О.Контты оам дамуыны кезедерін сипаттаыз. 1 страница

Конт жйесінде позитивті ойлау орнын зіні ашан басты жаалыы деп есептейтін ататы “ш саты” немесе “ш жадай” заымен байланысты тсінуге болады. Осы заа сйкес, жеке адам, оам жне адамзат жалпы аланда зіні дамуында міндетті трде жне біртіндеп ш сатыдан теді.Теологиялы немесе жалан сатыда (адамзатты пайда болуынан бастап бізді заманымызды 1300 жылына дейін) адам санасы былыстарды бастапы немесе соы себептерін табуа тырысады, ол “абсолюттік білімге мтылады”. Теологиялы ойлау, з кезегінде, дамуды ш кезеінен теді: фетшизм, политеизм, монотеизм. Бл саты з заманында ажетті болып есептелді, себебі ол адамны леуметтенуіні алдын ала дамуы мен аыл-ойды суін амтамасыз етті.Метафизикалы немесе абстрактілі сатыда (1300 - 1800) адам санасы былыстарды ішкі табиатын, оларды бастамасын, алыптасуыны басты амалдарын ынуа тырысады. Біра теологиямен салыстыранда метафизика тылсым кштер факторымен емес, мн-маына немесе абстракциялар жолымен тсіндіреді. Бл сатыда былыстарды “баылауды орнына длелдеуге мтылуды салдарынан” оны спекулятивті жне дерексіз блігі те жоары болады. Метафизикалы ойлау, теология сияты болмай оймайтын кезеді рай отырып, зіні табиаты бойынша шиеленісті жне жойын болып табылады.Позитивті не шынайы немесе ылыми кезені (1800 жылдан бастап) негізгі белгісі – мнда иялды баылауа траты баынатын заы олданылады. Бл сатыда аыл-ой тпкі себептер мен мндерді аыла онымсыз анытамаларынан бас тартып, оны орнына задарды арапайым зерттеуге, яни “баыланатын былыстар арасындаы траты атынастара” жгінеді. Конт бкіл болмысты, соны ішінде адамзат болмысыны бірлігі мен иерархиялы рылымы жніндегі ыма сйенеді. Мндай ым негізінде ол кеінен таралан ылымны зі жасаан топтамасын рады. Бл топтамаа негізгі ылымдар: математика, астрономия, физика, химия, биология жне леуметтану кірді.

9. Г.Спенсерді леуметтануа осан лесін сипаттаызСпенсер Герберт -- аылшын философы жне леуметтанушы, позитивизмні негізін салушыларды бірі.Спенсерді басты ебегі – «Синтетикалы философия» жйесіні он томы, ол теориялы жаратылыстану мен оамды ылымдарды орта эволюциялы идеямен біріктіре отырып, мыналарды осты: «Негізгі бастамалар» (1862, болмысты алашы принциптері жайында), «Биологияны негіздемелері» (1876-1896). Сонымен атар, баса да маызды социологиялы ебектері «леуметтік статистика» (1850) жне «Социология зерттеу пні ретінде» (1873).Спенсерді позивитизмні негізін алаушыларды бірі деп есептейді. Оны мірі мен шыармашылы уаыты социологияны жеке ылыми пн ретінде алыптасу уаытымен сйкес келеді. Ол тек социологияны ана емес, антропологияны дамуына лес осып, классикалы леуметтік ілімні органикалы жне эволюциялы мектептеріні негізін салушы.Спенсер дниедегі былыстарды білгенімізбен оларды мнін танып, жете алмаймыз деді. Оны длелдеуінше кез келген ылым ым арама-айшылыа толы, сондытан да тсініксіз. ылым жеке тланы тжірибесіне немесе жалан негізге сйенгендіктен былыстарды ішкі мніне бойлай алмайды деп білді. Объективті дниені танып-білуге болмайды деген йарым діни кзараспен сабатасып жатуынан, Спенсер ді ылым мен дінді штастыратыны крінеді. Спенсер ді ілімінде агностицизм объективті идеализм элементтерімен штасып жатады. Спенсер ді эволюц тжырымдамасы оны леум. кзарасымен оамны органик. теориясы деп аталатын іліміне негіз болды. Спенсер социалды рылыма арсы болып, ткерісшілдікті оамды организмні індеті деп білдіГ.Спенсер “леуметтік институт” терминін алаш сынан адам. Кез келген мекеме (леуметтік институт) леуметтік рекеттерді орныты рылымы ретінде алыптасады. Ол институттар оам мірін реттеу мен жайластыру жне адамдарды мінез-лына ыпал ету ісінде маызды рл атаратынын атап ткен. Ол леуметтік институттарды алты трін сипаттап, талдаан: нерксіптік, ксіподаты, саяси, дет-рыпты, шіркеулік, йішілік. Спенсер оамны суін леуметтік дамуды негізгі факторларыны біріне жатызады, леуметтік эволюцияны себебі де, салдары да содан туындайды. Спенсерді ойынша, леуметтік организм ш негізгі органдар (институттар) жйесіне блінеді: реттеуші (басарушы), ндірістік (олдаушы) жне реттеп-таратушы (атынас жолдары, клік, сауда, т.б.). Тптеп келгенде, оны ойынша, бкіл леуметтік баылауды рей мен орыныш билейді. Спенсерді з леуметтануынан шыаран саяси доктринасыны мні мынада: леуметтік жоспарлау, леуметтік ауаттылыты орталытандыру жне оамды процестерге мемлекетті араласуы индустриалды оамда жеке бостандыа кепілдік беретін леуметтік эволюция мен прогреске кедергі келтіреді.

10.Э.Дюркгеймні леуметтанулы кзарасын, негізгі ебектерін, арастыран мселелерін айындаыз.Француз леуметтанушысыЭмиль Дюркгейм (158-1917) леуметтану ылымын дамытуа елеулі лес осты. Ол кптеген ылыми ебектер жазды,соларды арасында оны негізгі туындыларына « оамды ебек блінісі туралы», « зіне -зі ол салу», «леуметтанулы дісті ережелері», «Діни мірді арапайым формалары» жатады. Э.Дюркгейм оамды мірде болатын былыстарды индивидуалды жне психологиялы трыдан тсіндіруге арсы шыты.Бл кзарастар бойынша адамны мінез-лы мен жалпы тарихи процесті саналы трде ыну, психологиялы факторлар , яни адамдарды уестігі, талаптануы жне мдделері негізгі рл атарады.Ол зіні леуметтік реализм теориясында оамды былыстарды табиатын леуметтік факторлармен тсіндіру керек деп пайымдайды, индивидтерді, леуметік топтарды жне леуметтік институттарды зара рекет ету жйесі ретінде оам адамдарды мінез-лына, оларды сан салалы ызметіне талдау жасауды тп-тркіні, бастауы болады деп санады.Мнда леуметтік орта лкен рл атарады.Дюркгеймні леуметтік реализм кзарасыны негізгі ережелері осылар.Дюркгейм «социологизмні» басты принципі мен ерекшелігі –оны леуметтікті леуметтікпен тсіндіруінде еді.Бны мні-ндылытар мен идеяларды леуметтік нормаларда жзеге асуы мен леуметтік реттеушілікті ттасына айналуында. Э.Дюркгейм леуметтануды ылыми дістерін дайындауды олдаушыларды бірі болды. Мндай діс кезінде байыптылы, яни оамды мірдегі былыстарды тсіндіруде ата логикалы діс саталу керек, дейді ол. зіне дегейлерді негізін аланда оам дамуы туралы ойша, дерексіз теориялар жасауа кп кіл блінгенін жне оларды леуметтік факторларды зерттейтін ылыми діс зірлеумен аз айналысанын айта келіп, леуметтануды дісін дайындауды ола алады.Оны пікірінше леуметтану – леуметтік факторлар туралы ылым.Бл дегеніміз- адамдарды жымды санасы алыптастыран саяси , ы, мораль, діни жне баса да идеялар, нормалар мен ндылытар жне жекелеген индивидтерді осы идеялар, нормалар мен ндылытара сйкес алыптастыруа мжбр етушілік.Дюркгеймні ойынша социология рылымы ш негізгі саладан труы тиіс: морфология, социология жне жалпы социология. леуметтік морфология, анатомия тектес, оам алай рылан, оны рылымы кріністеріні материалды формалары: леуметтік йымдар, халыты рамы, оны тыыздыы, алып жатан аумаы бойынша орналасуы т.б. андай деген мселелерді зерттеумен айналысуы тиіс. леуметтік физиология оам тіршілігіні р тектес салаларын зерттеп, бірнеше дербес социологиялы теориялара блінеді: дін социологиясы, мораль социологиясы, ы социологиясы, экономикалы социология жне т.б. Ал соысы, жалпы социология алашы екі блімні жетістіктері мен тжырымдарын синтездейді жне біршама орта леуметтік задарды орнытырады.

11.М.Вебер леуметтануы: идеалды тип теориясын, дін леуметтануа осан лесін мазмндаызМ. Вебер зіні леуметтану зерттеулерінде тсіну, ыну дістеріне кп кіл аударуына байланысты, оны леуметтану теориясы «тсіну, ыну теориясы» деп аталады. Осыан орай ол натылы мірге сйкес методолгиялы, логикалы жалпы ымдарды алыптастырады. Бл оны «идеалды типтері» дісінде жасы крінеді. М. Веберді пікірінше, идеалды тип (яни, адалдыты лгісі шыармашылы иял, елес жемісі). Ол зерттелеті маызды былыстарды адамны ой – пікірі мен идеализациясы (яни, асыра дріптеушілік, шындыа теориялы бейнелеу – А. И.) негізінде жасалады.Идеалды тип дегеніміз, ол объективтік эмпирикалы (яни, тжірибелік) шындыты бейнелеу емес, бл зерттеуші алымны ойлануыны, ой – пікіріні жемісіні теориялы рылымы (яни, идеясы). Идеалды тип зерттеушіліріні наты материалды жйелеп реттеуді бейне – кестесі. Идеалды типтік рылымдар – бл ажетті былыстар мен процестерді жалпы тйінді ымдары. Мысалы, «капитализм», «экономикалы адам», «дін», «христианды», т.б.М. Вебер леуметтік стратификация (жіктелу) теориясыны негізін салды. Веберлік леуметтік стратификацияны лшемі бойынша жалыз ана экономикалы факторлар, яни меншік формасына ана емес, сонымен бірге оан саяси (кімет) жне статус, престиж (адір, бедел, мртебе), лшемдері олданылады. Осыан сйкес леуметтік стратификация (жіктелу) теориясы кп лшемді болуы ммкін деп тжырымдайды.Идеалды типте сол немесе баса былысты «мдени манасы»шоырланады, жне зерттеуші, сонымен одан арастырылатын объектіні алыс жне жаындыы аныталатын, критерийге олы жетеді. Солай, М. Вебер стемдікті «таза» ш типін бліп крсетті.Біріншісі стемдік етушілерді жне баынушылары рационалды мдделерімен себептелген, екіншісі – типті негізінде дстрлер жатар, шіншісі билікті сезімдік трыдан абылдауа негізделген. Осыан сай, стемдікті рационалды типіне ыты мемлекет сйкес келеді, онда е бастысы-за; стемдікті дстрлі типі дстрлерді мызымайтындыына негізделген (патриархалды оам); шінші тип – харизматикалы («харизма»-сый), онда стемдік етушілер баынушыларды здеріне иландыруа жне толы баылауа мтылады. Мысалы ретінде М.Вебер дниежзілік діндерді негізін алаушыларды есімдерін (Будда, Иисус, Мхаммед), лы олбасшыларды (Македонский, Цехарь, Напалон), крнекті саяхатшыларды.Осындай социология пніні жалпы тжырымдамасына сйкес М.Вебер дінді зерттеуге социологиялы ыайды спецификасын алыптастырады. М.Вебер трысынан социолог, теолог пен философа араанда дінні шыу кзі жайлы мселеге араласпау керек жне дінні андай да бір метафизикалы "мнін” орнатпай оны мір сру жадайын орнатып немесе проблеманы сену объектісіні шынайылыы, дай болмысы, т.б. жніндегі сратарды шешумен алмастыру керек. Басаша айтанда, дін социолог шін тек адамдарды леуметтік жріс-трысы дледенуіні ерекше трі ретінде ана ызы болады. Сонымен, М.Веберді ойынша социология дінні шынайылыы жне жаландыы, оны шыу кздері жайындаы мселесін озамай, кзарастарды діни идеялармен ынталандырушы серін зерттеумен, оларды оамды мірге серін анытаумен шектелуі керек. Бл ХІХ асырды соында сынылан маызды ережелер, брын кбіне дінді атеистік дниетанымды гіт шеберінде сынау шін эмпирикалы материал жасаумен айналысуа йреніп алан азіргі заманы социологтар шін айрыша зекті болып отыр.Дін социологиясыны пніне мндай баа беру дінні леуметтік ызметін Вебер бойынша тсіндіруге негізделеді. М.Вебер дінді зінде мдени жйені белгілерін сйкестендіретін леуметтік-мдени институт ретінде арастырды, яни білім саласын, символдары жне индивид пен оамны ндылытарын анытайды жне онымен бірге ол зінше леуметтік институт ретінде ызмет атарады.М.Вебер дінді ндылытарды бастапы негізі ретінде крсетеді жне осындай трыда ол леуметтік рекетке мн беруді е маызды амалдарды бірі болып табылады, оны маынасы мен масаттарын анытайды. Дл осыдан діни нсауларды негізінде адам мірінде болып жатан оиаларды брі з тарапынан мірлік маызды немесе маызды емес болып жіктелінеді. Дниеге діни тсіндірме беру ондаы баыт стану жне жріс-трысты реттеу ралы болып табылады. Дін дниені белгілі бір бейнесін суреттейді жне сонымен атар ндылытар мен нормаларды жйесін сынады жне солара сйкес бір рекеттерге тиым салынады, екіншілерге рсат етеді. Сонысымен ол адамны жріс-трысыны моралды нормаларын рады.Веберді дін социологиясыны таы бір маызды блігі - "шіркеу мен секта” араатынасын арастыруа келіп тірейтін, діни йымдар трлерін зерттеу.

12.М.Вебер леуметтік іс-рекет теориясы талдаыз.Вебер социологиясыны басты ымдарыны бірі леуметтік іс-рекет болып табылады. алымны зі оан мынадай анытама берген: “іс-рекет” деп біз (ішкі жне сырты сипатына, араласпауа немесе шыдай білуге саятындыына арамастан) рекет етуші индивид немесе индивидтер онымен субъективті мн-маынаны байланыстыратын адамны іс-рекетін атаймыз. “леуметтік” деп біз рекет етуші тланы немесе тлаларды шамалауы бойынша зге адамдарды рекетіне байланыстырылып, соан баытталан іс-рекетті атаймыз.Алайда адамдарды іс-рекеті мен ылытарын кптеген баса ылымдар атап айтанда тарих пен психология зерттейді. Таза социологиялы дістерді сапалы ерекшелігі неде? Е алдымен, социология адамдарды жалпы іс-рекетіні андай да бір жетілген жадайдаы кйін зерттейді. Оан оса оны баса адамдара баытталуымен атар, бір мнге ие болу мселесі де ызытырады. Мн ымы масат пен рал араатынасынан келіп шыады. Мндай араатынасты трлі нсаларын зерттеу Веберді леуметтік іс-рекеттерді жетілген типологиясын жасауына алып келді.гіме адам баласы іске асыратын кез келген іс-рекеттер мен ылытар осы зіндік эталондар арылы “лшене” алатынын, яни жаындауды жоары жне тмен дегейде трт жетілген типтерді біріне жатызылуы ммкін.Масата сай тымды іс-рекет - іс-рекетті е жоары дегейдегі тымды трі, ала ойылан масатты айындылыымен сипатталады, оны стіне дл осы масата жетуді амтамасыз ететін тымды ойластырылан ралдар да осыан кіреді.ндылыа сай тымды іс-рекет - леуметтік іс-рекетті жетілген типі, ол ндылыты толытыына сенуге негізделген ылытарды жзеге асыруды білдіреді, яни бл жерде масат ретінде іс-рекетті зі болады. ндылыа сай тымды іс-рекет, Веберді ойынша, белгілі бір талаптара баындырылан, ал оларды станып отыруды индивид зіні борышы деп есептейді.Дстрлі іс-рекет - дстрді стану негізінде алыптасатын іс-рекет, яни мдениетте алыптасып, осталан, сондытан да іс жзінде тымды ойластыруа жне сынауа жатпайтын іс-рекетті андай да бір лгісіне еліктеу.Жан азабына сай іс-рекет - барлы іс-рекет трлеріні ішіндегі е аз ойластырыланы. Оны басты сипаттамасы - орыныш, шпенділік, ашу, марлыты жне т.б. ршуі сияты белгілі бір эмоционалды кй болып табылады. Жан азабына сай іс-рекетті “мні” алдымен пайда болан эмоционалды шиеленісті тез арада басуында, бседетуінде.

13.азастандаы леуметтану ылымыны даму баыты жне кезедері. леуметтануды ылым ретінде пайда болуына алдымен леуметтік-саяси жне леуметтану идеяларын алыптастыратын леуметтік ойды даму кезеі негіз болан. леуметтану ойы оам, оны зара байланыстары, леуметтік атынастар, леуметтік шынайылыты теориялы конструкциясыны рылымы туралы кзарастарды, ымдарды жиынтыын білдіреді, ол белгілі бір тарихи уаыт ішінде белгілі бір леуметтік-саяси жне экономикалы жадайларда алыптасады. Ол задарды, механизмдерді, зерттеу амалдарыны айын ресмиленген жне ата жйесін алыптастыруды негізі болып табылады. азастандаы леуметтік ой алыптасуыны аза халыны оамды жне леуметтік болмысыны, дниетанымыны, леуметтік ндылытар жйелеріні айрыша нысандарына байланысты зіндік ерекшеліктері бар. ХІХ асырдаы ХХ асырды басындаы леуметтік жне леуметтік-саяси ілімдер алыптасуыны объективті шарттары мынадай факторлар болды: 1) рухани ктерілу - мдениет, тарих, жаратылыстану, дебиет ркендеді, сондай-а халыты саяси жне леуметтік санасы сапалы жаа дегейге ктерілгені атап тілді; 2) леуметтік-саяси даму - азастандаы патшалы отаршыл-ды саясат кімшілік, сот нормалары арылы оамды рылымны дстрлік нысаныны згеруіне кеп соты. ХІХ асырды аяында азастанны оамды ойында аза аартушылыы алыптасты, оны жарын кілдері Шоан Улиханов (1835-65), Абай нанбаев (1845-1904), Ыбырай Алтынсарин (1841-89) болды. аза аартушылыыны философиялы мрасы азастан ылымында кеінен зерттелген, онда аза аарту ісіні екі кезеі арастырылады:

1. Классикалы кезе - Ш.Улихановтан, А.нанбаевтан жне Ы.Алтынсариннен бастау алады;

2.Дамыан аарту ісі кезеі. Оны кілдері: М.Сералин, С.Торайыров (1893-1920), С.Днентаев. азастандаы леуметтану кзарастарыны алыптасу процесі Батыс Еуропада леуметтануды ылым ретінде алыптасуымен атар жрді. аза ойшылдарыны теориялы мраларын шартты трде ш баыта блуге болады. Бірінші баыт Ыбырай Алтынсаринні, Шкрім дайбердиевті, Ахмет Байтрсыновты (1873-1938) білім (білім беру) леуметтануы саласындаы ебектерімен жне ызметімен байланысты. Олар білімді, оны леуметтік маыздылыы мен ндылыын насихаттауды масат етті. Ыбырай Алтынсарин бл проблемаа адам жасыны психологиясы мен леуметтік педагогика трысынан арады. Шкрімні философиялы, леуметтанушылы, психологиялы кзарастары оны “ш аны” атты ебегінде крсетілген, онда ш стті бліп арауа болады: 1) Шкрім Батыс Еуропа ойшылдары-ны ебектерін сын кзбен зерделеп, Спенсерді, Конттû ебектерін талдайды, оларды кзарастарына атысты станымын білдіреді; 2) дамыан халытарды білімдерін з халына жеткізуге рекеттенеді; 3) аиат ылымды іздеу - баса жат проблемалардан бас тарту деп есептейді. ылыммен еркін, жалтатамай шылдану ажеттігін айтады. Екінші баыт - таныммен, танымды ызметпен, танымды белсенділікпен жне оларды дамуыны белгілі бір леуметтік институттарды наты ызметімен штасуына байланысты. Бл кезеде аза даласында мектептер ашыла бастады, оамда Ыбырай Алтынсаринні есімімен тікелей байланысты білім беру жйесіні институттану процесі басталды. Оны аартушылы ызметіні ерекшелігі мектеп ашумен шектеліп оймай, оытуды дидактикалы принциптерін жасаанында, инспекторлы баылауды негізін алап, малімдер даярлау жйесін енгізуінде. шінші баыт - “Адам дниені алай танып біледі” атты сауала жауап іздеумен шылданды. Білім берудегі леуметтану бл проблеманы кейбір ырларын з зерттеулеріні пні ретінде арастырады. Осы трыдан аланда Шкрімні “ш аны” атты ебегі аталмыш проблеманы зерттеу ралы болып табылады. Тменгі саты - бей-берекеттік жне жарым адам. Ортаы сатысы - тланы материалды молшылыы мен рухани тепе-тедігіні йлесуі. азаты классикалы аарту ісінде проблемалар мынадай бліктерге блінеді:

адам, оны леуметтік мні;

білім, білім беру, ылым;

леуметтік-мдени ндылытар жйесі;

оамны леуеттік ммкіндіктеріні крінісі ретіндегі жеке адамны леуметтік-экономикалы жне саяси ызметі, адам тыныс-тіршілігіні механизмдері, тсілдері мен дістері.

14. Ресейдегі леуметтану ылымыны даму кезедері. Ресейдегі леуметтану ойыны алыптасуы мен дамуы XIX асырды екінші жартысы мен XXасырды лесіне тиді. Дниежзілік леуметтану ылымыны дамуына Ресейлік леуметтанушылар да белгілі бір млшерде з лестерін осты. Соны негізінде Ресейде Батыс леуметтанушыларын бетке стап,алыптасан бірнеше мектептер мен баыттар пайда болды. Оларды кзарастары мен ілімдерінде састытар мен айырмашылытар баршылы.Сол себепті Ресейдегі леуматтануды дамуын 2 кезеге бліп арастырса болады.XX - 2 жартысындаы Ресей леуметтануында алыптасып, дамыан леуметтанулы ілімдерге кіл ойылды .XX-да осы елде леуметтануды даму процесіні алай жргені сз ітіледі.Ресейде леуметтану ылымы саласында зерттеулер жргізген кптеген ойшылдар шыты. Олар р трлі леуметтану баыттары мен аымдарын алыптастырды. XX - 2 жартысындаы алымдарды айтып кетсек, олар Л.И.Мечников, А.И.Стронин, П.Ф.Лилиенфельд, П.Л.Лавров, Н.К.Михайлоский, М.Бакунин, П.Кропоткин, Е.В.Де-роберти мен Н.И.Кареев, М.М.Ковалевский, К.Маркс ж/е Ленин болып табылады.оларды кейбіреулеріне тоталып кететін болса,Географиялы идеядаы баыт географ-алым рі леуметтанушы Л.И.Мечниковты ебектерінде байалады. Л.И.Мечниковты леуметтану теориясы трысынан арастыран мселелері оны «ркениет ж/е лы тарихи зендер » деген ірі ебегінде баяндалады. Социал-дарвинизмні леуметтік задылытарды механикалы тіршілік шін крес заына састыру тжырымдамасын жоа шыарып, зерттеуші леуметтануды наты ылыми пнге айналдыруды кздеді.леуметтануды дниедегі бір клеткадан бастап, адамдарды ндірістік кооперацияларына дейінгі ынтыматастыты бкіл былыстарын амтыан ылым ретінде анытап,Л.И.Мечников оам мен биологиялы организм арасындаы німдер састыын пайдалануа баыт сынады, сонымен атар ол арапайым биологиялы редукционизмді жоа шыарды.Ресей леуметтану дстрінде органикалы деп аталан баытты кілдері А.И.Стронин (1826-1889) ж/е П.Ф.Лилиенфельд (1829-1903) ызыты ережелерді алыптастырды. А.И.Стронинні биолог- редукционизмі механицизммен бірігіп, оны леуметтану тжырымдамасыны эвристік шектеулігін негіздеді. Соан арамастан оны бірнеше теориялары Ресейді интеллектуалды ой пікірінде белсенді пікір тартыстарыноятты,одан рі леуметтанулы теорияларды дамуына сер етті.леуметтануда органикалы баытты пн ретінде жатаушы «Болашаты л-к ылымы туралы ойлар » атты кітапты авторы П.Ф.Лилиенфельд болды.оамды табиатты барлы организмдері сияты мір сретін шынайы организм іспетті арастыра отырып, П.Ф.Лилиенфельд л-к задар л-к кштерді ж/е табиаттаы органикалы кштерді арасындаы рекеттерді састыру жолымен шыарылуы ммкін деген орытынды жасады.М.Бакунин оам дамуыны бкіл эконои-, саяси,рухани процестерін мемлекет реттейтін «мемл-к социализмді» сына алды.Оны пікірі б/ша, мндай социализм зіні негізсіздігін толыымен крсетті. «Реттеушілік» ж/е «деспотты» боландытан социализм кпшілік халыты ажеттерін ж/е зады талаптарын анааттандыру мратынан шалайда трды.XX-ы Ресей леуметтануыны дамуы.азан ткерісінен кейін Ресейде леуметтану ылымыны дамуы шиеленіскен арама-айшылыты жадайда жрді.Онда институттандыру прцесі жрді. Кеес кіметіні алашы жылдарында леуметтану ылымыны рлеуі байалды. леуметтанулы зерттеулер жргізілді ж/е леуметтану кафедралары рылды.Жоары оу орныны осындай блімі Петроград пен Ярослав университеттерінде жмыс істей бастады.1919ж Социобиблиографиялы институт ашылды.Сол жылы инстит- директоры К.М.Тахтарев бл институтты Ресей леуметтану институтына згерту туралы мселе ктерді.М.М.Ковалевский атындаы Ресей леуметтану оамы з жмысын айта жаластырды. Оны траасына Н.И.Кареев таайындалды. Петроград университетіні маызды буыны саналатын оамды ылымдыр факультетіні атарында елдегі алашы леуметтану блімі 1920ж ашылып оу процесіне орысты ірі леуметтанушылыры тартылды.Осы леуметтану блімін басару ісі Сорокинге тапсырылды. Осы жылдары негізінен теориялы мселелр арастырылан кптеген леуметтанулы дебиеттер баспалардан жарыа шыты. Мысалы : П.А.Сорокинні, Н.А.Бухаринні, Н.А.Салбнскийді, В.М.Хвостовты , т.б. шыармаларын айтуа болады.П.А.Сорокин марксистерді оамны л-к рылымыны бкіл проблемасын топтара блумен шектелуін сынады, адамдар арасындаы жойылмайтын сапалы згешеліктерге байланысты тапсыз оам орнатуды (принципі ммкін емес ) екендігін де айтты. Марксизмге адал К.М.Тахтарев,С.И.Солнцев, т.б. елеуметтанушылар оамынын таптара блінуі шешуші рл атаратындыын атап крсетті, таптарды шыуы мен эволюциясын Спенсер мен Дюркгейм трысынан тсіндірді.А.А.Богданов пен Н.И.Бухаринні таптар тжырымдамаларыны негізіне оамны л-к-тапты рылымын алыптастыратын техникалы-жымды атынастар оамды ебек блінісінде басарушы ж/е атарушы болады деген тсініктер алынды. Мндай бліну тіптен л-к йымдар- нышаны крініс берген жерлерді брін де болатын болды. Сондытан таптар оамны табии ж/е ажетті элементі деп танылды.Кеестік леуметтануды «екінші рет дниеге келуі» 60-ж болды. Шет елдердегі леуметтануды арынды дамуы мен кейбір субъективтік жадайлар бан негізгі себеп болан еді. 30-60ж аралыында Кеес оамында леуметтанулы ойды дамуында біратар зіліс болды.леуметтануды жандана бастааны,ылыми пн ретінде алашы еске алынуы 1955ж басталды. Академик В.С.Немчинов зерттеу пні- оамны дамуы дей отырып, леуметтануды философиялы білімні бір саласы ретінде сипаттады.Бдан кейін 1965ж леуметтану оам дамуыны задары мен озаушы кштері туралы ылым ретінде айындалды