Инфляцияны мні жне себептері

Инфляция- азіргі нарыты экономикалы жйені дамуыны ерекшелігін сипаттайтын экономикалы былыс болып табылады.

Инфляцияны деттегі жалпы анытамасы – тауар айналысыны ажеттілігінен аша массасыны артып кетуі. Бл аша лшеміні нсыздануына жне тауар бааларыны сорлым суіне келеді. Бірата инфляцияны бл анытамасын толы деп есептеуге болмайды. Себебі ткен асырды 60-70-ші жылдарынан бастап инфляцияны кп факторлы процесс ретінде арастыра бастады. азіргі кезеде инфляция теориясын экономистерді кпшілігі аша теориясы негізінде емес, баа теориясы арылы, яни бааа сер ететін фокторлар, негізінде тсіндіреді. Мндай трыдан арастыру сраныс инфляциясыны жне сыныс инфляциясыны концепсияларыны негізін райды.

Демек, инфляцияны длірек анытамасы- ол жиынты сраныс пен жиынты сынысты араатынасыны бзылуын крсететін процесс. Ол нарытаы жеке бір тауарды емес, елдегі тауарларды барлы бааларыны жалпы дегейін крсетеді. Инфляция кезінде кейбір тауарларды айта тмендеуін дефляция деп атайды, ал кейбр баалар траты болуы ммкін. Сонымен, инфляцияны крделі леуметтік – экономикалы былыс жне арама-арсы процесс ретінде арастыра отырып, екі жадайды ескеру ажет: біріншіден, алтын ашаа араанда, нсыздануа тек ааз ашалар ана шырайды. Екіншіден, жоарыда крсеткеніміздей инфляция елдегі бааларды дегейіні жалпы скенінен байалады, ал жеке тауар нарыындаы сраныс пен сынысты араатынасыны бзылуы н заымен реттеліп отырады.

Инфляция аша нарыында туады, сондытан оны негізгі себептерін аша айналысындаы келесіз згерістерден (деформация) байауа болады. Олар мыналар:

1.Мемлекетті экономикаа араласуы жне мемлекеттік секторды суі. Бны барлыы мемлекеттік бюджетті тапшылыыны суіне, яни мемлекеттік шыындарды кірісінен асып тсуіне кеп соады. Егер, мемлекеттік бюджетті тапшылыы айналыса осымша ааз шыару арылы немесе Орталы банкіні несиесі есебінен аржыландырса, онда айналыстаы аша массасы (клемі) седі. Осындай сас былыстар лтты табысты тиімсіз (мысалы, скери шыындар) пайдалану негізінде пайда болуы ммкін. скери шыындар тауармен амтамасыз етілмеген осымша сранысты туызады, оны нтижесінде айналыстаы аша массасы седі.

2.Инфляциялы процесстерді дамуына монополиялар мен ксіподатар да ыпал етеді. Кез келген монополист немесе олигополист тапшылыты тудыруа ынталы болады (тауарлара деген сынысты жне ндірісті кеміту негізінде). Бл жадайда олар баалардыжоары дегейде стауына ммкіндік алады. Ксподатарда осындай сас жадайлара рекет етеді. Олар з мшелеріні тіршілік дегейін олдау ажеттілігіне суйену арылы жалаыны сіруді талап етеді. Сондытан, монополиялар мен ксіподатар бааларды жне жалаыны суіне ыпал етеді.

3.Дние жзілік экономиканы аламды сипатыны кшею жадайында инфляцияны дние жзілік сауда бойынша арналыны ауысуы лаяды. Мысалы, кейбір тауарларды дние жзілік баасы суі, елге импорттайтын тауарларды бааларын сіреді. Мндай инфляцияа арсы олданылатын шаралар шектеулі болады.

4.ааз ашаны айналыса жнсіз шыарылуы жне аша массасына тиісті баылауды болмауы. Бндай жадайда нарыта тауармен амтамасыз етілмеген аша массасы пайда болады. Нтижесінде, нарытаы барлы тауарларды баалары су негізінде экономикада біртіндеп даму процестері дами бастайды.

5.Инфляция «инфляцияны кту» нтижеснде орын алады. Экономистерді кпшілігіні пікірінше, ндірушілермен халаты инфляцияны кту себептерін жою мемлекетті инфляцияа арсы саясатыны е басты міндеті. Себебі, бааны немі суі жадайында мір сруге йренген халы бааны ерте таы да су ммкіндігн ескере отырып, тауарларды кптеп алады. Сонымен атар, ндірушілер алдаы уаытта шикізаттарды, материалдарды осалы блшектерді бааларыны су ммкіндігін ескере отырып, з німдеріне жоары баа белгілейді.

Сйтіп, инфляцияны кту жадайында жиынты сранысты тез-тез суі жне жиынты сынысты баяу дамуы бааны жалпы суіне келп соады.

Инфляция процесі барлы елдерге тн былыс, біра оны оздыратын факторларды трлері жеке елді наты экономикалы жадайына байланысты болады.

Жоарыда атап ткен инфляцияны себептері сраныс пен сынысты ара атынасындаы тепе-тедікке сер етеді. Нтижесінде, осы диспропорцияларды серінен, е алдымен сраныс жаынан тепе – тедік бзылады. Бл жадайда сраныс инфляциясы пайда болады, яни халыты жне шаруашылы субьектілеріні ашалай табыстары, тауар сынысына араанда тез – тез седі. Сраныс жаынан сраныс пен сыныс арасындаы тепе – тедікті бзылуы мемлекеттік тапсырыстарды лаюы, барлы ресурстарды толы амтылуы жадайында ндіріс рал – жабдытарына сранысты суі нтижесінде болкы ммкін. Егер оам барлы ресурстарын ндірісте толы пайдаланыталтын болса, онда ндірушілер арты тлей алатын сраныса бірдей (адекватный) жауап бере алмайды. Осыны брі аырында бааларды жалпы суіне кеп соады.

сыныс инфляциясы немесе шыындар инфляциясы жадайында бааларды жалпы суі ндіріс шыындарыны су нтижесінде болады, яни жалаыны суі, шикізат, энергия, отын бааларыны су салдарынан ксіпорындарды шыындары седі. ндірілген німдерді шыындары скен сайын ксіпорындарды ызметтер мен тауарларды ндіруді сіру шін ажетті пайдасы кемиді. Нтижесінде, тауарлар (ндіруі) сынысы азаяды, соны салдарынан баалар жалпы се бастайды. Практика жзінде сраныс инфляциясы мен сыныс инфляциясын бір – бірінен ажырату иына соады. Мысалы, жалаыны суін, сраныс инфляциясына немесе сыныс инфляциясына жатызуа болады.