Рынокты мні, ызметтері жне артышылыы мен кемшіліктерін крсетііз.

Экономикалы дебиеттер мен зерттеулерде “нары” деген терминні мні осы кнге дейін толы ашыла ойан жо. Кпшілігі нарыты атынасты стихиялы кштер стемдік ететін йымдастырылмаан, кдімгі базар мен теесе, ал енді біразі нарыты экономиканы барлы ауруынан тез жазылатын керемет “кш” деп те дріптеуде.

Саяси экономикалы маынада нары — айырбас атынасын білдіретін экономикалы категория деп арайды. Ол экономикалы атынастар жйесінде дайы ндіріс процесіні маызды сатысы, айырбасты сипаттайды.
Нары — ндіріс факторларын немесе оны нтижелері мен шарттарын айырбастауа байланысты болатын ндірістік атынастарды белгілі бір блігі немесе жйесі.

Нары — бл сатушылар мен сатып алушыларды арасындаы тауар жне ызмет крсету процесіне байланысты алыптасатын экономикалы атынастарды жиынтыы.

Нары — тауарларды сатып алу жне сатумен байланысты орын алатын экономикалы атынастар жиынтыы. (Саяси экономия — Алматы,“Ана тілі”). Нары тауарларды ткізуге байланысты сатушылар мен сатып алушыларды арасындаы атынастар жйесі болып табылады.

Келтірілген кзарастарды айсысы да жеткілікті трде длелді, біра мселелерді бір жаын ана амтиды. Шын мнінде тауар – аша, нарыты байланыстар сату, сатып алумен шектелмейді. Бл жерде басымдылы айырбас пен айналыс саласындаы атынастара емес, ндірісте болатын атынастара тиісті болуы керек. Себебі тек осы жерде ана нім жасалады жне оны тауара айналуын сипаттайтын, тауар — аша атынастарын андай наты нысындарда болатынын крсететін экономикалы байланыстар пайда болады. Экономикалы дамуды объективті жадайы нарыты жне оны категорияларын (баа, сыныс, бсеке, жне т.б) мірге келді. Кп уаыт бойы бізді еліміздегі басаруды кімшілдік-міршілдік дісі стем етуі нарыты дамуына тежеу салды. Соы жылдары басаруды экономикалы дісіне кешу нарыты айырбаса жол ашып отыр. Экономикалы мірде шаруашылы ызметін йымдастыруды бл дісі батысты модельдерді айталау емес. Брыны социалистік нарыты атынастарды лаюы шаруашылы механизмін айта ру барысындаы зады крініс. Мысалы, Венгрияда 1988 жылды зінде экономикалы реформа барысында ндіріс рал-жабдытарына ктерме сауданы енгізу арылы нарыты тепе — тедік алыптастырылды. рбір ндіріс дісіндегі нары меншікке байланысты ндіріс атынастарыны бкіл жйесінде рекет етеді. Бізді оамымызда нары ндірісті тиімділігі мен халыты леуметтік-трмыс дрежесін жасарту баытында ызмет істей бастады.

Нарыты пайда болу себептері. Нарыты арым-атынасты ажеттілігі оамдаы ебек блінісін тудыратын себептерден туындайды. Адамдарды ндірістік ммкіндігі оларды ажеттілігіне араанда, табии трде шектеулі болады. Кейбір абілеті бар адамдар тек белгілі бір салада ана жмыс істеп, белгілі затты ана ндіре алады, біра оларды ажеттілігі миллиондаан атауы бар р трлі ттну игіліктері мен ызметтерін амтиды. Экономикалы ресурстара: жер, ебек, техника, шикізат, апарат жне т.б. жатады. Ресурстара тн нрсе — оларды сиректігі немесе шектеулігі. Экономикалы теорияда бл феномен шамасы “Ресурстар Заы” деп аталады. Бл жадайда пайда табу мен молшылыты амтамасыз ететін тетік лде кімні даналыы немесе аылдылыыны нтижесі емес, ол ебек блінісі мен нарыа байланысты крініс береді. Мны адамдарды мірге ажетті р трлі ресурсттар алу шін з ебек німдерін бір-бірімен айырбастауа деген табии ажеттілігінен жне бейімділігінен туындайтынын креміз. Осыан байланысты А. Смитті зерттеген «Крінбейтін ол» деген теориясына назар аударайы. Бл теория бойынша, адамдарды экономикалы шаруашылы субъектісі ретіндегі біреулерді р трлі ебек німіне деген мтажды тсіндіріледі. детте ол саналы трде оама пайда келтіруді ойламайды, тіпті оан аншама пайда келтіріп отыранын сезбейді де. Ол тек ана з мддесін ойлайды жне оны басты масаты — зіне ана пайда тсіру, сйте тра, лдебір крінбейтін ол, оны зі басшылыа алмаан масата арай баыттап отырады.