Халыты табыстары жне оларды рылу кздері. Халыты леуметтік орау

Халыты леуметтік жне экономикалы жадайы алдымен оамны р мшесіні алатын табыстарыны дегейіне байланысты болды. Табыстар деп адамдарды тиісті бір мезгілде табатын аша аржысыны сомасы айтылады.

Табыстарды негізгі кздеріне жалаы, пайда, дивиденд, процент, рента, леуметтік тлемдер: зейнетаы, жрдем аыны р трлері, сондай-а, клекелі экономиканы табыстары жатады.

Халыты табыстарыны дегейін анытау шін номиналды жне наты табыс крсеткіштері пайдаланылады.

Номиналды табыс жеке адамдарды бір мезгіл ішінде алатын ашалары. лтты тасбыстан міндетті тлемдерді жне салытарды шегеріп тастааннан кейін алан табысты олда бар табыс деп атайды. Наты табыс деп адамны олында бар табысына сатып ала алатын тауарлар мен ызмет крсету саны.

Бірата, оамдаы табыстарды рылу принциптері бір боланымен табыстарды тесіздік шарттары саталады.

Табыстарды тесіздік дрежесін анытау шін дние жзілік практикада Лоренц исыы олданылады. (Сурет 5)

Клдене сызыында халы саныны пайызын, тік сызыта – табыс пайызын белгілейік. Егер халыты барлы топтарыны табысы бірдей болса онда халыты 20%-на 20% табыс келеді. Онда ОЕ табысты абсолюттік тедігін крсетеді. Ал ш брыш (OEQ) табысты абсолюттік тесіздігін крсетеді. Лоренц исыы АВСДЕ ОЕ сызыынан алыстаан сайын оамдаы табыстарды дрыс блінбейтінін крсетеді.

Халыты топтары %

Егер, табыстарды шын мнінде блінуі, Лоренц исыымен аныталса, тесіздік дрежсі Джинни коэффициентімен есептелінеді. Джинни коэффициенті ОЕДСВА клеміні шбрышыны ОЕQ клеміне атынасы арылы аныталады. Джинни коэффициенті нерлым улкен болса сорлым табысты блуде тесіздік болады.

Табыстарды блудегі тесіздік барлы елдерге тн былыс. Срндытан, осы былысты леуметтік салдарын жеілдету шін оам, халыты кейбір топтарын леуметтік орау мселесін шешумен шылданады.

Мемлекетті леуметтік орау механизіміне жататындар мыналар: тиімді жмысбастылы жйесін амтамасз ету, кнкріс минимумыны наты дегейін ресми анытау, ттынушыларды орау, табыстарды орнын толтыру (компенсация), бейімдеу жне индекстеу (крсеткіш). Сондай-а, кедей адамдара оамды ттыну орынан леуметтік адрестік кмек крсету. леуметтік шаралар активті жне пассивті болады. леуметтік рауды активті формсына жаа жмыс орындарын ашуды, кадрларды даярлау жне айта даярлау жатады. Пассивті формасына жрдем аы жне мемлекетті беретін ашалай аржыларын жатызуа болады.

леуметтік орауды негізгі формасы табыстарды индекстеу болып табылады. Ол негізінен бюджет сферасында жмыс істейтіндері табыстарыны орнын толтыруа баытталан. Ол шін ттыну ндарды индексінен жне ттыну оржынынан тратын белгілі жиынты тауарлар тарифы пайдаланылады. «Ттыну оржыны» рационалды жне минималды деп блінеді. Егер халыты табысы минималды «оржынны» нынан тмен болса, онда ондай адамдар кедейшілік мір срушілер тобына жатызылады.

Ттыну оржыны дегеніміз не? Бл адамдарды мір сруіне ажетті тауарлар мен ызметтерді жне баса да игіліктерді жиынтыын білдіретін ым.

Ттыну оржыныны клемін, рылымын алай анытауа болады? Медицина ылымыны айтуынша, адам организіміні алыпты жмыс істеуі шін тулігіне 2344 килокаллорий млшерінде кш уат керек. Ал бан жету шін белгілі клемде тама німдері ажет. Осы ттыну оржыныны нына киім-кеешк, рухани ажеттіліктерді ны да кіреді.

Ттыну оржынына кіретін тауарларды анытап, ебекшілерді тасбыстары мен шыындарын, ттыну тауарлары мен ызмет крсету бааларыны суін ескере отырып, республикада халыты ашалай табыстары индекстелініп отырады. Индекстеуге материалды емес ндіріс саласындаыларды табыстары зейнетаы жне таы баса тлемдер жатады.

Дниежзілік практика крсетіп отырандай , бюджеттік мекемелеріні ызметкерлеріні табыстары екі индекс негізінде – ндіріс салаларындаы жалаыны су индексі жне ттыну баалары негізінде индекстелінеді.

Ттыну оржыны минималды ттыну бюджетін есептеу шін олданылады.

Минималды ттыну бюджеті жалаыны е аз млшерін анытауа пайдаланылады. Кнкріс минимумы жаняны е аз ажетті материалды игіліктерінен ралады.

Кнкріс минимумыны млшері халыты мір сру дегейін анытайтые крсеткіш.