Жын-препарат дайындау. арапайым бояу дістері.
Хаттама №1
| № | Зерттеу масаты | Зерттелетін материал | Зерттеу барысы | орытынды |
| Тіс абатындаы микрофлораны пішінін анытау | Тіс абаты | 1)Тіс абатынан жын препарат дайындау 2)Бурри дісімен бояу 3)Микроскопия | ||
| Ескерілетін материалдан бактериаларда пішінін анытау | 1)Шабылан агрдаы даыл. 2) оректік спорадаы даыл | 1)Жын препарат дайындау 2)арапайым діспен бояу 3)Микроскопия | ||
| Бактериаларды пішініні демонстрациялы препараттардан анытау | Демонстрациялы препараттарды бактериялар пішіні:шар,таяша,имектелген | 1)Микроскопия 2)Сурет салу |
Ескерту: «орытынды» атарына трлі тсті аламмен сурет салу керек жне атауларын жазу ажет.
Патогенді бактерияларды морфологиясы
Хаттама №2
Шар трізді бактериялар- коккалар:
А) Микрококкалар (латын тілінен Micrococcus – са, дара-дара орналасан коккалар)
Micrococcaceae тымдастыы
Б) Диплококктар (лат. Diplococcus- екі-екеуден орналасан коккалар)
Neisseriaceae тымдастыы
Neisseria туысы
Neisseria gonorrhoeae- гонококкалы инфекцияларды оздырышы (гонорея, бленорея, стоматит жне т.б.)
Neisseria menengitidis- минингококкалы ифекцияларды оздырышы (назофарингит, менингит, менингоэнцефалит, сепсис жне т.б.)
Streptococcaceae тымдастыы
Streptococcus туысы
Streptococcus pneumoniae (пневмококк)- крупозды пневмонияны оздырышы.
В) Стрептококктар (лат. Streptococcus- шынжыр, коккалар тізбегі)
Streptococcaceae тымдастыы
Streptococcus туысы
Streptococcus pyogenes- гемолитикалы стрептококк, жаралы инфекциялар, рожа, скарлатина, ревматизм, жоары тыныс алу жолдарыны ткір инфекция, импетиго жне т.б. оздырышы.
Г) Стафилококктар (лат. Staphylococcus- жзім секілді шоырланып орналасан коккалар) Micrococcaceae тымдастыы
Staphylococcus туысы
Staphylococcus aureus- алтын тсті стафилококк, абсцестер, кбіртке, фурункулез, карбункулез, остеомиелит, аппендицит, холецистит, пневмония жне т.б. оздырышы.
Д) Тетракокктар (грек тілінен tetra- трт)- патогенді трлері жо.
Е) Сарциналар (лат. Sarcio- байланыстыру)- сапрофиттер, суда, ауада тіршілік етеді.
2. Таяша трізді бактериялар
А) Спора тзбейтін тік таяшалар
Enterobacteriaceae тымдастыы- ішек таяшасы тобыны бактериялары.
Escherihia coli- ішек таяшасы, ішекте тіршілік етеді, алыпты микрофлорасы; диареегенді эшерихиялар- эшерихиоздар оздырышы.
 |
Salmonella туысы
Salmonella typhi- іш сзегіні оздырышы.
Salmonella enteritidis- таамды токсикоинфекциялар оздырышы.
Shigella туысы
Shigella dysenteriae- бактериалді дизентерия (антыша) оздырышы.
Yersinia туысы
Yersinia pestis- оба (чума) оздырышы.
 |
Б) Коккобактериялар
Brucellaceae тымдастыы
Brucella туысы- бруцеллез оздырышы
Bordetella туысы
Bordetella pertusis- ккжтел оздырышы
В) Эндоспора тзетін таяшалар
Bacillaceae тымдастыы
Bacillus туысы (bacilla- таяша)
Bacillus anthracis- сібір тйнемесіні оздырышы; стрептобациллалар
|
Clostridium туысы (лат. Closter- аран)
Clostridium tetani- сіреспе (столбняк) оздырышы
Clostridium perfringens- газды гангрена оздырышы
Clostridium botulinum- ботулизм оздырышы
Г) Тереуіш секілді бактериялар
Corynebacteriaceae тымдастыы (сorynа- тереуіш)
Corynebacterium туысы
Corynebacterium diphtheriae – дифтерия оздырышы
Д) ршімелі таяшалар
Mycobacteriaceae тымдастыы
Mycobacterium туысы
Mycobacterium tuberculosis, M.bovis- туберкулез оздырышы
Mycobacterium leprae- алапес оздырышы
3. Имектелген бактериялар
А) Вибриондар (лат. Vibrio- имектелу)
Vibrionaceae тымдастыы
Vibrio cholerae, vibrio eltor- тырыса (холера) оздырышы
Б)Спириллалар (лат. Spira- имектелу)
Spirillacea тымдастыы
Spirillum minor содоку оздырышы (егеуйры тістеген кезде жтырылады)
Campylobacter туысы
Campylobacter pylori - асазанда кездеседі,асазанны жне он екі елі ішек жараларыны оздырышы
Ескерту: Бактерияларды пішіндеріні атарына трлі тсті аламмен суретін салу керек.
Таырыбы:Бактериялы жасуша рылысы: нуклеоид, цитоплазма, осындылар абыы, капсула, спора, оларды анытау дістері. Жынды дайындау техникасы. Крделі бояу дістері. Грам бойынша бояу.
Сабаты масаты: Жын-препаратты дайындау техникасы, оларды бояу жне микроскопиялау.Бактериальді жасушаны рылысын білу, жеке рылымдарыны химиялы рамын жне рылысын анытауда крделі бояу дістерін мегеру
Студент білуге тиіс:
- Бактериалді жасушаны ультрарылымын.
- Негізгі жасуша рылымдарыны таайындалуын жне химиялы рамын.
- Жасуша рылымдарыны компоненттерін анытау дістері.
Керекті рал-жабдытар: даылды оспалар, бояулар жиынтыы, демонстрациялы препараттар
Саба таырыбын з бетімен дайындауа арналган сратар:
1. Микроорганизмдердерді таксономиясыны принциптері.
2. Бактериялы жасушаны рылымды ерекшеліктері жне эукариодты жасушадан айырмашылыы
3. Жасушаны химиялы рамы. Негізгі рылымдары: жасуша абырасы, цитоплазмалы мембрана, цитоплазма, кірпікшелер, пили, споралар, волютин дндері.
4. Бактерияны нуклеоиды, эукариодты жасушаларды ядросынан згешелігі. Нуклеоидты биологиялы ызметі, рылысы жне химиялы рамы.
5. Бактерияларды жасуша абаты рылысы ерекшеліктері. Грам бойынша бояу техникасы, тжірибеде олданылуы.
6. Бактерияларды капсуласы мен микрокапсуласы, тзілу жадайлары, химиялы рамы, маызы. Патогенді капсуласы бар бактериялара мысал келтірііз. Бурри-Гинс дісімен бояу арылы капсуланы ажырату.
7. Бактерияларды споралары, пайда болу жадайлары, маызы. Спораларды сырты оршаан ортада тратылыы. Патогенді спора тзетін бактериялара мысал келтірііз, жасушада спораларды орналасуы. Спораны Ожешко дісімен бояу.
8. Волютин дндерін Нейссер бойынша анытау. Бояу механизмі жне сатылары.
Тарату материалы
Бактериялы жасуша рылысы.
Млшеріні кішкентайлыына арамастан кез-келген жасуша сияты бактериялы жасушаны барлы рылым компоненттері бар: жасуша абырасы,цитопазмалы мембрана, р трлі осындылары бар цитоплазма жне нуклеоид.Аталандар жасушаны басты рылымды компоненттері. Тіршілік етуді кейбір кезедерінде пайда болатын осымша рылымды компоненттеріне -капсула,спора, талшытар, кірпікшелер жатады.
Жасуша абырасы -жоары дрежеде созылмалы абілеттілігі бар биогетерополимер. Химиялы рамы бойынша прокариоттарды жасуша абырасы эукариотордан ерекшелігі бар. Оны негізгі компоненті пептидогликан класына жататын-муреин. Муреин жне оан осылан арнайы осымша компоненттері бойынша барлы бактериялар грам о жне грам теріс боялатын екі топа блінеді.
Грам о бактерияларды жасуша абырасы мал болады, алыдыы 20-80 нм жетеді. Ол гомогенді рылымнан трады жне цитоплазмалы мембранаа тыыз жабысын трады. Жасуша абырасындаы муреин оны ра массасыны 50 ден 90 а дейін процентін райды жне муреинмен тейхой ышылы байланысан.
Грам теріс бактериялады жасуша абырасы жалау 14-17 нм. Химиялы рамы бойынша р трлі болады. Ішкі абаты муреиннен трады. Сырты абаты фосфолипид , липополисахарид, липопротеид жне ауыздан трады, оларды антигендік асиеті болады.
Жасуша абырасы заымданса айта орнына келмейді, біраз уакыттан кейін микроб тіршілігін жояды.
Жасуша абырасынан толы айырылан бактерияларды протопласт, ал жасуша абырасынан жартылай айырыландарды сферопласт деп атайды. Жасуша абырасы жартылай жойыланымен, кбею абілеттілігін сатаан микроорганизмдерді -пішінді бактериялар деп атайды. Оларды траты жне трасыз трлері болады. Кейбір жпалы ауруларды заа созылып, айталап дамуы азада патогенді бактериялады L пішінді трге айналуымен байланысты болуы ммкін.
Цитоплазмалы мембрана-липид, ауыздан тратын крделі кешен. Ауыздар молекуласы тыс жаында орналасып липидті блшегіні рылысына мозаика тріздес ілмектеніп орналасады. ЦПМ жартылай ткізгіштік асиеті бар рылым, ызметі р трлі.
I. Жасушадаы метоболизмді реттеуге ажетті траты осмосты ысымды баылайды
II. Су жне тз алмасуын реттейді
III. Бактерияларды оректенуін амтамасыз етеді: Жасуша ішінде оректік заттарды шоырландырады, зат алмасудан пайда болан ажетсіз заттарды пермеаза ферментіні кмегімен сырта шыарады.
IV. Гидролаза ферменттерін синтездейді
V. ДН-ны синтездеуге ажетті ферменттерді топтастырады.
VI. Цитоплазманы ішіне арай баытталан, бралып бірнеше абаттан тратын рылым-мезосома тзеді. Осындай рылымны кейбіреулері нуклеоидпен байланысан жне микробты блінуіне атысады.
Цитоплазма бактерияны негізгі клемін райды. Ол колоидты мембранды жйеден трады. Цитоплазмада нуклеоид, рибосома, гликоген гранулалары, р трлі осындылар орналасан. Цитоплазманы дне тріздес болуы рибосомамен байланысты. Прокариоттардыы рибосоманы тнбаа тсу жылдамдыы 70S млшері 15-20 нм, саны р трлі болуы ммкін, мысалы, ішек таяшасыны рибосомасы 15 мыа дейін болады. Жасушадаы ауыздарды биологиялы синтезделуі полисомаларды кмегімен атарылады.
Бактериялы жасушаны цитоплазмалы осындылары ауызды мембранамен оршалан. Цитоплазма ішінде осындылара оректі ор жатады.
Бактериялы жасушаны негізгі энергетикалы оры-волютин.Волютин дндері оптикалы тыыз рылым, млшері 0,1-0,5 мкм, метахроматикалы боялу асиеті бар, яни бояудан баса тске боялады. Волютин дндері кл таяшасында болады, екі шетінде орналасады, дифференциалды диагностикалы белгі болып табылады. Бактерияларды нуклеоиды-саиналы тйыталан ос тізбекшелі ДН. Эукариоттарды наыз ядросы болады, ол прокариоттар нуклеоидында ядролы абаты болмайды, ядрошыы, ауыз-гистоны жо митозды тсілмен бліну абілеті болмайды.Бактерия цитоплазмасында ядродан баса хромосомадан тыс орналасан генетикалы элемент кездеседі. Ондай элементті плазмида деп атайды. Плазмидалар р трлі болуы ммкін. Оларды микробтара, р трлі антибиотиктерге тзімділік асиетін колицин тзу, энтеротоксин, гемолизин т.б блу абілеттілігін береді.
Капсула- бл негізгі химиялы компонентті полисахаридтен тратын кп абыршаты фибриллярлы рылым. Бактерия денесіне оай бліне алады. Патогенді бактерияларды вируленттік белгісіне жатады, йткені ол бактерияны фагоцитозды серінен орайды. Кейбір бактериялар капсуланы тек азада райды, бл асиетін оректік ортада сіргенде жоалтады. Ал капсулалы бактериялар деп аталатын топтаы микроорганизмдер андай жадайда болса да капсула тзу абілеттілігін жоймайды. Капсуланы негізгі ызметі: микроорганизмдерді р трлі улы заттарды, фагоцитозды серінен орау, жасуша абатына микроорганизмдерді жабысуына кмектесу.
Талшытар-цитопалзмадаы базальді денешіктерден басталатын, бактериялы жасушадан бірнеше есе зын, табиатты ауызды жіпшелер. Олар микроорганизмге жылжымалы асиет береді. Егер де бактерияны бір шетінде бір талшыы болса - оны монотрих, екі шетінде бір немесе бір неше талшыы болса - амфитрих, бір шетінде бір топ талшыы болса - лофотрих, ал барлы жаынан шыатын болса-перитрих деп атайды.
Талшытар антиген болып табылатын, Н антиген ауыз – флагеллинен (flagellum – талшы) трады. Флагеллин суббірліктері спираль тріздес ширатылан.
Кірпікшелер немесе фимбриялар -бактерияларды сырты абатында болатын ауыз табиатты сінділер. Фимбрияларды жынысты жне жыныссыз типтері болады.
Споралар - спора тзу тек ана таяша тріздес бактериялара тн асиет. Спора тзу рдісі бірнеше кезенен трады. Бл кезде цитоплазманы тиісті жерінде нуклеоид жне рибосома шоырланады, атая бастайды, мембраналармен оршалады, сонан со ол мембрана кальций тздарынан жне дипиколин ышылынан тратын алы абата айналады. Спорадаы су байланысан кйде болады. Сондытан споралы бактериялар те тзімді болады, сырты ортада бірнеше ондаан жылдар саталады, бірнеше минут айнатанда да лмейді. Бактерияларды спора тзуі, пішіні мен жасушада (вегетативті) орналасуы трлік асиеті бола отырып, оларды бір-бірінен ажыратуа ммкіндік береді. Спораларды орналасуына байланысты: орталы, субтерминальді жне терминальді. Спораны анытау шін Ожешко дісін олданады.