Таырып 5. ПРИОРИТЕТТІ КЛАСС АУРУЛАРЫНЫ ЛЕУМЕТТІК-МЕДИЦИНАЛЫ АСПЕКТІЛЕРІ

Масаты:Студенттерхалы аурулыы мен лім крсеткіштерін тмендету масатында денсаулы сатау жйесі мен органдарыны бірінші кезектегі назарын талап ететін алдыы орындардаы аурулар мен нозологиялы трлерін білуі керек.

Халы денсаулыын орауда приоритетті баыттарды тадау ауруды оам жне жеке адам дегейіндегі маызына сйкес аныталады. Бірінші кезектегі медициналы-профилактикалы сер ету объектілерін алыптастыруды негізгі критерилеріне халы аурулыыны крсеткіштері, ауру дегейіні згеру динамикасы, жалпы аурулы пен лім жадайына осатын лесі, халыты маманданан жне арнайы маманданан медициналы кмекті ажет етуі, азіргі медициналы технологияны практикалы денсаулы сатауда тиімді олдану ммкіндігі, жетістіктері жне болжамы жатады.

Халыты емдеу-профилактикалы йымдара аралуы мліметтері мен лім крсеткіштерін олдану ауру класстары мен нозологиялы трлерін медициналы-леуметтік рангілеу жргізуге ммкіндік берді.

ан айналым жйесі аурулары. азастан Республикасы халыны ан айналым жйесі бойынша алашы жне жалпы аурулы дегейі траты суде. Жрек ан тамыр ауруларына кбіне ебекке абілетті жастаы контингент жиі шалдыады, бл осы класс ауруларыны уаытша жне траты ебекке жарамсызды крсеткішіне серін анытайды. Жасты лаюына сйкес ан айналым жйесі ауруларыны таралу интенсивтілігі жоарылайды. Осы патологияны жасаруы жне балалар мен жасспірімдер арасында оны жиі кездесуі байалады. ала трындары ауыл трындарымен салыстыранда ан айналым жйесі ауруларымен жиі ауырады. Дегенмен, 2002-2003 жж. ауыл трындары арасында ан айналым жйесі ауруларыны 2 есе артаны тіркелді . ан айналым жйесі аурулар класын алыптастыратын негізгі аурулара жатады: артериальды гипертония , оны лесіне осы класс ауруларыны жартысы кіреді жне жректі ишемия ауруы – шамамен ¼ блігін райды. азастан Республикасында ан айналым жйесіні аурулары лім себептеріні ішінде бірінші орынды алады (51,7%) жне ол жыл сайын артуда. БД мліметтері бойынша, азастанда ан айналым жйесі ауруларынан ерте лу крсеткіші ТМД елдеріні ішінде екінші орында жне Батыс Европа елдеріні крсеткіштерінен 3-4 есе жоары. ан айналым жйесі ауруларыны ішінде лімні жоары дегейін алыптастыратын негізгі себептерге басада дамыан елдердегідей жректі ишемия ауруы жне цереброваскулярлы аурулар жатады.

атерлі ісіктер. атерлі ісік ауруларымен аурулы крсеткішіні салыстырмалы тмен дегейіне арамастан олардан лу крсеткіші жоары. азастан халы лім себептеріні рылымында атерлі ісіктер 3-ші орынды алады (11,5%), атерлі ісіктен лім крсеткішіні тмендеуі байалады. Халыты атерлі ісікпен ауруы рылымында жыныса сйкес айырмашылы бар. Ер адамдар арасындаы алашы аурулы рылымында кеірдек, бронх, кпе атерлі ісіктері, одан со асазан рагі мен тері атерлі ісіктері жиі кездеседі. йелдер аурулыы рылымында бірінші орынды ст безі рагі, одан со тері атерлі ісіктері мен асазан рагі алады. 2 тенденция байалады – тыныс мшелері мен ст безі атерлі ісігімен аурулыты суі жне ерін, еш жне асазан ателі ісігі аурулыы крсеткіштеріні тмендеуі. азасан халы атерлі ісікпен ауру крсеткішін талдауда ауыл жне ала трындары арасында айырмашылы байалады: ала трындары атерлі ісікпен ауыл трындарыны араанда жиі ауырады, оны алаларды экологиялы ластануымен, ндірістік жне автотранспортты ластануымен байланыстыруа болады. атерлі ісіктен лім крсеткіші рылымында жынысты айырмашылы бар: ер адамдарда бірінші орында – тыныс мшелері рагі, екінші орында – асазан рагі, шінші орында - еш рагі; йелдерде - асазан рагі, ст безі рагі, жатыр мойны рагі. лім крсеткіші жаса байланысты арынды седі.

Жарааттар. ліммен аяталатын, мгедектікке, уаытша ебекке жарамсыздыа алып келетін жарааттарды артуы маызды мселе, ол оама орасан зор леуметтік жне экономикалы шыын келеді. Бгінде лемдегі экономикалы дамыан елдерде лім себептеріні ішінде жарааттар шінші орынды, азастанда екінші орынды (14,2%) алады. Алашы орында трмысты жне жол клік жарааттары тр. Трмысты жараат жас ер адамдар арасында, ересек жне арт адамдар арасында жиі кездесетіндігін атап кеткен жн. ндірістік жне трмысты жарааттар, жол-клік жарааттары трізді ер адамдар арасында жиі байалады жне ол ішімдік олданумен, ауіпсіздік техникасын бзумен байланысты. Жасспірімдер арасындаы жарааттану ересектер мен балалара араанда 1,5-2 есе жиі кездеседі.

Тыныс мшелеріні аурулары халыты медициналы кмекке аралуыны негізгі себебі болып табылады. Алашы аурулыты негізінен жедел респираторлы инфекциялар, бронхит, пневмония райды. Жалпы аурулыты жедел трдегі аурулармен атар созылмалы обструктивті кпе аурулары алыптастырады, бл топа созылмалы обструктивті бронхит, тыныс демікпесіні ауыр формалары жне т.б. тірізді созылмалы тыныс жйесіні аурулары біріктірілген. Тыныс жйесі аурулары кезінде уаытша ебекке жарамсызды крсеткішіні артуы негізінде жедел трдегі аурулармен – жыл сайыны эпидемиялы таралуымен сипатталатын жедел респираторлы инфекциялар, тмаумен байланысты. Тыныс жйесі патологиясы балаларда жасспірімдерге араанда екі есе, ересектермен салыстыранда ш есе жиі кездеседі. азастан Республикасы хала арасындаы лім себептеріні ішінде тыныс мшелері аурулары тртінші орынды алады (5,7%). Тыныс мшелері ауруларынан лім крсеткіші 1 жаса дейінгі сбилер арасында те жоары, перинатальды кезеде туындайтын жадайлардан кейінгі екінші орынды алады.

Психиканы бзылулары жне мінез-лыны бзылыстары маызды медициналы-леуметтік мселелер арасында негізгі орын алады. сіресе психикалы белсенді заттарды олданумен, соны ішінде ішімдік, анаша олдану салдарынан туындайтын психикалы бзылыстар жиі кездесуде. Ішімдік олдану мен олайсыз жадайлар, жарааттар жне уланулар арасында жоары корреляциялы байланыс бар. Психикалы белсенді заттарды олдану негізінде туындаан, алаш рет тіркеуге алынан психиканы бзылулары жне мінез-лыны бзылыстары азірде траты артуда, сіресе Алматы аласында те айын байалады. Халыаралы баалау бойынша, азастанда тіркеуге алынан нашаорлар саны ткен он жыл ішінде 3,5 есеге артан. азастанда тіркелген нашаорларды жартысына жуыы опиум жне героин олданады, 90 ж ортасында мндай тенденция байалмаан, бл кезде нашаорларды 80% сора мен оны делген німдерін олданды. Нашаорлы жиі 18-25 жас аралыында кездеседі.

Нашаорлы мселесі ЖИТС аурумен тыыз байланысты. Нашаны вена ішілік олдану азастанда ЖИТС ауруыны жылдам тарлуына себеп болуда. . Статистикалы млімет бойынша, бірінші рет ЖИТС . жадайы тіркелген. 1987 ж 2009 ж 1 наурыз айына дейін 12085 ЖИТС-жтыру тіркелді, соны ішінде 841 СПИД науас, сонымен атар жыл сайын ЖИТС 800-900 жаа жадайы тіркеледі. ЖИТС саны бойынша азаста ТМД елдеріні ішінде Ресей, Украина, Белоруссия, Молдавия мемлекеттерінен кейін бесінші орында, ал Орта Азия елдеріні ішінде бірінші орынды алады.

Жпалы жне паразитарлы аурулар, брындары жалпы таралып, лім крсеткішіні ішінде негізгі орында болса, азірде кейінгі орындарды бірінде. лтты апарат кздері бойынша, кптеген экономикалы дамыан елдерде жпалы аурулар лім себебі бойынша алашы он ауруды ішіне кірмейді. азастанда соы жылдары жпалы ауруларды лес салмаы жалпы аурулы рылымында - 4% жнелім рылымында 3% райды. Жпалы аурулар бойынша медициналы-леуметтік мселелерді бірі, осы аурудан лгендерді 90% бір жаса дейінгі сбилер, олар жедел ішек инфекциясы, сепсис, менингококты инфекция, вирусты гепатит жне т.б. айтыс болады.

Туберкулез. 90-жылдарды басында туберкулезбен аурушылды жне лім крсеткіштері жылдам арта бастады. азастанда ткен асырды 80 жылдары ол жеткізген туберкулезбен ауру крсеткішіні тмендеуі 90 жылдарды басында туберкулезден лім крсеткішіні артуымен, ал 1995 ж бастап тіркелген аурулыты суімен алмасты. Туберкулезбен ауру крсеткішіні артуына кптеген себептер кешені сер етеді: леуметтік-экономикалы, республикада ауруды ке таралуы, аныталмаан ауруларды кптігі, жеткіліксіз изоляция, жаа туан сбилерді екпемен, ревакцинация, медициналы тексерістермен, флюорографиямен аммтылуыны тмендеуі, ауру жне оны отбасыны жеткіліксіз,соны ішінде трын ймен леуметтік амтылуы, маскнемдік жне нашаорлыты, жмыссыздыты жне т.б. артуы.сіресе олайсыз жадай пенитенциарлы мекемелерде байалады, трмеде отырандарды туберкулезбен ауру крсеткіші жалпы халы крсеткішінен 10-15 есе жоары. лімні е жоары шыы 1998 ж тіркелді. Соы жылдары туберкулезден лім крсеткіші біршама тмендеді.

йлестіру материалы:«Rower Point» бадарламасында10 слайд .

дебиеттер:

1. Аязбаева А.Г. Медико-социальные аспекты формирования приоритетных классов заболеваний в Республике Казахстан: Учебно-метод. пособие. – Алматы, 2005. – 55 с.

2. Аканов А.А., Тулебев К.А., Айтжанова Г.Б. Руководство по формированию здорового образа жизни, профилактике заболеваний и укреплению здоровья. – Алматы, 2002. – 250 с.

3. Лисицын Ю.П. Общественное здоровье и здравоохранение: Учебник. – 2-е изд., перераб. и доп. – ГЭОТАР-Медиа, 2007. – 512 с.

4. Муминов Т.А., Камалиев Т.А. Анализ здравоохранения с позиций социального маркетинга.- Алматы, 2003.- 170 с.

5. Сакбаев О.С., Вагнер А.В. Совершенствование методологии изучения и оценки здоровья населения. – Алматы, 1995. - 364 с.