ТААМ РАМЫНДАЫ КЕЙБІР БГДЕ АРАЛАСПАЛАРДЫ ОРГАНИЗМГЕ ОЛАЙСЫЗ СЕРІНІ АУПІН БААЛАУДЫ ЫЛЫМИ

НЕГІЗДЕЛГЕН КРИТЕРИЙЛЕРІ

 

азіргі нары заманында кез-келген німді ндіру, тарату мен ттыну барысында оны оршаан орта мен адам шін зиянын тигізіп, ауіп-атер туындату ммкіндігін ескеру ажет. Кей жадайда ауіптілік тізбектеліп нім дайындауды келесі кезедеріне жаласуы ммкін.

Сурет 1. Азы-тлікті ластануыны наты кздері.

 

 

 

Адам шін потенциалды химиялы жне биологиялы заттар азы-тліктер рамына шоырланып, (тірі организмдер зат алмасуын амтамасыз ететін биологиялы тізбектер арылы), ауыл-шаруашылы ндірісіні кезеінен бастап, шикізат пен азы-тліктерді саталуы, орап-апталуы, табалануын амти отырып, барлы таамды тізбектермен жаласады.

 

Кесте 1- Азы-тліктерді бгде заттармен ластану кздері

 

Ластау типі	Азы трі	Контаминация сипаты	Контаминанталар
Антропогендік	сімдік текті	сімдіктерді жапыраы, жемістері, ашы бліктерінде жиналуы	Пестицидтер, инсектицидтер, фунгицидтер, гербицидтер
сімдік текті	Ластанан топыратан тамыр жйесіне сіуі	Кадмий, орасын, мырыш, минералды тыайтыштар компоненттері, сіресе нитраттар.
Жануар текті (су организмдері, балы)	нерксіп ксіпорындарынан шыан аынды сулар ластаушыларыны балы пен моллюскалар тінінде шоырлануы	Сынапты органикалы осылыстары; хлорорганикалы осылыстар
Жануар текті	Емдеу мен жануарлар суін тездетуге олданылатын дрі-дрмектерді жануар тінінде	Гормондар, гормонтрізді заттар, антибиотиктер
Жануарлар	Асшеберлік жне технологиялы деу кезінде кейбір заттарды тзілу мен шоырлануы	Полициклдік ароматты кмірсутектер, N-нитрозоаминдер, фенолдар, алайы, орасын
сімдік текті жне жануар текті	Азыты сатау мерзімін зарту, сапасын жасарту масатында аыры німге арнайы осу.	Таамды стемелер, бояулар, консерванттар, антитотытырыштар, эмульгаторлар, ароматизаторлар жне т.б.
Табии	сімдік жне жануар текті	олайлы жадайда бактерияларды кбеюінен токсин тзілуі мен бактериалды тымдану	B. cereus, токсиндер, Cl. botulinum, сальмонелла, стафилококкты энтеротоксиндер
Жануар текті	Контаминацияланан мал жемдерін олданудан ст пен тіндерде шоырлануы	Микотоксиндер: афлатоксиндер, охратоксиндер
Жануар текті	Паразиттермен заымдануы	Паразиттер

 

Кесте 2 – Азы-тліктерді ластаушылар

 

Азы-тлік топтары	Ластаушылар
Ет пен ет німдері	Уытты элементтер, антибиотиктер, пестицидтер, радионуклидтер, гормоналды препараттар, нитриттер, нитрозоаминдер, бенз[а]пирен, микробтар, паразиттер
Ст жне ст німдері	Уытты элементтер, микотоксиндер, тежегіш заттар, радионуклидтер, антибиотиктер, пестицидтер, микробтар
Дн жне дн німдері	Уытты элементтер, микотоксиндер, радионуклидтер, пестицидтер, микотоксиндер, бенз[а]пирен, нитрозаминдер, зиянды оспалар, нан мен асты орын заымдаушылар
Жеміс, ккністер	Уытты элементтер, радионуклидтер, пестицидтер, микробтар, нитраттар
Жмырта мен жмырта німдері	Уытты элементтер, радионуклидтер, пестицидтер, микробтар, антибиотиктер
Бал ндірісіні німдері	Уытты элементтер, радионуклидтер, пестицидтер, микробтар

 

Азы-тлік ауіпсіздігімен байланысты барлы ауіп-атерлер азыты трі, ндіру сипаты, олданылатын ндірістік ралдарды ерекшеліктерін талдап, идентификация жргізіп тіркейді.

ауіптілікті идентификациялау ауіпті талдау кезіндегі е жауапты міндеттерді бірі, йткені идентификациялау кезіндегі жіберілген ателіктерді келесі кезедерде тзету ммкін емес. Сондытан, арнайы дайындытан ткен білікті сарапшы мамандар идентификация нтижелерін ылыми зерттеулер негізіне сйеніп орытынды береді.

ауіптілікті идентификациялауды р мекеме з бетінше жргізеді, себебі бірдей нім шыаратын р ндірушіні ызметінде олданатын шикізаттарына байланысты ауіптіліктері де келесі элементтері бойынша ерекшеленеді:

- шикізат, ингредиенттері;

- рецептурасы;

- ндіру рал-жабдытары;

- технологиялы рдістер;

- соы нім алу мен деу дістері;

- ызметкерлер зырлыы.

ауіптілікті идентификациялау келесі тртіп пен тізбектерде жргізіледі:

- барлы нім мен жаа німдерге жргізеді. Азыты рамына осылатын шикізаттары мен рецептурасын згерткенде, айта деу рдістерін, аптамасын алмастыранда, ауіптілікті идентификациялау нтижелерін айтадан арастыруды талап етеді;

- азы ндіруді барлы тізбегінде – шикізат абылдаудан одануа дейін жргізеді. Мнда азы ндіру тізбегіндегі ауіптілікке атысты, аыры німні ауіпсіздігі шін маызды кез-келген апарат олданылуы тиіс;

- барлы ауіпті факторлар: биологиялы, химиялы жне физикалы бойынша;

- алдын ала дайындалан апараттарды олдану бойынша;

- мекеме мен ызметкерлер, сарапшылар тжірибесін олдану бойынша;

- сырты апарат кздерін, эпидемиологиялы жне тарихи деректерді олдану бойынша;

- азытарды технологиялы операцияларын, ндірістік рал-жабдытарын, кезедерін, ауіптілік туызуы ммкін шикізаттарыны ауіпті тстарына наты талдау жргізу бойынша;

- нтижелерді тіркеп, яни жазба трінде белгілеу.

Потенциалды биологиялы, химиялы жне физикалы ауіпті факторлар тменде берілген. НАССР жмысшы тобыны басты масаты осы ауіпті факторларды анытау болып табылады:

ауіпті факторларды трлері:

- физикалы;

- химиялы;

- биологиялы;

- сапалы (ызыушылы танытан мекемелер шін).