбент абатты бойымен жретін озалмалы фазаны орын ауыстыру дісіне арай: фронтальды, айындаушы жне орын басушы трлерін ажыратады.
5. Хроматографиялы процесті жргізу масатына арай: оспаларды сапалы жне санды анализі;
6. Катализатор, ерітінділер - жйе асиеттерін зерттеуде олданылатын хроматографияны бейаналитикалы деп атайды.
Сйыты хроматография.Фаза араларындаы енетін компоненттерді екі трі: механизмі бойынша адсорбциялы жне таралу хроматографиясы болып блінеді. Ішінде ерітіндісі бар А мен В ыдыстары кез келген шайма ерітінділеріні оспасын алуа ммкіндік береді. Оларды райсысы ыздыру салдарынан рамындаы еріген ауадан арылатын камерамен жаласан. Еріткіштерді атынасын арнайы шмек реттеп трады да, шайма блікті тзу сызыты жылдамдыыны градиентін тудырады. Жоары ысыммен берілген сйы ирек ттік арылы ткенде термостаттаы негізгі баанаа беріледі. Мндаы бірінші баананы пайдалану тепе-тендік озалысты жне озалыссыз фазалар арасындаы тепе-тедікті алыптастырып, кез келген механикалы оспаларды тазартатын сзгі міндетін атарады. Олара сынаманы бірінші жне негізгі баана арасынан шприцті кмегімен енгізеді, сонан сон олар баанадан шыып, дифференциал детекторды лшегіш яшыы арылы тіп, жинаыша жетеді. Кейбір арапайым жйелерде температураны баыламайды. Соы жылдары капиллярлы сйыты хроматография дісі ке олданылуда. Онда те жіішке капилляр ішіне жылжымайтын сйы фазаны орналастырады.
Газды хроматография.Газды хроматография зіні те тез нтиже беруімен катар, тек аналитикалы талдау дісінде ана емес, ндірістегі колданбалы ылыми зерттеулерде ажетті заттарды рамын, адсорбция жылуын, зара рекеттесу кезіндегі активтілік коэффициентін, таы да баса сипаттарын анытауа олданылады. Бл дісте лкен беткейдегі жылжымайтын фаза арылы жылжитын фаза ретінде инертті газ (газ-тасымалдаушы) олданылып, шыш компоненттерді бліп алу ммкіндігі де бар. Жылжитын фаза ретінде кбіне сутегі, гелий, азот, аргон, кмірышыл газы олданылады. Газ-тасымалдаушы жылжымайтын фаза жне бліп алынатын затпен серлеспейді. Бл дісті газды тыыз-фазалы хроматография жне газды-сйыты хроматография трлерін ажыратады.
Газды хроматография – ыдыраусыз буланатын трлі заттарды оспасын бліп алатын мбебап дісті бірі. Мнда бліп алынатын оспаны компоненттері хромотографиялы баан бойымен газ-тасымалдаушы аымымен жылжып отырады. Блінетін оспа жылжу озалысына арай, жылжымайтын фаза мен газ-тасымалдаушы арасында бірнеше дркін таралады. Соында алынан зат детектормен тіркеліп, детектор сигналы автоматты трде потенциометрмен хромотограмма трінде немесе компьютермен жазылады.
Сурет- 3- Газбен жмыс жасайтын Сурет-4-Газбен жмыс жасайтын
AgilentTechology фирмасыны хроматограф Agilent 6890N. Цвет-800
хроматографы
Газбен жмыс жасайтын хроматографты рамында реттегіші бар алдыы панелінде трт атарлы дисплеймен орналасан. Хроматограф ПИД, ДТП, ПФД, ЭЗД, ТИД, масс-селективпен, атомды-эмиссионды детекторлармен амтамасыз етілген. Автоматты режимде лгіні сараптауды тоыз дісін жадыда сатауа ммкіндік береді. Газбен жмыс жасайтын хроматограф алдыы атарында орналасан екі жолды реттегіш дисплейі бар. Масс-селективті, атомды-эмиссионды детекторлармен амтамасыз етілген. Автоматты режимде жмыс жасауа ммкіндік береді.
Адсорбциялы хроматография. Бл діс заттарды бір-бірінен ажырату,
оларды ртрлі адсорбциялануына жне озалу жылдамдыыны трліше болуына негізделген. Адсорбент ретінде А12О3, СаСО3, МgО, ант, крахмал олданады. Осы адсорбенттермен толтырылып ттік арылы бірнеше заттарды оспаларынан тратын зерттелетін ерітінді ткізіледі. Ажыратуа тиісті заттарды адсорбциялану абілеті ртрлі боландыган бл заттар ттік баанасын бойымен бір-бірінен ртрлі ашытыта орналасан. Жоары жаында адсорбциялануы кшті заттар одан рі адсорбциялануы тмен заттар орналасады. Егер оспа райтын заттарды тсі ртрлі болса, оларды ионы ттік баанасы боланда тсті зоналар пайда болу арылы круге болады. Осылай бір-бірінен блінген заттарды таза кйінде бліп алу шін шыны ттіктен зона бойынша кесіп алады. Содан со рбір зонадаы адсорбцияланан затты сол зата лайы еріткіш арылы бліп алады. М. Цвет осы ашан діске сйеніп жапыраты жасыл пигменті трт тсті компонеттен тратындыын анытады: хлорофилл, ксантофилл, каротин, хлорофилл.
Ион алмастырыш адсорбция.атты дене — сйы зат жанасу шегіндегі адсорбция тріні біріне жататын ион алмастырыш адсорбцияны маызы аса зор. Ерітіндідегі кшті электролиттер толыымен дерлік диссоциация серінен иондара ыдырайтындытан, олара кдімгі адсорбциялы жне р трлі электр кштері сер ету нтижесінде осы электролиттерді атты адсорбент бетінде адсорбциялауды з ерекшеліктері болады. Кшті электролит иондарын адсорбциялау екі тектегі кшті сері арылы жреді екен. Олар адсорбентті беттік молекулалы жне иондар адсорбциялананда пайда болатын электр кші. Электролит адсорбциясыны ш трі бар: эквивалентті; ауыспалы; ерекше немесе тадамалы.
Эквивалетті адсорбция кезінде электролит молекуласы тгелдей сііріледі. Берілген электролитті жасы адсорбцияланатын ионы зіні екінші нашар адсорбцияланатын ион жбын (электролит молекуласы екі ионнан трады) адсорбент бетіне тартады. Мнда екінші ионны адсорбцияланыш абілеті артады да, ерітіндідегі адсорбциялайтын баса иондар бірінші ионны адсорбциялануын тмендетеді. Сйтіп екі ион да бірдей (эквиваленттілік жадайында) адсорбцияланады, сондытан да эквивалентті адсорбцияны молекулалы деп те атай береді. Ол лсіз электролиттерге тн. Эквивалентті адсорбция жадайында, фазаларды жанасу шегіндегі электр нейтралдылы саталады. Ал ауыспалы адсорбция былысында электролит иондарыны біреуі іріктеле келіп, адсорбент бетіне жаындаанда атты адсорбенттен осы мндегі зарядтас баса ион ерітіндіге алмасады. Сйтіп электролит ерітіндісіндегі жне атты адсорбенттегі аттас иондар бірімен-бірі орын алмасады екен. Мндай ион алмастыру былысы тепе-тедік жадайында, яни эквивалентті трде алмасандытан, екі фазаны жанасу шегі ркез электр нейтралды болады. детте ауыспалы адсорбция баса адсорбциядан баяу жреді жне оны хемосорбция процесі ретінде де арастыруа болады. Егер ауыспалы адсорбция кезінде адсорбент зіне сіірген ион орнына ерітіндіге сутекті немесе гидроксидті эквивалентті ионын берсе, онда мндай адсорбцияны гидролиттік деп айтады. Мысалы, натрий хлориді, калий хлориді немесе нитраты секілді нейтрал тздарды ерітіндісін активтелген кмір арылы ткізсе, онда активтелген кмір осы ерітіндіден зіне аниондарды адсорбциялап, оларды орнына гидроксил тобын береді, сйтіп ерітінді лсіз сіл-тілік орта крсетеді. Олай болса, гидролиттік ауыспалы адсорбция кезінде активті бетте; жанасу шегінде болатын кптеген ауыспалы не баса да былыстара арамастан сутек жне гидроксил иондары алмасады.
Абсорбциялы спектроскопия - спектроскопияны крінетін (380-780 нм), инфраызыл (780 – 15*103 мкм) жне ультраклгін (15*103 - 7,5*104) сулеленулеріні жтылу спектрін арастыратын блімі. Абсорбциялы спектроскопия дістері кез келген агрегатты кйде болатын заттарды электромагниттік суле шыаруын сііруге негізделген. Атом мен молекулалар электромагниттік суле шыаруын сііру процесінде энергетикалы козан кйіне ауысады. Сіірілген суле зат атомы мен молекулаларыны айналмалы, тербелмелі, ілгерілемелі энергияларын арттыруа жмсалады. Кейбір жадайда мндай энергия фотохимиялы былыстара да пайдаланылады. Суле шыаратын объектілерді тріне карай: абсорбциялы спектроскопияны атомды жне молекулалы деп екіге бледі.
Атомды-абсорбциялы спектрометрия – ерітінділер мен оны тздарындаы, табии жне аын сулардаы, технологиялы жне баса да ерітінділердегі металл млшерін анытау шін, атомды спектрі бойынша сіірілуіне санды элементтік талдау жргізуге арналан рал. Атомды-абсорбциялы спектрометрлерді оршаан орта обьектілерін(су, ауа, топыра), азы-тлік дайындайтын шикізаттар мен азы трлерін талдау, медицина, геология, металлургия, химия ндірісі, ылыми зерттеулер саласында жиі олданылады.
Бл дісті жмыс істеу аидасы зерттелетін лгіні атом буы арылы ткен жарыты суле сііру шамасын лшеуге негізделеді. Зерттеудегі затты атом буына айналдыруа атомизатор олданылады. Жоары дегейдегі нтижеге ол жеткізу шін, Уолшем растыран ережелер аидатын ата адаалау ажет:
-атом буын максималды сііруіне сйкес болуы шін, толын зындыы суле шыару кзіні максималды зындыына те болуы тиіс;
Атом буын сііруді жартылай еніні сызыы суле кзіні сызыынан екі есе лкен болуы тиіс. Зерттелетін сынаманы атом буы арылы ткен жары сулесі монохроматора тсіп, сулелену арындылыын тіркейтін абылдаыша тседі.
Атомды абсорбциялы спектроскопияда талдау жасалмай трып-а зат рамына енетін, аз млшерде болса да, атома не иондара дейін ыдырай алатын элементтер аныталады. Молекулалы абсорбциялы спектроскопияны артышылыы спектрді алу кезінде затты згеріссіз алатындыымен тсіндіріледі. сіресе клгін (ультра - сіре), крінетін жне инфраызыл спектр айматарында зерттелетін зат молекулаларыны немесе иондарды суле шыаруын сііруге негізделген молекулалы абсорбциялы талдау кезінде затты тек элементтік рамы жнінде емес, молекулаларыны рылысы жнінде де млімет алуа болады. Мысалы, осы діспен алюминий хлоридіні бетіндегі буды AlCl3 жне Аl2Сl6 молекулаларынан тратыны, сйы жне атты кйдегі алюминий хлоридіні осарласан димер молекула трінде болатыны; алюминий ш хлоридіні эфирлі ерітіндісінде AlCl4 жне AlCl3 иондарыны кездесетіні; жптасан аллюминий хлоридіні молекуласында соы Al-Cl ж не Al-Cl-Al байланысыны барлыы аныталан.
Спектрофотометрия(абсорбциялы) - (лат spektrum – елестету, бейне) – ультраклгін (200-400нм), кзге крінетін (400-760нм) жне инфраызыл (>760) спектрлерін сііруіне негізделген ерітінділер мен тыыз заттарды зерттейтін физикалы-химиялы діс. Спектрофотометрияда тсетін жарыты сііру арындылыы толын зындыымен зара туелділікті зерттеу болып табылады. Бл діс трлі осылыстар рамы мен рылысын (кешен, бояулар, талдамалы реагент), заттарды санды жне сапалы (металдаы элементтер ізін, балыманы) анытауда кеінен олданылады. Спектрлер здіксіз жне дискретті (здікті) болып блінеді. Спектр ымы кбіне тербелмелі процестерде (мысалы, тербеліс спектрі, дыбыс спектрі, оптикалы спектрлер, теледидарлы сигналдар спектрі, т.б.) жиі олданылады. Ядролы физикада массалар спектрі, сондай-а импульстер, энергиялар жне жылдамдытар спектрі ымдары да пайдаланылады. Зат атомдары мен молекулалары электромагниттік суле шыаруды сііре отырып, энергетикалы оздырылан кйге ауысады. Атомдар мен молекулаларды осы сіірген энергиясы оларды тербелмелі, айналмалы немесе ілгерілемелі энергиясын арттыруа жмсалады, ал кей жадайда ол екінші реттік суле шыаруа немесе фотохимиялы процесс тріне трленеді. Электромагниттік суле шыаруды бірнеше трлері белгілі: -сулелер; рентген суле шыару; сіреклгін, крінетін, инфраызыл, микротолынды жне радио жиілікті суле шыару.
Атомды-эмиссионды спектрофотометрия.АЭСнемесе атомды-эмиссионды спектрлі талдау –бос атомдар мен иондарды газды фазадан ткізу арылы спетрлерін зерттеуге негізделген, элементтік талдау дістеріні жиынтыы болып табылады. детте эмиссионды спектрлерді толындарды ыайлы оптикалы зындыы 200 1000нм аралыында тіркеледі. Атомды-эмиссионды талдау шін жары кзі ретінде отты жалыны не плазманы алуан трлері, электрлік жары шыны мен лазерлік шын плазмасын олданады.
АЭС- сйы, тыыз, газтрізді заттарды заттар рамындаы оспаларды элементтерін санды талдап, сараптайтын аса сезімтал жедел діс болып табылады. Бл дісті нерксіп ндірісінде, пайдалы азбаларды айта деуде, биологиялы, медициналы, экологиялы зерттеулер жргізу кезінде кеінен олданылады. Бл дісті баса дістерден артышылыы – аз клемдегі сынама лгісінен жоары длдікпен лкен клемдегі элементтерді бірмезгілде санды анытаумен ерекшеленеді.
Спектроскопиялы дістер толын зындыы немесе жиіліктен сулеленуді шыарылуы немесе жтылуы интенсивтілігіні туелділігін зерттейді. лшелінетін энергияларды аралытары 
бар дістер шін кп ретте айырады (1-кесте).
1 кесте - Спектроскопиядаы толын зындытары мен жиіліктер диапазондарыны мндері
| Спектрлер | Жиіліктер, Гц | Толын зындытары | лшем бірліктері |
| ЯГР | 
| 
| мм/с |
| Рентген | 
| 
| эВ |
| Фотоэлектронды | 
| 
| эВ |
| Электронды |
|
| нм |
| Тербелмелі | 
| 
| см-1 |
| Айналмалы | 
| 
| МГц |
| ЭПР | 
| 
| МГц |
| ЯМР | 
| 
| МГц |
| ЯКР | 
| 
| МГц |
Атомды спектрлер. АСТ-ны физикалы негізі. АСТ дістері: сапалы жне санды эмиссионді, атомды– абсорбциялы жне атомды – флуоресценттік. Аспаптар мен эксперимент техникасы.
Атомды спектрлік талдау (АСТ) жтылу мен шыару атомды (ионды) спектрлері бойынша лгіні элементті рамын анытайды.
Сапалы АСТ-да зерттелетін заттан алынан спектрді арнайы кестелер мен атластарда келтірілген элемент сызытарыны спектрімен салыстыруды жзеге асырады.
рбір сызы оны жоары дегейіні энергиясына те белгілі озу потенциялына ие. рбір элементті атомы арнайы энергетикалы дегейлер жйесіне ие боландытан, олар берілген элементке сипатты спектрлік сызытарды сулелендіруге шыарады. Спектрді оптикалы айматарына инфраызыл, крінетін жне инфраклгін кіреді.
Эмиссионды спектрлік талдау дісі. Тіркеу жне спектрлік сызытарыны интенсивтілігін лшеу дісіне байланысты эмиссионды спектрлік талдауды визуал, фотографиялы жне фотоэлектрлік дістері бар.
Визуалды дістер визуалды тіркеуге, талдалынатын лгіні спектрлік сызыыны фотометриясына негізделген жне жары сулеленуіні абылдауышы ызметін атаратын кз асиеттерінен туелді кбінесе арапайым діс болып табылады. Визуалды дістерді 400-700 нм толын зындыы аумаындаы спектрлерді зерттеуде ана олдануа болады. Визуалды дістер стилоскопиялы жне стилометриялы болып блінеді.
Фотографиялы дістер спектрлерді фотографиялы тіркеуге негізделген. Графикалы діспен спектрді тіркеуші ралдары (аспаптары) спектрографтар деп аталады. Спектрографтарды жмыс істеу аймаы ~1000 нм толын зындыымен шектеледі, себебі фотографиялы тіркеу дісін крінетін жне ультраклгін облыстарда олдануа болады. Спектрлік сызытарды интенсивтілігін фотопленкада немесе пленкадаы кескінні араюы дрежесіне байланысты микрофотометр кмегімен лшейді. Фотоэлектрлік діс талданатын лгі спектріні фотометрия жне фотоэлектрлік тіркеуіне негізделген. Аналитикалы аныталатын элементті спектрлік сызыыны жарыты аыны оны монохромат немесе полихроматпен (квантометрмен) алан баса спектрлерден блу оны электрлік сигнала трлендіреді жне осы сигнал шамасы бойынша сызыты интенсивтілігін лшейді. Жары аынын электрлік сигнала трлендіру электрлік жары абылдауыштары кмегімен жзеге асырылады (вакуумды фотоэлементтерді немесе фотоэлектрлік кбейткіштерді).
Атомды-абсорбционды талдау аныталатын элементті еркін атомдарыны рбір элементіні толын зындыы шін сипаттамалы резонансты сулеленуін жинатапжтуы абілетіне негізделген. Талданатын лгіні арапайым абілетті ерітіндіге кшіреді. Жтылуды байау шін талдалынатын ерітіндігіні шам жалынына аэрозоль трінде рлейді, онда молекулаларды термиялы диссоциациясы жреді. Осы кезде пайда болан кптеген атомдар озбаан алыпты кйде болады. Олар сырты стандартты сулелену кзінен шам жалыны арылы тетін здік сулеленуді жту абілетіне ие.
Атомды – флуоресцентті талдау лгіні атомизаторда буландырады. (жалынды, графитті трубкада, жоары жиілікті жне орташа жиілікті разряд плазмасында). лгіні атомды буын, зерттелінетін элементті резонансты сулеленумен сулелендіру, оны флуоресценциясын тіркейді.
Вольтамперометрия. Сапалы талдауды иондарды немесе молекулаларды жарты толынды потенциалы бойынша жргізеді, йтсе де, бл шаманы мніне аялы (фон) электродитті ыпалын, ерітіндіні рН, кешенделетін агенттер мен беттік актив заттарды атынасуы, таы басаларды едуір ыпал ететінін ескерген жн. Санды есептеу шін Илькович тедеуін онын барлы параметрлеріні санды мндерін анытау иындыына байланысты олдануа болмайды. Сондытан да іс жзінде не тзуді тедеуі (І=КС), не тура лшемдеу дісі, не стандартты тзу немесе стандартты осымшалау дістері пайдаланылады. Егер екі ионны жарты толынды потенциалыны айырымы 0,2 В-тан арты болса, онда полярограммада екі толын байалады, яни екі ионды атар анытауа болады. Аныталатын деполяризаторды (талданатын ионны) концентрациясы 10-2 мен 10-6 моль/л аралыында, детте 10-3-10-4 М бола алады. Ал полярографияны баса трлері бдан да тменгі концентрацияларда жмыс жргізуге ммкіндік береді. Ортаны дрыс тадаанда (аялы электролитті, рН, т.б.). тамшылайтын сынапты электродты кмегімен барлы металдарды, тіпті сілтілік металды да анытауа болады. Ал тамшылайтын анодты электрод кмегімен аниондарды талдап анытауа болады, мысалы:
2Hg + 2Вг- -> Hg2Br2 + 2е; Hg + 4CN- -> [Hg(CN)4]2-1 + 2е
Органикалы заттар тамшылайтын сынапты анодты электродта тотысызданып не тотыан кезде, кбінесе бл атынас айтымсыз жне сатылай жреді. Осыан арамастан азіргі кезде кшеген органикалы осылыстарды анытау дістемесі жасалан: альдегидтерді, кетондарды, нитрилдерді, тиолдарды, хинондарды халкогенді жне галогенді туындыларын. нитро-, азо-, т.б. осылыстарды дстрлі полярографияны ылыми-зерттеу жне ндірістік лабораторияларда олданады. Соы кездері полярография жаа баыт алып, оны сезімталдыы мен тандау ммкінділігі артты. Мысалы, полярография жйесінде осциллографты олдану, катодты-анодты процестерді реттеуге ммкіндік береді. Сондай-а, бл дістін бір трінде айнымалы тотарды да олданады. Мндайда электродка бір алыпты жне тзу сызыты сетін кернеу мен айнымалы кернеу беріліп, аз млшердегі заттарды талдаанда, полярограмманы ауытытатын конденсаторлы токты азайтуа ммкіндік болады.
Полимеразды тізбекті реакция (ПТР) – зерттелетін микроорганизм геномыны ерекше учаскесін анытауа ммкіндік беретін, ДН-РН (амплификация) фрагменті кшірмелеріні санын кп еселеп кбейтуге негізделген реакция; зерттеуді молекулярлы-генетикалы дісі. ПТР дісі арылы тікелей клиникалы материалдаы (цервикалды арнадан алынан эпителиальды жасушаларды ырындылары, кздерді, жтыншаты арты абырасыны конъюнктивтері, зр, шует тнбалары жне т.б.) оздырышты анытауа болады. Инфекцияларды тек асынан трлеріне ана емес, сонымен бірге латенттік трлеріне де диагностика жргізуге ммкіндік береді. ПТР иын егілетін, егілмейтін жне саталатын патогендік микроазаларды диагностикасында тиімді болып табылады.
азастан Республикасы кіметіні 2012 жылы «10» атардаы №13 аулысымен бекітілген «Зертханалара ойылатын санитариялы-эпидемиологиялы талаптар» санитариялы аидаларына сйкес ПТР дісімен зерттеулер жргізген кезде мынадай аидалар саталуы тиіс: 1) мына айматар шін жеке й-жайлар блінеді: сынама дайындау, реакциялы оспаларды, детекциялар (нтижелерді есепке алу) дайындау; 2) сынама дайындау й-жайы (блмесі) материалды абылдау блмесіне жаын, детекцияа арналан блме ммкіндігінше баса айматардан алыс немесе олара ауа аынымен амплификация німдеріні енуін болдырмайтын ошауланан блікте орналасады; 3) р аймата зіне тиесілі жиаздар жиыны, тоазытыштар/мздатыштар, зертханалы жабдытар, реагенттер, автоматты тамшуырлар (дозаторлар), штытар, пластикалы жне шыны ыдыстар, ораныш киімдері, ая киімдер, нтасыз бір рет олданылатын олаптар, жинау мкммалы жне тек осы блмеде олданылатын баса да шыыс материалдары болуы тиіс; 4) ПТР-ді рбір кезеі бір рет олданылатын шыыс материалын олдану арылы автоматты тамшуырды (дозаторды) жеке жинаымен жзеге асырылады. Бір рет олданылатын шыыс материалы (штытар жне ттіктер) ДН-аздан жне РН-аздан бос, апирогенді болуы тиіс. штытарда сзгіштер бар (аэрозолды кедергі) болуы тиіс; 5) ПТР бойынша барлы жмыстар жмысты рбір кезеі амтамасыз етілетін нтасыз бір рет олданылатын олаппен жргізіледі; 6) жабдытарды, шыыс материалдарын, реактивтерді, олаптарды, халаттарды бір й-жайдан екінші й-жайа тасымалдауа жол берілмейді; 7) сынама дайындау жне реакциялы оспаларды дайындау кезедері ББ-да жргізіледі; 8) ПТР жргізуге арналан барлы й-жайлар жуу жне дезинфекциялы ралдарды серіне тзімді материалмен жабылады; барлы й-жайларда бактерицидті сулелегіштер орнатылады; 9) ПТР-ді барлы кезедерін ткізуге арналан реагенттерді сатау шарттары олдану бойынша нсаулыа сйкес болуы тиіс. Клиникалы лгілер реагенттерден блек саталады; 10) терезелер тыыз жабылуы тиіс. Жмыс стелдеріне кн сулесіні тікелей тсуінен орау шін дезинфекциялы ралдара тзімді материалдан жасалан жарытан ораушы лдір олданылады. Жалюздерді ша жиналуына байланысты олдану сынылмайды; 11) ПТР зерттеулеріне арналан й-жайларды жеке имаратта орналастыру кезінде мыналар кзделеді: материалды абылдайтын, лгілерді тіркейтін жне алашы деуден ткізетін блме, дрігерлерге арналан блме, киім ілетін орын, дретхана, себезгі, ойма й-жайлары, автоклав, жуатын блме; 12) ПТР зерттеулерін наты уаыт режімінде жргізген кезде детекция шін жеке й-жай ажет етілмейді.