Шгу. Шгуді анытау дістерін атаыз
Полимерлі материалдарды бйымдара алыптаанда негізгі технологиялы крсеткіші шгуі. Бйымны сапасы шгу процестеріні шарттарына туелді болып келеді. Шгуді бйым жне алып лшемдеріні айырымымен анытайды. Шгу клемдік (бйым клеміні салындау кезінде кішірейуі) жне сызыты (бйым зынды лшемдеріні салындау кезінде кішірейуі) болып блінеді. Шгуді болуына бірнеше себеп бар: пластмасса мен темірді сызыты (клемдік) температуралы лаю коэффициентіні р трлілігінен, бйымды аланнан кейін ылалдылы пен шыш заттарды блінуінен, реактопласттара атаю кезінде химиялы шгуді болуы.
Полимерлі материалдарды анизотропты шгуі болады: йманы клдене жне бойыны баыты бойынша шгуі р трлі. ысыммен йанда шгуді анизотропиясы полимерді макромолекулалы тізбектеріні (толтырылмаан термопласттар шін) немесе толтырыш блшектеріні (толтырылан термопласттар жне реактопласттар шін) баытымен негізделген. Шгуді анизотропиясы алыбты тріне туелді: йыштарды орналасуынан, оларды санынан, балыманы озалу баытынан. нтатрізді толтырыштары бар реактопласттар шін ау баытындау шгу перпендикуляр баыттаы шгуден 1,3-1,5 есе, талшыты толтырылан реактопласттар шін – 1,8-2 есе артуы ммкін.
Шгуді лшеу пластмасслы бйымдарды жасау кезінде оларды наты лшемдерін анытау ушін жргізіледі. Шгуді шикізатты баалаудан, абылдаудан ткізгенде анытайды. Полимерлі материалдарды ГОСТтары мен ТУ ларында ережеге сай шгу крсеткіштері беріледі. Бйымдарды эксплуатациялы асиеттерін баалау шін жне материалдарды тадауда оны шгу асиеттерін білу керек.
Реактопласттардан жасалан бйымдарды олданылуын баалау шін, осымша шгуді анытайды, яни бйымдарды термодеуге дейінгі жне термодеуден кейінгі лшемдерін анытайды. Термодеу – бйымдарды р трлі элементтеріні р текті ату немесе сууыны нтижесінен болатын шгуді ртектілігін болдырмайды.
Шгуді анытау дістері. Полимерлі материалдарды шгуін ГОСТ 18616—80 (СТ СЭВ 890—78) бойынша анытайды. Термопласттар шін шгу лгі мен алыпты лшемдеріні айырмашылыымен, пайызбен аныталады. Термореактивті алыптайтын массалар шін лгілерді термодеуге дейінгі жне кейінгі лшемдеріні айырымын алады. Реактопласттарды арнайы прессте престейді де, ыздырады. Алынан лгіні суытып, лшемдерін лшейді. Термопласттарды лгілерін ю машиналарында ысыммен йып, алады. лгіні лшемдерін алыптауды баытына перпендикуляр, ал осымша анизотропияны анытау шін алыпты баытына паралелль жне перпендикуляр нктелерді алып, лшейді.
Реактопласттардан жасалан бйым лгісін престеуді ысымы ±1 МПа (10 кгс/см2) болатын длдікпен престейді. Пресс форманы енгізілу (ндіру) камерасыны (загрузочная камера) лшемдері бір ретте енгізілетін реактопласттарды лшемдерінен аспау керек.
Пресс форманы ыздыруды термореттегіш рылысы престеу температурасын ±3°С температура аумаынан аспайтындай етіп амтамассыз етуі керек. лгіні формасын бзып алмау масатында итергіштер олданылуы ммкін.
Егер, ГОСТ пен ТУларда бйымдарды алдын ала дайындауа арналан арнайы талаптар берілмес, онда лгіні дайындауда алдын ала кептіруді ажеті жо болады. Реактопласттарды таблеттеуге жне алдын ала ыздыруа болады. Престеу кезінде лгілерді пресс формаа салу жне ысымды ктеру уаыты 15±5 с клемінде болу керек. лгілерге сараптама жргізу оларды престеу уаытынан бастаанда 16 сааттан кейін ана жзеге асырылуы керек.
Термопласт лгілерін йыш машиналарда ысымда ю арылы алады. йыш машинаны конструкциясы келесідей параметрлерді баылау мен адаалауды амтамассыз етуі керек, яни шашырату арыны, лгіні массасын немесе клемін, цикл уаыты мен оны негізгі параметрлерін, ыздырыш цилиндр мен балыманы температурасы. олданылатын ймалы форманы сйытыты термостатталу жйесі болу керек.
Егер ажет болса, термопластты алдын ала кептіреді, ыздырады, немесе бояышпен араластырады. Машинаны іске осып, бір траты режимге келгенде балыманы температурасын анытап отырады. Бл анытауды кем дегенде екі рет жргізу керек.
Зерттеу жргізуден брын бымдарды кондицирлейді (бйымда сатау шін тиімді жадай жасау) (ГОСТ 12423-66). Егер, берілген материал конденсирлеуді ерекше шартын ажет етпесе, онда лгілерді 20±2°С температурада 3 са клемінде стайды.
лшеуді кез-келген длдігі 0,01 мм болатын ралмен 20±2°С температурада жргізеді. Бл кезде лгі ауданы ретінде оны зындыыны ш рет лшегеннен кейінгі орташа санымен анытайды. Реактопласттар шін матрицаны лшемдерін орасын лгілерінен алады.
Шгуді келесі формуламен есептейді:
S = (l1 - l)×100/l1 , (%);
Мндаы l – лгіні зындыы немесе диаметрі, мм; l1 – алып
осымша шгуді есептеу шін келесі формуланы олданады:
HS = (l – l2)×100/l , (%);
Мндаы l – лгіні термодеу алдындаы лшемі, мм; l2 – лгіні термодеуден кейінгі лшемі, мм.
Зерттеу хаттамасында келесі крсеткіштер жазылады: материалды аты жне маркасы; дайындаан ксіпорын; лгі саны, оларды пішіні, лшемі жне дайындау уаыты; лгіні кондицирлеу жне термодеу уаыттары; шгуді трі, осымша шгу, анизотропия шгуі, зерттеу кні жне т.б.