Таырып 13. Инвестициялы жобаны тиімділігін талдау
1.Инвестицияларды жоспарлау мен талдау
2.Инвестициялы жобаны тиімділігін талдауа атысатын негізгі факторлар
3. Зиянсызды нктесі жне маржиналлды табыс.
Инвестицияларды тиімділігін анытау жніндегі мселе іс жзіне келгенде рбір компания мен рбір инвесторларды алдында тран лкен мселе. Капитал салу немесе з ксіпорнына баса капитал енгізу жнінде шешім абылдамас брын, инвестицияны жоспарлау жне талдау дісін білу шарт. Бізді ксіпкерлерімізді брын-сонды нарыты экономикада мір срмегендігі, енді ана адам басып жатандыы баршамыза млім.
Барлы дамыан елдер шін абылданып, бгінгі тада олданылып отыран инвестициялы жобаларды тиімділігін баалау белгілері мен жоспарлау дістері, р трлі елдерді инвесторлары мен ксіпкерлеріні орта тсінісу дісіне, тіліне айналан. Блара VINDO, Дниежзілік банк, Европалы банк секілді ірі халыаралы йымдарды, инвестициялы жобалары тиімділігін баалау дістемелерін жатызуа болады. Бгінгі тада «Кеш-Флоу» талдауын з инвестициялы ызметінде олданбайтын йым жоты асы. Бл аша аымын талдау инвестицияларды талдауды «классикалы» дістеріне негіз болып жне инвестициялы жобаларды тиімділігін баалау мен жоспарлауды танымал дістемелерінде олданылатындыына байланысты болып отыр.
Cash-Flow (Кеш-Флоу) дл тржімалаанда «бар аша аымы» деген маынаны білдіреді.
Іс жзінде аржылы жоспарды раушы жне инвестициялы жобаны жоспарлауа, талдау мен баылауа ммкіндік беретін 3 негізгі жат бар: «Бухгалтерлік баланс», «аржы-шаруашылы ызметіні нтижесі туралы есер» жне «Аша аражаттарыны озалысы туралы есеп». Алашы жат, ксіпорынны белгілі бір уаыт арасындаы емес, наты мерзімдегі, мысалы, 1996 жылды 31 желтосанындаы аржылы жадайын сипаттайды. Баланс, белгілі бір мерзімде жобаны жзеге асырып отыран ксіпорынны аржылы жадайын аншалыты млшерде траты екенін крсетеді.
Баланс, егер де клденен нысанды жасалан болса, екі жатан ралады: актив (сол блігі) жне пассив (о блігі), оларды осынды мндері немі зара те болуы тиіс. Актив ксіпорынны меншіншігіндегіні крсетеді. Пассив ксіпорынны кімге, анша арыз екендігін крсетеді.
Жобаны ш трлі вариантыны «аржы-шаруашылы ызмет нтижесі туралы» талдауын арастырып телік.
Инвестициялы жобаны ш вариантын талдау негізінде жасалан аржы-шаруашылы ызмет нтижесі туралы есеп
| № | Баптын атауы | Инвестициялы жобаны варианттары | ||
| німді ткізуден тскен тсім | ||||
| Айнымалы шыындар негізінде есептелген ткізілген німні зіндік ны | ||||
| Жалпы табыс | ||||
| Кезе шыындары (траты шыындар) | ||||
| Негізгі ызметтен тскен табыс | ||||
| Негізгі емес ызметтен алынан табыс | ||||
| алыпты ызметтен алынан | ||||
| Табыс салыы | ||||
| Таза табыс |
Ытимал табыстар мен шыындарды сипаттайтын варианттарда кестені кез келген жолында байалан згеріс, соы жолдаы мнді міндетті трде згертеді. Жалпы табысы те лкен ксіпорынны шыындары те тмен болады. Басаша айтанда, жоспарлай отырып, ксіпкер зіні барлы шыындарын жауып, пайда келетіндей таьыс табу болып табылатын басты міндетін шешуі тиіс. Егер ксіпкер з бсекелестеріне араанда аз шыын жмсап нім ндіріп отырса, оны німді нарыа шыару жніндегі шыындарын арттыруа немесе бааны тмендетуге ммкіндігі бар.
«аржы шаруашылы ызметіні нтижесі туралы есепте» ксіпорын ызметі ш негізгі салаа блінген:
1. операциялы
2. инвестициялы
3. аржылы
Ксіпорынны аржылы ызметі «аржы шаруашылы ызметіні нтижесі туралы есепте» крініс табады.
«Инвестициялы ызметтен болатын аша аражаттарыны озалысы» блімінде сатып алынан активтер шін тленген барлы тлемдер крсетіледі, ал тсу кздері ретінде ндірісте олданылмай тран, за мерзімді активтерді сатудан тскен тсім болып табылады.
«аржылы ызметтен болатын аша аражаттарыны озалысы» блімінде тсімдер есебінде ксіпорын иелеріні салымдары, акционерлік капитал, за жне ыса мерзімді арыздар, алымдар бойынша пайыздар есептеледі.
«Аша аражаттары озалысы туралы есепті» р бліміндегі аша аымыны сомасы сйкес кезедегі тімді аражаттарды алдыын райды.
рине ксіпорын капиталсыз жмыс істей алмайды. Меншікті жне тартылан капиталды млшерін, Кэш баланс ксіпорын ызметіні барлы кезеінде о блген уаыт аралыында теріс шаманы болуы ксіпорынны банкрот екендігін крсетеді.
2. Инвестициялы жобаны тиімділігін талдауа атысатын негізгі факторлар болып, операциялы ызметтен алынатын аша аымыны жне баса табыстарды осындысы жне инвестицияа жмсалан шыын млшері танылады.
Инвестициялы жобаны тиімділік крсеткіштерін екі негізгі топа блуге болады.
Біріншісі - ндірістік ызметті тиімділігіні жне жобаны жзеге асырып отыран ксіпорынны аымды жне болашатаы аржылы жадайыны крсеткіштері.
Екіншісі – инвестиция тиімділігіні крсеткіштері немесе Кэш-Флоу дисконтталан белгілері.
Нарыты атынастары дамыан елдерде инвестициялы жобаларды тиімділігін баалауда шыынсызды дісін олдайды, йткені бл діс аржылы апаратты аса маызды элементтеріні бірі болып табылады. Ксіпкерге сату клемін згерткеннен, оны ксіпорыны анша пайда табатындыын есептегеннен грі, сату клемі андай болаан жадайда оны ксіпорыны зиян шекпейтіндігін есептеген маыздыра. Басаша айтандай, зиянсызды нктесін табу ажет.
3. Зиянсызды нктесі - ксіпкерді з шыындарын жабатын белгілі бір уаыт аралыындаы сауда клеміні дегейі.
Зиянсыздыты талдау мыналарды анытауа ммкіндік береді:
*шыындарды жауап, ажет млшерде табыс алуа ммкіндік беретін сату клемі;
* ксіпорын табысыны нім бірлігіні баасыны, траты жне айнымалы шыындарды згерісіне байланыстылыы;
* жалпы шыындарды жабу лесіндегі рбір німні маызы.
Зиянсыздыты талдау дісін пайдалануда біратар шектеулерді ескеру ажет:
1. нім баасы есепті кезе бойына немі траты болып есептеледі.
2. Бір ана нім талданады, ал егер бірнеше нім болса, аралас сауда траты деп есептеледі.
3. ндірістік тиімділік есепті кезе бойына немі траты болып саналады.
4. Кезенен-кезеге тердегі ндірістік орларды згерісі ескерілмейді.
5. Жиынты траты ндіріс шыындары да траты деп саналады.
Зиянсыздыты талдау кмегімен туекелді бір крсеткіші болып табылатын ауіпсіздік диапазоныны дегейінесептеуге болады.
Инвестициялы жобаларды аржылы талдауда, детте болашатаы тсімдерді, бгінгі дегейге келтіруді математикалы ідістері олданылады, ол дисконттау деп аталады жне де бгінгі денгейді болашатаыа келтіру шін сіру дісі олданылады. Аталмыш дістерді олдану, аржылы талдауда, нды ааздар мен несиелер бойынша пайыздар есептеуде, лизинг операцияларында, инвестицияланан капиталдан алынатын табысты анытауда, кеінен таралан.
Ксіпекерді мселелері жобаны жасау мен оны тиімділігі талдаумен бітпейді. Сонымен атар, инвесторларды жобамен жете таныстыруы, мны тиімділігіне оларды кзін жеткізуі, сондай-а, жобаны тиімді іске асуын амтамаыз етуі керек болады. Дегенмен, бл міндеттер атарында, стратегиялы жоспарлау Президентті азастан халына арналан «азастан-2030» жолдауы трысынан алаанда, нары жадайында оны бірінші рет іске асыратын бізді кптеген ксіпорындарымыз шін елеулі адам болып саналады.