Таырып 2. ДЕНСАУЛЫТЫ ЛЕУМЕТТІК ФАКТОРЛАРЫ

Масаты:Студенттер оамды денсаулыты леуметтік детерминациясы туралы білуі тиіс.

оамды денсаулы сатауды негізгі міндеттеріні біріне халы денсаулыына оршаан орта (леуметтік жне табии) факторларыны кешенді серіні сипатын анытау, леуметтік-экономикалы жадайларды ескере отырып халы денсаулыыны алыптасуы тенденциясы мен задылытарын зерттеу жатады.

оамды денсаулыты алыптасуы факторларды кешенді сер етуімен байланысты, оларды келесідей негізгі топтара блуге болады:

- саяси (мемлекеттік леуметтік саясат, денсаулы сатау саласындаы саясат, денсаулы сатауды мкемлекеттік реттеу, денсаулы сатау саласындаы ыты актілер жне т.б.);

- леуметтік-экономикалы (бір трына шаандаы ІЖ, денсаулы сатау жйесіні аржыландырылуы, ебек жне трмыс жадайы, таматану, денсаулы сатау жйесіні йымдастырылуы, мір сру салты жне т.б.);

- табии-климатты, эклологиялы (оршаан орта жадайы жне ластануы);

- биологиялы (жас, жыныс, тым уалаушылы, лты, дене бітімі, жйке жйесі типі жне т.б.б).

ХХ асырда денсаулыты леуметтік негізділігі мойындалды, бл Бкіл лемдік денсаулы сатау Уставында бекітілген. Осы денсаулыты анытамасымен адам йымдасуыны биологиялы жне леуметтік компонентіне арсы келетін шектеулер жойылды.

Трлі аурулар кезіндегі леуметтік жне биологиялы факторларды ара атынасы біртекті емес, дегенмен негізгі роль леуметтік компонентке: жадайлар мен фактолара беріледі.

леуметтік жадайлар- бл ндірістік атынастарды кріну трі, леуметтік-экономикалы рылыс жне оамны саяси рылымы

леуметтік факторлар - р адам шін леуметтік жадайларды крінісі: ебек жне демалыс жадайы, й трмысы, таматануы, білімі, трбиесі жне т.б.

оамды денсаулы сатауды ол жеткізген жетістіктеріні ішінде медициналы-леуметтік жне зпидемиологиялы зерттеулерді айта кету керек, осы зерттеулер нтижесінде халы денсаулыына сер ететін факторлар (атер факторлары) тобы жне оларды лесі аныталды.

- мір сру салты жне жадайлары – 49-53%, барлы серді орташа 50% (темекі тарту, ішімдікті шамадан тыс олдану, йлесімсіз таматану, стресстік жадайлар, зиянды ебек жадайлары, гиподинамия, нашар материальды-трмысты жадайлар, наркотик олдану, дрі-дрмектерді арты олдану, семьяны трасыздыы, жалызды, тмен мдени жне білім дегейі, урбанизация жне т.б.)

- генетикалы факторлар - 18-22%, орташа 20% (тым уалаушылы аурулара бейімділік)

- оршаан орта - 17-20%, орташа 20% (климат, ауа, су, топыраты зиянды заттармен ластануы, жоары гелиокосмосты, радиациялы, магниттік жне т.б.б сулеленулер)

- денсаулы сатау - 8-10%, орташа 10% (профилактикалы шараларды тиімсіздігі, медициналы кмек сапасыны тмендігі, медициналы кмекті дер кезінде крсетілмеуі).

Барлы БД тарихындаы е ірі зерттеу проектісіні нтижесінде (2002 ж) жалпы дегейде халы аурулыы мен лім крсеткішіні дегейін анытайтын 10 негізгі атер факторы белгіленді: таматану жеткіліксіздігі, темекі тарту, артериялы гипертензия, сумен амтамасыз ету, санитария, сонымен атар жеке жне трмысты гигиенаны анааттанарлысыз жадайы, гиподинамия, ксіби зияндылытар, ауіпті секс, ішімдікті арты олдану, атмосфералы ауауны ластануы.

Сонымен, оамды денсаулыты алыптастырудаы леуметтік факторларды негізгі ролі мір сру жадайлары мен салты арылы жанама трде сер етеді.

азіргі зерттеушілер денсаулыты алыптасуы ылыми тсінігінде медициналы-леуметтік жадайлармен шектеліп оймай, мір салтын философиялы жне леуметтік тсіндірулерді олдана отырып ке трде оамды баытта арастыруда.

мір салты – тарихинаты леуметтік атынастара тн жеке немесе топты мір сру формасы, немесе белгілі бір оамды-экономикалы формациямен аныталатын адамны кнделікті мір сруі ерекшелігін сипаттайтын тсінік.

Жалпы аланда, мір салты 4 категориядан трады:

- мір дегейі – адамдарны материальды жне мдени ажеттіліктеріні анааттандырылу дрежесін сипаттайтын жне санды бейнеленетін экономикалы категория (жалпы лтты нім млшері, халыты наты табысы, медициналы кмекті ол жетімділігі жне амтамасыз етілуі, жмыс кніні затыы жне т.б.)

- мір сапасы - адамдарны материальды жне мдени ажеттіліктеріні анааттандырылуын мір стандарты немесе дегейімен салыстыра отырып сапалы сипаттайтын леуметтік категория (ебекпен, таматану сапасымен, медициналы кмек дегейімен анааттандырылу жне т.б.)

- мір стилі – жеке тланы немесе адамдар тобыны белгілі бір мінез-лы типін сипаттайтын, дайы ндірілетін ерекшелік, манера, дадылар, натушылы, уестілікпен бейнеленетін леуметтік-психологиялы категроия.

- мір тртібі – оамды-саяси формацияда ндірістік атынастарды жйесін сипаттайтын леуметтік-экономикалы категория.

мір салты критерилері мен баалаудаы ерекшеліктерге арамастан халы денсаулыын алыптастыруда леуметтік факторларды ролі барлы халыаралы денсаулы сатаумен мойындалан.

мір салты бойынша р трлі аурулара бейім келетін леуметтік топтар ажыратылады, олар атер топтары деп аталады:

- демографиялы: балалар, арттар, жалыз бастылар, жесірлер, мигранттар, ашындар;

- ксіби атер: денсаулыа зиян келтіретін ндірістерде жмыс жасайтын жмысшылар (ауыр машина жасау, химиялы, металлургиялы нерксіп, транспорт жне т.б.);

- функциональды, патологиялы жадайлар: жкті йелдер, дене салмаы аз шала туылан балалар, генетикалы атері бар, туа пайда болан ааулары бар адамдар, бала жастан мгедектер;

- тмен материалды, кедейллік, айыршылы мір дегей: кедейлер, аз амтыландар, жмыссыздар, жартылай жмыс кнімен ебек ететіндер, «траты орны жотар»:

- девиантты мінез-лы бар, психопатты, леуметтік-психологиялы жне т.б. коллизий адамдар: алкаголиктер, нашаорлар, токсикомандар, проституткілер, сексуальды ауытулары бар адамдар, психикалы денсаулыы жне тртібінде ааулары бар адамдар (невропаттар, психопаттар жне т.б.); психикалы жне физикалы ааулары бар діни жне т.б. сектанттар;

Барлы ауруларды ішінде леуметтік маызды ауруларды орны ерекше, оларды тізімін медициналы-леуметтік олдау крсету шін осымша немесе жеілдетілген шаралар абылдау масатында кіметпен белгіленеді: онкологиялы жне атерлі ан аурулары, диабет, ревматизм, жйелі ызыл жегі, балалар церебральді параличі, психикалы аурулар, миокард инфаркті жне т.б. .

Денсаулыты леуметтік детерминациялыын мойындау денсаулы мселесін леуметтік трыдан ке трде арастыру ажеттігіне негіз болды, сонымен атар денсаулыты амтамасыз ету денсаулы сатау йымдары мен органдарыны тікелей жауапкетшілігі мен міндеті аясынан шыып кетеді. Денсаулыты сатау жне ныайту мемлекетті, жмысберуші жне р азаматты ынтыматасты жауапкершілігі болып табылады, ол халыты тікелей белсенді араласуы арасында сектораралы арым –атынас жолымен жзеге асырылады.

йлестіру материалы: «Rower Point» бадардамасында 10 слайд

дебиеттер:

1. Доскалиев Ж.А., Диканбаева С.А., Аканов А.А. Управление организацией и проведением мероприятий по профилактике наиболее значимых заболеваний. - Алматы, 2004. – 47 с.

2. Лисицын Ю.П., Сахно А.В. Здоровье человека – социальная ценность. – М.: Мысль, 1989. – 270 с.

3. Лисицын Ю.П. Общественное здоровье и здравоохранение: Учебник. – 2-е изд., перераб. и доп. – ГЭОТАР-Медиа, 2007. – 512 с.

4. Решетников А.В., Шаповалова О.А. Здоровье как предмет изучения в социологии медицины: Учебное пособие для вузов. – М.: ГЭОТАР-медиа, 2008. – 64 с.

5. Юрьев В.К., Куценко Г.И. Общественное здоровье и здравоохранение. – С.-Петербург, 2000.– 914 с.

Баылау сратары:

1. Халы денсаулыына сер ететін факторлар.

2. Денсаулыты алыптасуына ауіп факторларыны лесі.

3. Денсаулыты леуметтік байланыстылыы.

4. мір салты мен оны категорияларына анытама беру.

5. Ауруларды леуметтік ауіп топтары.