ТААМДЫ ЗАТТЕКТЕР МЕН АЗЫ-ТЛІК АУІПСІЗДІГІ САЛАСЫНДАЫ ЗАДЫЛЫ ЖАТТАР
«Техникалы реттеу туралы» За негізінде елімізде техникалы реттеуді реформалау республика мекемелеріні бсекеге тсу ммкіндігін лайтуа, олара экспортты баыт беруге азастан экономикасын лемдік ауымдастыа интеграциялауа баытталан. Бл мселелерді шешу техникалы нормалау саласындагы саясатты згертуге, стандарттау, сертификаттау, мемлекеттік техникалы реттеу жне тексеру жйелерін реформалауа, оларды мемлекеттік техникалы басару жйесіне енгізуге тікелей байланысты. Халыаралы тжірибеде міндетті трде олдануа жне саталуа тиісті талаптар техникалы регламенттерде, занамаларда, сауларда жне кімет органдарыны жарлытарында крсетіледі. Техникалы регламенттерге енгізілетін талаптар: адамдарды мірі мен денсаулыыны, азаматтарды мліктері мен оршаан ортаны ауіпсіздігі, лтты ауіпсіздік жне ттынушыны алданудан сатау болып табылады.
ТАМА НІМДЕРІНІ АУІПСІЗДІГІ ТУРАЛЫ» Р Заына сйкес, 19-бапты тама німдерін ткізу кезінде оларды ауіпсіздігіне ойылатын талаптарда- Тама німдерін ткізуге азастан Республикасыны тама німдеріні ауіпсіздігі туралы занамасында белгіленген талаптара сйкес келетін ішкі сауда объектілерінде ана жол беріледі. 2 тармата - егер тама німдерін ткізу кезінде оларды ауіпті сипат алуына келген жнсіздікке жол берілсе, оларды ткізуге болмайды жне тиісті сараптамаа жіберіліп, оны нтижелері бойынша кдеге жаратылады немесе жойылады. 3 тармата келінетін елді занамасында, стандарттарында згеше талап етілмейтін жадайларды оспаанда, азастан Республикасынан кетілетін (экспортталатын) тама німдері азастан Республикасыны занамасында белгіленген талаптара сйкес болуа тиіс делінген. азастан Республикасыны тама німдеріні ауіпсіздігі туралы занамасында белгіленген талаптара сйкестігі куландырылан жаттары жо тама німдерін ткізуге тыйым салынады. азастан Республикасыны аумаына келінетін (импортталатын) тама німдеріні ауіпсіздігіне ойылатын талаптарда азастан Республикасыны аумаына келінетін (импортталатын) тама німдеріні ауіпсіздігі азастан Республикасыны тама німдеріні ауіпсіздігі туралы занамасында белгіленген талаптара сйкес болуа тиіс. Осы Заны 9-бабында белгіленген талаптара сйкес мемлекеттік тіркеуден тпеген тама німдеріні келінуіне (импортталуына) тыйым салынады. .азастан Республикасыны Мемлекеттік шекарасы арылы ткізу пункттерінде мемлекеттік баылауды жзеге асыратын лауазымды тлалар з зыреттері шегінде тама німдерін арап-тексеруді, оны тауара ілеспе жаттарын тексеруді жргізеді.
Егер азастан Республикасыны аумаына келінетін (импортталатын) тама німдері осы Заны 12-бабыны 4-тармаында белгіленген талаптара сйкес болмаан жадайда, осы тарматы бірінші блігінде аталан лауазымды тлалар оларды келуді (импорттауды) уаытша тотата тру жне тиісті сараптамаа жіберу туралы шешім абылдайды немесе азастан Республикасыны занамасында белгіленген тртіппен оларды азастан Республикасыны аумаына келуге (импорттауа) тыйым салады. Субъект тиісті сараптама нтижелері бойынша ауіпті деп танылан тама німдерін азастан Республикасыны аумаынан ш кн ішінде тысары кетуге міндетті. Егер ауіпті тама німдері осы тарматы бірінші блігінде белгіленген мерзімде азастан Республикасынан тысары шыарылмаса, олар азастан Республикасыны тама німдеріні ауіпсіздігі туралы занамасына сйкес кдеге жаратылады немесе жойылады. ауіпті тама німдерін ндіруді (дайындауды), айналымыны немесе кдеге жаратуды бір немесе бірнеше процестерін (сатыларын) тотатуа ойылатын талаптар ойылады. Тама німдерін зірлеу (жасау), ндіру (дайындау) жне айналымы процестерінде (сатыларында) пайдаланылатын машиналар мен жабдытара, материалдар мен бйымдара жне тама німдерімен байланысты материалдар мен бйымдара ойылатын талаптарда - тама німдерін зірлеу (жасау), ндіру (дайындау) жне айналымы процестерінде (сатыларында) пайдаланылатын машиналар мен жабдытар, материалдар мен бйымдар: азастан Республикасыны тама німдеріні ауіпсіздігі туралы занамасында белгіленген талаптара сйкес болуы тиіс.
Тама німдерімен байланысты материалдар мен бйымдара халыты санитарлы-эпидемиологиялы салауаттылыы саласындаы укілетті орган берген, ауіпсіздігін куландыратын жат оса тіркелуге тиіс. Тама німдерімен байланысты тасымал сыйымдылытарыны (цистерналар, танкерлер жне басалары), бырларды, сорыларды, шлангілерді, машиналарды, клік ралдарыны, жабдытарды жне аппаратураларды барлы бліктері азастан Республикасыны занамасына сйкес олдануа рсат етілген материалдардан дайындалуа тиіс.
Тама німдерімен байланысты материалдар мен бйымдарды ауіпсіздігін куландыратын жатта:
1) химиялы, биологиялы жне физикалы сипаттамаларын;
2) олданылуын, пайдаланылу тсілін;
3) шыу тегін жне ндіріс дісін;
4) беру, буып-тю дістерін жне сатау шарттарын;
5) пайдалану алдындаы дайындыын;
6) абылдау лшемдерін оса аланда, атерлерді сйкестендіру жне баалау шін ажетті деректер болуа тиіс.
Тама німдерін адаалау:
1) сйкестендіру;
2) деректер жинау жне жазу;
3) субъектілер арасындаы зара іс-имылдар туралы апарат;
4) деректер алмасу жолымен амтамасыз етіледі. Субъектілер тама німдерін зірлеу (жасау), ндіру (дайындау), айналымы, кдеге жарату жне жою кезінде технологиялы паспорттар жасау арылы тама німдерін адаалауды амтамасыз етеді, жаттамада ажетті технологиялы жне баылау операцияларыны жргізілгені туралы белгі соылып, аныталан ааулар жне оларды жою жнінде олданылан шаралар крсетіледі.
Субъектілер тиісті табалаулар мен олдарын оя отырып, осы жаттарды ресімдейді.
Тама німдерін адаалау жніндегі деректерді жазбасы оларды жарамдылы мерзімі біткен сттен бастап бір жыл бойы саталады. Тама німдеріні ауіпсіздігін ндірістік баылау азастан Республикасыны тама німдеріні ауіпсіздігі туралы занамасында белгіленген талаптара сйкес субъектілер зірлеген тртіппен жргізіледі. Тама німдеріні ауіпсіздігін ндірістік баылауды азастан Республикасыны занамасында белгіленген тртіппен аттестатталан жне (немесе) аккредиттелген зертханалар (орталытар) жзеге асырады. Экологиялы таза тама німдерін ндіру (дайындау), табалау экологиялы таза тама німдерін ндіруді (дайындауды) стандарттау жніндегі нормативтік жаттарды талаптарына сйкес жзеге асырылады. Экологиялы таза тама німдері белгіленген талаптар саталанда ана экологиялы таза тама німдері белгісімен табаланады. 28-бапта - азастан Республикасыны аумаына келінетін (импортталатын) жне одан кетілетін (экспортталатын) азытар жне азы оспалары айматы эпизоотиялы ахуалы мен оларды шыан жерлері ескеріле отырып, тексеруден ткізілуге жне олара зертханалы сараптама жргізілуге тиіс.
Халы денсаулыы жне денсаулы сатау жйесі туралы» азастан Республикасыны Кодексі бойынша Кодекс азаматтарды денсаулы сатауа конституциялы ыыніске асыру масатында денсаулы сатау саласындаы оамды атынастарды реттейді. Осы кодексте леуетті ауіпті химиялы жне биологиялы заттар - белгілі бір жадайларда жне белгілі бір шоырлануы кезінде адамны немесе болаша рпаты денсаулыына зиянды сер етуі ммкін, олданылуы мен пайдаланылуы халыты санитариялы-эпидемиологиялы салауаттылыы саласындаы нормативтік ыты актілермен жне гигиеналы нормативтермен регламенттелетін заттар крсетілген.146 бабында- Тама німдерін жне адам денсаулыына зиянды сер ететін німдер мен заттарды жекелеген трлерін мемлекеттік тіркеу, айта тіркеу жне мемлекеттік тіркеу туралы шешімді кері айтарып алу жадайы айтылан. Тама німі жне адам денсаулыына зиянды сер ететін німдер мен заттарды жекелеген трлері, оан оса: алаш рет ндірілетін (дайындалатын) жне азастан Республикасыны аумаына алаш рет келінетін (импортталатын) балалар тамаы німдері, таама таамды жне биологиялы активті оспалар, генетикалы трлендірілген объектілер, бояыштар, дезинфекциялау, дизенсекциялау жне дератизациялау ралдары, сумен жне тама німдерімен жанасатын материалдар мен бйымдар; азастан Республикасыны аумаына алаш рет келінетін (импортталатын), ндіріске алаш рет енгізілетін жне брын пайдаланылмаан заттар жне оларды негізінде дайындалан, халы шін ытимал ауіп тндіретін материалдар мен препараттар халыты санитариялы-эпидемиологиялы салауаттылыы саласындаы мемлекеттік органда мемлекеттік тіркеуге жатады.
«КЕДЕН ОДАЫНЫ САНИТАРИЯЛЫ ШАРАЛАР ЖНІНДЕГІ КЕЛІСІМІН РАТИФИКАЦИЯЛАУ туралы» азастан Республикасыны 2010 жылы 30 маусымдаы № 302-IV Заы 2009 жылы 11 желтосанда Санкт-Петербургте жасалан Кеден одаыны санитариялы шаралар жніндегі келісімі ратификациялансын деп елбасымен абылданан. Кеден одаына мше мемлекеттерді кіметтері Кеден одаыны кедендік аумаын халы арасындаы инфекциялы жне жаппай инфекциялы емес ауруларды (улануларды), санитариялы-эпидемиологиялы жне гигиеналы талаптара сйкес келмейтін німні (тауарларды) келінуінен жне таралуынан орауды амтамасыз ету масатында,
халыты санитариялы-эпидемиологиялы салауаттылыын амтамасыз ету саласында келісілген саясат жргізуді тиімді шаралары болып табылады.
Р кіметіні 2010жылы 14 ыркйектегі №935 аулысымен бекітілген «БАЛАЛАР МЕН ЖАССПІРІМДЕРГЕ АРНАЛАН ТАМА НІМДЕРІНІ АУІПСІЗДІГІНЕ ОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР» техникалы регламенті. Техникалы регламент балалар мен жасспірімдерге арналан тама німдеріні ауіпсіздігіне, оларды ндіру жне айналымы дерістеріне ойылатын талаптарды белгілейді жне Кеден одаыны сырты экономикалы ызметіні бірыай тауар номенклатурасыны (бдан pi - КО СЭК, ТН) 0402, 0406, 1103, 1602, 1604, 1704, 1806, 1901, 2005, 2007, 2008, 2009, 2104, 2201 тауар позициясына кіретін таманімдерінеолданылады. Бл Техникалы регламентті талаптары: жас балалара арналан балалар таамдарына; диеталы жне емдік-профилактикалы таамдара олданылмайды. Балалар мен жасспірімдерді денсаулыы шін ауіпсіздікті амтамасыз ету масатында азайтылуы ажет балалар мен жасспірімдерге арналан тама німдеріні тіршілік циклі дерісінде туындайтын факторлара (туекелдерге) мыналар жатады: тама німдеріні жекелеген трі шін техникалы регламенттер немесе санитариялы ережелер талаптарымен белгіленген, рамындаы уытты элементтерді, микоуыттарды, пестицидтерді, антибиотиктерді, радионуклидтерді, таамды оспаларды, витаминдерді, микроэлементтерді жне баса да нормаланбайтын контаминанттарды артуы, німні механикалы жне микробиологиялы ластануын адаалайды.
азастан Республикасы кіметіні 2009 жылы 15 шілдедегі N 1073 аулысымен бекітілген "ТАМАА ОСЫЛАТЫН БИОЛОГИЯЛЫ БЕЛСЕНДІ ОСПАЛАРДЫ АУІПСІЗДІГІНЕ ОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР" техникалы регламенті тамаа осылатын биологиялы тама оспаларыны ауіпсіздігіне, оларды ндіруге жне оларды айналымына ойылатын талаптарды белгілейді жне оларды Кеден одаыны сырты экономикалы ызметіні тауар номенклатурасыны (Р СЭ ТН) 2106 90 980 3 бірыай тауарлы кіші субпозициясына енетін тамаа осылатын биологиялы белсенді оспалара таратылады. Бл жатта 3 тармаындаауіптілік (туекел) факторы- Биологиялы белсенді оспаларды тіршілік цикліні процесінде пайда болатын, адам денсаулыыны ауіпсіздігін амтамасыз ету шін азайтылатын ауіпті факторлара (туекелдерге) мыналар жатады: уытты элементтер, микоуыттар, пестицидтер, радионуклидтар, дрілік заттар рамыны, гормонды жне психотропты препараттар рамыны жоарылауы, дозалау, німні механикалы жне микробиологиялы ластануы туралы толы берілген.
азастан Республикасы кіметіні 2008 жылы18 наурыздаы N263 аулысымен бекітілген "АЗЫ ЖНЕ АЗЫ ОСПАЛАРЫНЫ АУІПСІЗДІГІНЕ ОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР" техникалы регламенті жануарлара арналан азы, жартылай фабрикаттар немесе пайдаланылатын технологияларды ерекшеліктеріне арамастан баса да азытарды ндіруге арналан шикізат ретінде азастан Республикасыны аумаында ндірілетін (дайындалатын) жне келінетін (импортталатын), сондай-а айналыма арналан азытара жне азы оспаларына олданылады. Осы Техникалы регламентті кші сер ететін нім трлері мен техникалы регламент жеке олдануа арналан жне генетикалы трлендірілген сімдік жне/немесе баса шикізаттан дайындалан, йде (фермерлік) дайындалан азыа жне азы оспаларына олданылмайды. Осы Техникалы регламентті 2 тармаына сйкес талаптары азыты жне азы оспаларын ндіруге (дайындауа), тасымалдауа, сатауа, сатуа атысатын барлы жеке жне зады тлаларды ызметіне олданылады. Ал 3 тармаына ндіру (дайындау), сатау жне олдану процесінде азы жне азы оспалары, сондай-а шикізат мынадай жадайларда жануарларды, мал шаруашылыыны німін пайдаланатын адамдарды денсаулыына жне міріне атер тудыруы ммкін: 1) радиациясы жоары немесе рамында ауыр металдарды тздары бар нерксіптік ксіпорындара немесе геохимиялы аудандара жаын дайындау кезінде ауіптілік туындаанда; 2) санитарлы нормалара сйкес келмейтін сапасыз немесе жасанды шикізатты жне буып-тю материалын пайдалананда; 3) жануарларды улануына ыпал ететін азытарды деуді (патогендік микроорганизмдерді кбеюі, уыттарды жиналуы) технологиялы режимдерін сатамаанын баылайды.
Тама німдеріні ктерме жне блшек сауда объектілеріне ойылатын санитариялы-эпидемиологиялы талаптар» санитариялы аидалары азастан Республикасы кіметіні 2012 жылы 17 атардаы № 88 аулысы бекітілген. Бл жатты 20 тармаында тама німдерін дайындау, сатау, тасымалдау жне ткізу сйкестендіріліп жзеге асырылатын дайындаушы бекіткен жаттар (йым стандарттары, техникалы шарттар, технологиялы регламенттер, технологиялы нсаулытар, спецификациялар), онда сйкестендіру белгілері крсетіле отырып, тама німдеріні атаулары, тама німдеріні ингредиенттік рамы, олданылу саласы, физикалы-химиялы жне органолептикалы крсеткіштері, сондай-а тама німдеріні ауіпсіздігі крсеткіштері, табасына жне аптамасына ойылатын талаптар, жарамдылы мерзімі мен сатау, тасымалдау жне кдеге асыру шарттары, технологиялы операцияларды жне оларды тама німдеріні тиісті трлеріне олдану жйелілігін, тама німдеріні немесе импортты тама німдеріні нерксіптік ндірісі жзеге асырылатын ндірістік баылау бадарламасын амтитын ндіріс процестеріні тізімі мен сипаттамасы крсетілген.
сынылан дебиеттер:
Негізгі дебиеттер:
· Шарманов Т.Ш. Питание важнейший фактор здоровья человека. –Алматы. Асем-Систем. 2010. – 480 с.
· Шарманов Т.Ш. О роли, дефиците и профилактике важнейших микронутриентов. Изд-во: Раритет. 2009 . -368 с.
· Руководство по диетологии. /Под ред. Барановского А.Ю. - Санкт-Петербург, 2008. - 800 б.
· Руководство по лечебному питанию детей /Под ред. К.С.Ладодо. – М.: Медицина, 2004. – 384 с.
· Справочник по диетологии. /Под ред. Самсонова М.А., Покровского А.А.. - Изд. 2-е, перераб и доп.-М.: Медицина, 2005. - 398 б
· Бекбосынов Т.К., Ахметов М.А., Бердыгалиев А.Б. и др. Лечебное питание в педиатрии. - Алматы. 2006. - 343 с.
· Королев А.А. Гигиена питания.-М.: Издательский центр «Академия», 2006 –528
· Новодержина Ю.Г.,Дружинина В.П. Диетология. - Изд-во Феникс.2004 г. -384 б.
· Терехин С.П.. Емдік таматану. Оу-дістемелік рал. араанды, 2006. - 276 б.
· Сивохина И.К. /Справочник по лечебному питанию. - М.: ООО «Издательство Новая Волна», 2003. - 352 б.
· Петровский, К.С., Ванханен, В.Д. Гигиена питания: Учебник – 3-е изд. перераб. и доп. – М.: Медицина, 1981. 355 с.
· Т.Ш.Шарманов басшылыында. Педиатрияда тааммен емдеу. Алматы, 2010ж. 343бет
· М.Ахмет-Тре, Т.Бекбосынов Тааммен емдеу. Алматы, 2002ж. 178 бет
осымша дебиеттер:
· Национальное руководство: Нутрициональная поддержка при различных заболеваниях. /Под. ред. Шарманова Т.Ш.– Алматы: 2011. 256 с.
· Методическое пособие: Питание матери и дитя. /Т.Шарманов, М.Айджанов. – Алматы: 2011. 139 с.
· Методическое пособие: Особенности питания в пожилом и старческом возрасте./Даленов Е.Д., Искакова С.А., Абдулдаева А.А. и др.. – Астана -Алматы: 2011. 80 с.
· Методическое пособие: Основы здорового питания школьников./Даленов Е.Д., Искакова С.А., Абдулдаева А.А. и др.. – Астана -Алматы: 2011. 79 с.
· Шарманов Т.Ш. Национальное руководство по питанию женщин репродуктивного возраста, беременных и кормящих матерей. ТОО «Полиграфсервис». Алматы, 2007. 145 с.
· Доронин А.Ф., Шендеров Б.А. Функциональное питание. –М.: ГРАТЬ,2002. -296 с.
· Алмаз Шарман . Формула здоровья. GTNet 2010. -120 с.
· Мартинчик А.Н., Маев И.В., Янушевич О.О. Общая нутрициология. – М.: МЕД пресс-информ, 2005. – 392с.
· Пилат Т.Л., Шарманов Т.Ш. и др. Основные принципы фармаконутрициологии. Астана-Алматы-Шымкент. 2001. – 312с.
· Шарманов Т.Ш. Каламкарова Л.И., Цой И.Г и др. Государственный реестр биологически активных добавок к пище. Справочник. Алматы, 2008. - Т.2. - 346 с.
· «Методические указания по организации питания в столовых для детей 1-4 классов за счет бюджетных средств» (Методические рекомендации). /Шарманов Т.Ш. Айджанов М.М., Берденова Г.Г. и др. А., 2008. - 11 с.
· «Организация детского питания» (Методические рекомендации). /Шарманов Т.Ш. Тажибаев Ш.С.. А.,2008.- 38 с.
· Тутельян В.А., Суханов Б.П., Австриевских А.Н., Поздняковский В.М. Биологически активные добавки в питании человека (оценка качества и безопасности, эффективность, характеристика, применение в профилактической и клинической медицине).- Томск, 1999.- 296 с.
· Лечебное и рациональное питание. Картотека блюд: Практическое руководство для врачей-диетологов, диетсестер детских лечебно-профилактических учреждений / В.И. Мурох, Л.А. Соколовская, Н.Д. Коломиец, О.М. Веремейчик, Т.А. Корольчик, М.И. Лагоцкая, Л.А. Николаева, В.П. Захаренко, Е.А. Попко; Под ред. В.И. Муроха. – Мн.: Ураджай, 2001. 741 с.
· Willett, W.C. Diet, nutrition and avoidable cancer. Environmental health perspectives, 103(Suppl. 8): 165-170(1995). http://www.ehponline.org.
· World Cancer Research Fund & American Institute for Cancer Research. Food, nutrition and the prevention of cancer: a global perspective. Washington, DC, American Institute for Cancer Research, 1997. http://www.dietandcancerreport.org.
· Joffe, M. & Robertson, A. The potential contribution of increased vegetable and fruit consumption to health gain in the European Union. Public health nutrition, 4: 893-901 (2001). http://www.ncbi.nlm.nih.gov.
· Рацион, питание и предупреждение хронических заболеваний. Доклад Совместного консультативного совещания экспертов ВОЗ/ФАО (http://whqlibdoc.who.int/trs/WHO TRS 916 rus.pdf). Женева, Всемирная организация здравоохранения, 2003 г. (Серия технических докладов ВОЗ, № 916) (взято 1 ноября 2004 г.). http://whqlibdoc.who.int.
· Trichopoulou, A. Nutrition in Europe: nutrition policy and public health in the European Community and models for European eating habits on the threshold of the 21st century. Brussels, European Parliament Scientific and Technological Options Assessment (STOA), 1997. http://www.euro.who.int.
· Klerk, M. et al. Fruits and vegetables in chronic disease prevention. Part II: Update and extension (literature up to early 1998). Wageningen, Wageningen Agricultural University, 1998. http://www. journals.cambridge.org.
· Muller, H. et al. Serum cholesterol predictive equations with special emphasis on trans and saturated fatty acids: an analysis from designed controlled studies. Lipids, 36: 783-791 (2001). http://www. foodstandards.gov.au.
· Renaud, S. & Lanzmann-Petithory, D. Coronary heart disease: dietary links and pathogenesis. Public health nutrition, 4(2B): 459- 474 (2001). http://www. journals.cambridge.org.
Нормативті ыты актілер:
1 Р Конституциясы, 30 тамыз 1995ж.
2 Р Кодексі «Р азаматтарыны денсаулыын сатау мен орау», Астана, 18.09.2009 ж.
1. «Санитарлы-эпидемиологиялы адаалауа жататын тауарлара ойылатын бірыай санитарлы-эпидемиологиялы жне гигиеналы талаптар» 25.05.2010ж. №299.
2. «Азы-тліктерді ауіпсіздігі» туралы Кедендік одаты техникалы регламенті КО ТР 021/2011 09.12.2011ж. №880.
3. «Техникалы реттеу туралы» 09.11.2004 г. № 603-II.Р Заы.
4. «Ветеринария туралы» 10.07.2002 г. № 339-IIР Заы.
5. «Ттынушыларды ыын орау туралы» 04.05.2010 г. № 274-4 Р Заы.