Атада тзеу дісі

Вирусы бар затты тіндік даылына жтырады, бетін рамында бейтарапты ызыл бояуы бар агар абатымен жауып термостатта (37°C) инкубациялайды. Вирус скен жердегі жасушалар бзылады, соны нтижесінде атада пайда болады, ал айналасындаы бзылмаан жерлер ызыл тске боялады. Осындай негативті атадатар 48 са жне одан да кп уаыттан кейін пайда бола бастайды (егер вирус бар болса).

Гемагглютинациялы реакция (ГАР - РГА)

Ерекше антигендері (гемагглютинині) бар кейбір вирустар эритроциттерді бір - бірімен жабыстырады - агглютинациялайды. Егер зерттелетін затта вирус бар болса эритроциттер бір - бірімен агглютинацияланып зонтик тріздес яни, айналасы бдырланып тнбаа отырады(о нтижелі реакция). Вирус жо болан жадайда эритроциттер агглютинацияланбайды, тнбаа айналасы тегіс (тйме тріздес) болып отырады (теріс нтижелі реакция). Толы гемагглютинация беретін сйылту дегейін бір гемагглютинациялы бірлікке санайды. Бл реакция иммунологиялы реакциялара жатпайды, йткені реакцияда антиген антидене былысы жо. ГАР тек ана вирусты бар - жоын анытау шін ана олданады.

Бактериофагтар бактериялара еніп, оларда сіп - ніп кбейіп, бактерияларды лизистейтін (бзатын) вирустар. азіргі кезде оларлы бактериофаг демейді, фагтар деп атайды. Себебі, фагтар бактериялармен атар баса да микроорганизмдерде болатыны длелденген. Фагтарды жалпы морфологиясы мынадай: алты брышты, басы сыртынан белокпен оршалан, ішінде ДН-ы бар. Басына жиырылу абілеттілігі бар ттікше тріздес сырты белокты апшыпен оршалан йрыша шыады. йрышаны баса жабысар жерін мойыны немесе жаасы деп атайды. йрышаны е шетінде базальды пластинка бар, одан 6 тікенекшелер шыады. Осыларды кмегімен фаг бактерияа жабысады, ол базальды пластинкада болатын лизоцим ферментімен бактерияны сырты абатын теседі де мойыны жне йрышасы жиырылып басыны ішіндегі ДН-ы бактерия ішіне енеді.

Бактериофагтарды 6 морфологиялы типтерге бледі:

- таяша немесе жіпше тріздестер

- тек ана басы бар, йрышасы жо

- басы бар, жне одан шыатын шамалы бдырлары бар

- басы жне ысаша йрышасы бар

- басы жне зынша жиырылмайтын йрышасы бар

- басы жне зын жиырылатын йрышасы бар.

Е кп кездесетін фагтар 5-6 топа жатады. Басыны ішінде РН-ы болатын фагтар кездеседі.

Баса вирустара араанда фагтар физикалы жне химиялы факторларды серіне тзімділеу келеді. Олар 6000 атм.ысыма тзе алады, мздатанда, тменгі температуралы жадайда, ратанда тіршілік абілеттілігін сатай алады. Біра фагтар ультраклгін сулені, радиацияны, химиялы дезинфекциялы ерітінділерді, ыздыруды (65-70°C)серіне сезімтал, тез леді.

Спецификалы сері бойынша полифагтар ( туыстас бактерияларды лизистей алатын) мен монофагтара (бактерияны бір трін немесе бір серотипін лизистейтін) бледі.

Фагтар мен бактерияны зара сер ету механизмі бойынша оларды вирулентті жне лсіз топтара бледі. Бактериофагты былыс бактерияларды лизистенуі негізінде вирулентті фагтарды серінен болады, бірнеше фазалардан трады.

Бірінші фаза - рецепторыны кмегімен фагтарды бактерияа жабысуы йрышасымен, ондайы жотар бактерия абатыны сыртында болатын кірпікшелер фимбриялара жабысады.

Екінші фаза - бактерияны ішіне ену. йрыша жабысып боланнан кейін жиырылады да басындаы ДН-ы бактерия ішіне енеді, ал фагты слабасы сыртта алып ояды.

шінші фаза - транскрипциялану. Фагты ДНмен жаа генетикалы информация келеді де “ертелі” жне “кешеуілді” ферменттер синтезделе бастайды.

Тртінші фаза - бактерияны рибосомасында жне полисомаларында белоктарды синтезделінуі.

Бесінші фаза - фагты нуклеин ышылыны репликациялануы

Алтыншы фаза - дайын белоктар мен нуклеин ышылдарынан вирус блшектеріні ралуы, яни фагты ралуы.

Жетінші фаза - фагты шыуы. Ол “кешеуілді” лизоцимні кмегімен атарылады, яни оны серінен бактериялы жасуша лизистенеді - бзылады, оны фагты німді инфекция деп атайды.

Бактерияларды сезімтал штаммдарына лсіз фаг енгенде, бактерия лмейді, лизогендік жадайа кшеді. Лизогенді бактерияда фагты ДН-ы бактериялы ДН-мен интеграцияланып, лсіз фаг профага айналады. Осы алпында бактерияны бір рпаынан екіншісіне беріліп отырады. Кейбір факторларды серінен лсіз фаг вирулентті тріне айналуы ммкін.

Бактериялара лсіз фаг жанда олар кейбір жаа асиетке ие болады. Осындай былысты лизогендік (фагты) конверсия (згеріс) деп атайды. Лизогениялы былыс микробтарды барлы жйелік топтарыны арасында кездеседі.

Бактериофагтарды пайдалану. Фагтарды жпалы ауруларды емдеу шін, диагноз оюа жне аурулардан сатану масатында олданады.

Емдеу шін стафило-, стрепто-, дизентериялы, іш сзектік, салмонеллездік, коли - протейлік т.б. фагтар бар. Таблетка, нта немесе сйы кйінде шыарылады.

Профилактикалы масатта тиісті фагтарды ауру аупі тнген кезде, немесе науаспен жанасан адамдара береді. Емдеу профилактикалы фагтарды ауыз арылы жне жарааттарды деу дістерімен олданады, инъекциялы діс олданбайды.

Фагтарды тиісті микробтара спецификалы серін жпалы аурулара диагноз ою шін жне сырты орта объектілеріні тиісті микробтармен ластананын анытау шін жиі олданады. Мысалы, суды, топыраты, ас- таамдарыны ішек тымдас бактериялармен ластананын анытау шін фагтарды титрыны реакциясын ояды. Егер де зерттелетін затта микроб бар болса спецификалы фаг оан еніп, сіп - ніп, оны титрі кбейеді.

Науастан, немесе баса объектілерден блінген микроорганизмні фаготиптерін анытайды. Фаготипін анытау сіресе ішек инфекцияларында, стафилококкты инфекцияларда жиі атарылады.

Фаготипін анытауды эпидемиологиялы маызы бар, яни инфекция кзін, таралу жолдарын байауа болады.