Ндіріс факторлары. Экономикадаы тадау мселесін талдау.

ндіріс факторлары - бл ндіріс процесіне ресурс­тарды алуан трлерін шынайы трде біріктіруді білдіреді. Ресурстар бір-бірімен зара байланысты, оларды комбинациясы жадайында ана фактор­лара айналады, сондытан да ндіріс - алуан трлі фактор­ларды зара байланысты рекеттеріні бірлігі болады.

ТП-ны дамуымен байланысты ресурстарды саны сетіндігіне арамастан, экономикалы теория ндірісті трт негізгі факторларын: жер, капитал, ебек, ксіпкер­лікті бліп крсетеді.

ндіріс факторларыны нарыы ресурстара деген сраныс ндірістік айталама сипатын білдірсе де, сраныс пен сыныс ртрлі субъектілер арасындаы шектеулі ресурстарды блуді реттейді. Дегенмен, тпкі ттыну шін нім нерлым ажет болса, осы ресурстара деген сраныстар да солрлым жоары болады. Барлы ресурстар ндіріске белгілі бір комбинацияларда, зара толытыру жне зара алмастыру трінде ана атысады. Машинкалар мен рал-жабдытарды табии (жанды) ебекпен, оан керісінше ауыстыруа болады, ал табии материалдарды - жасанды ебекпен ауыстыруа болады. Жер ндіріс факторы ретінде ндірістік процесте бкіл пайдаланылатын табии ресурстарды білдіреді. Бірсыпыра салаларда (аграрлы пен ндіруші жне т.б.) жер тікелей шаруашылы жргізу объектісі ебек «заты» мен «ралы» ретінде тсіндіріледі. Одан зге, «жер» ндіріс факторы ызметінде меншік объектісі ретінде атысады.

Капитал - ндіріс факторлары жйесіндегі материал­ды жне аржылы ресурстар.

Ебек - тікелей ндіріс процесімен айналысатын халыты белсенді блігі.

Ксіпкерлік - «ебек» факторыны бір трі, табысты ндіріс йымдастыру абілеті, нары конъюктурасын басара білу, туекелге бару жне экономикалы пробле­ма­­ларды шешу.

Нарыты экономикада ндірісті рбір факторы оны меншік иелері арылы крсетілген, сондытанда, ндіріс «оамды процесс» саясатына ие болады жне меншік иелері арасындаы арым-атынас арылы ндіріс факторларын круге болады. ндірісті рбір факторы зіні иесіне кіріс келеді: капитал-пайда, жер-рентаа, ебек-ебекаыа, ксіпкерлік-кіріс алуа. оам­ды жиынты нім мен табыс алудаы рбір факторды осан лесінен шыара отырып, оны иесі зіні орнын табады жне оамдаы шектеулі ресурстара иелік жасайды.

Экономикалы тадау дегеніміз– берілген шыындар дегейінде оамны ажеттіліктерін максималды трде анааттандыру масатыны орындалуы кезінде бірдей альтернативті нсаларды ішінен е дрысын жне жасысын тадап алу. Кез келген оамны алдында рдайым шектеулі ресурстарды ауалы мен баытын анытау мселесі трады. Пайда болан мселелерді шешуді е жасы нсаларын тадап соны жзеге асыру барысында экономикалы субъект экономикалы рационалдылыа жне тымды шешім абылдауа жгінеді. Экономикалы тадау мселесі немдеу мселесімен тыыз байланысты болып келеді. немдеу мселесі дегеніміз – берілген экономикалы субъектіні берілген ажеттілікті анааттандыруа игіліктерді дрыс ойластырып жне шектеп жмсауынан туындайтын мселелер, демек соны нтижесінде баса да ажеттіліктерге осы игілікті жеткізе алу. Алайда, балама ажеттіліктерді шектеулі игіліктермен анааттандыруды тсіндірген кезде экономикалы рекеттерді шыындары туралы айтып туіміз керек, себебі кез келген экономикалы ызмет шыындарсыз орындалмайды. Наты мірде адамдар немі баламалы (альтернативті) шыындармен кезігіп отырады. Бір німді ндіре отырып біз екінші бір німді ндіруден бас тартуымыз ажет. тымды субъект болаша шыындарын есепке алып оймай, сонымен атар, ол отайлы экономикалы тадау жасау шін олданыла алмаан жне жіберіп алан ндірістік ммкіндіктер шыындарын да есепке алуы ажет. Яни, баламалы (альтернативті) шыындар дегеніміз – жіберіп алан немесе олданыла алмаан ммкіндіктер шыындары, бір німді ндіру барысында рбан болан жне тадауа ие болмаан балама нсаларды сол німді ндіруді нымен лшенген шыындары.