Капитал нарыы, пайызды табыс сипатта.

Капиталдар нарыы - Капиталистік экономикалы атынастарды дамуы капитал категориясын рі арай зерттеуді талап етті: жаа концепциялар мен ой-пікір, тжырымдарды пайда болуын тіледі. Жатаушылары басым кпшілік капитала берілетін екі негізгі анытаманы олдайды:

бірінші — капитал деген рал-жабдытар жиынтыы («затты» концепция),

екінші — капитал деген аша сомасы («монетарлы»).

Екі жата капитал шаруашылыта пайда табу шін олданылады дейді. Осымен атар «капиталдар нарыы» деген тсінік бар. Нарытаы сатушылар мен сатып алушыларды араатынастарыны объеьктісіне байланысты, осы тсінікке анытаманы екі варианты болуы ытимал.
Бірінші вариант. ндіріс факторлары нарыында капитал деп оларды нды лшеміндегі физикалы капитал тсініледі: станоктар, машиналар, имараттар т.б. Бл жадайда капиталдар нарыы ндіріс факторлары нарыыны бір блшегі болып табылады. Капиталдар нарыыны негізгі субъектілеріне бизнес сферасы жне хаусхолд сферасы жатады.
Факторлар нарыындаы капитала сраныс — бл здеріні инвестициялы жобаларын жзеге асыруа ммкіндік беретін фирмаларды физикалы капитала сранысы.Крініс жаынан бл фирманы инвестициялы жобаларына жмсайтын аржы ралдары болып табылады. Физикалы капиталды фирма меншігіне айналуына, немесе, оны уаытша пайдалануа берілуіне байланысты, тлемдер екі трге блінеді:

капитал ызметтеріні толассыздыы (пайдалану баасы) шін тлем;

капиталды активтер (сатып алу-сату баасы) шін тлем болып блінеді.

Капитал ызметтерін пайдалану ны капиталды ренталы (прокатты) баалануы болып табылады. Бл нарыты котировка трін, немесе, фирманы капиталды бір блігін жала аланы шін оны иесіне тлейтін сома трін алады. Активті баасы — капитал бірлігіні андай уаытта болмасын сату, немесе, сатып алу баасы болып табылады.
Екінші вариант. аржы нарыында капитал деп аша капиталы тсініледі. Сондытан капиталдар нарыы арыз капиталдарыны нарыыны рамды белігі болып табылады. Аша нарыы мен капиталдар нарыы арыз капиталыны туындысы, екіншілік нарытар болып табылады. Осыларды райсысыны з инструментары, яни айналыста болатын наты аржы баалылытары болады. Осыларды бір-бірінен айырмашылытары бар жне олар тмендегі жадайлармен байланыста болады:

статусымен (акция, немесе облигация);

меншікті типімен (жеке, немесе, мемлекеттік);

іс-рекет ету мерзімімен;

тімділік дрежесімен;

ауіп-атер сипатымен (банкротты, немесе нарыты) жне ауіп-атер дрежесімен (атерлі, аз атерлі, атерсіз).

Мысалы, АШ-ты капиталдар нарыыны инструментариіне жататындар:

АШ федералды кіметіні за мерзімді саясатын аржыландыруа таайындалан казначейлік облигациялар;

аржы жйесі арылы леуметтік бадарламаларды типтерін аржыландыру шін кіметті ерекше рсатымен эмитентілген (шыарылан) мемлекеттік мекемелерді нды ааздары;

жергілікті кімет органдары шыаратын мунидипалды облигациялар;

жекеменшіктік фирмалар эмитентеген корпорацияларды акциялары мен облигациялары.

Жеткізушілер мен ттынушыларды бір-біріне рекеті кп. Бларды байланыстары аржы жйесі, коммерциялы банктер, инвестициялы орлар, брокерлік кеселер т.б. арылы жріп отырады. Олар й шаруашылытарыны шамалы жинатарын аржы ралдарды кеп сомаларына айналдырады жне оны капиталды ттынушылар арасында орналастырумен айналысады. Капиталды беру нысаны р трлі болуы ммкін: тікелей жаадан шыарылан акцияларды жазыландар арасында тарату трінде, немесе, заемды арыз, корпорацияларды облигациясын сатып алу трінде жне фирмалара тікелей арыз беру арылы. Бл процесте берілген аржыларшін тленетін процент те маызды рл атарады.

Пайызды табыс - ашалай аражатты немесе капиталды тиімді жмсау шарасы.

Банк депозитіне немесе салымына жмсау кезінде — банкіні депонентке немесе салымшыа ашаны пайдаланудан бас тартаны шін (салым бойынша пайыз) салынан аражата пайызды атынас трысынан белгілі кезендегі сыйаы ретінде тлейтін аша сомасы.

Баалы ааздарды сатып алу кезінде — купонны немесе дивидендті (иесі белгілі бір кезенде алан) баалы аазды атаулы нына атысты пайыз трінде алынан сомасы.

Мліктік капитал салу кезінде — ашалай да, мліктей де салымны нына пайыз тріндегі пайданы нды баасы.

Пайызды табыса салы салынуына арай жалпы табыс (салы есептелмегенде), таза табыс (салы есептелгенде) трлеріне блінеді.

Пайызды табысты жылды пайыз трінде есептеу дстрге айналан. Бл орайда есеп масатында купондарды, пайыздарды, сыйаыларды немесе бір жыл ішінде алынан пайданы сомасы алынады.