О.Контты оам дамуыны кезедерін сипаттаыз. 5 страница

37. ы леуметтануыны пні.леуметтану мен ы леуметтануыны таным объектісі біреу - леуметтік былыстарды зерттеу, оларды ішкі озаушы тетігін, тіршілік ету задылытарын ашу. ы леуметтануы ыты оамды атынастара, леуметтік субъектілерді зара рекеттестігіне, леуметтік жйені алыптасуы мен атаратын ызметіне ыпал жасауын арастырады. Ол оамды бірттас жйе ретінде арастырып, осы бтіндікте, оамды атынастарда ыты кбылыстарды алатын орнын, оны леуметтік жйені бірігуіне немесе ыдырауына ыпал ететін маызды факторларды бірі ретінде талдау жасайды. Демек, кы леуметтануыны масаты дайындалатын ыты млшерді, институттарды жне ттас аланда ыты леуметтік шарттылытарын ашып жне длелдейтін шын, аиатта бар оамды атынастарды тере талдауын талап етеді. Біра оамды атынастарды дамылсыз жетілу дерісіне, траты згеретіндігін ескеріп, дамуды да баыттарын анытау керек. Ал мндай талдау ыты тиісті саласыны дамуын болжайтын, негізін алауа жне оамны дамуыны белгілі кезеіне сйкес нормалар мен институттарды руды дайындауа ммкіндік береді. Бл - ы пен оамды атынастарды арасындаы байланыстарды бірінші баыты.Екінші баыта ы пен леуметтік былыстарды араларындаы зара байланысына жататын талдау - ол леуметтік рекет пен ыты леуметтік тиімділігін, оны институттары мен нормаларын зерттеуді жатызамыз. Бдан леуметтік жйені дамуындаы жне жеке адам мен институттарды леуметтік рекеттестігіндегі кыты пайдалы, не теріс сер коэффиценті андай екені аныталады.ыты йарымдарды тиімділігі мселесі оларды леуметтік шарттылыы мселесінен маыздылыы ешбір кем емес. ыты тиімділігін анытау дегеніміз ол бзылан мдделерді алпына келтіруде, ы бзушыны жазалау мен оны тзеуде, намсыз ылытарды алдын алуда, бкіл халыты ыты санасын алыптастыруда т.т. оны з масаттарына жетудегі абілеттілігін длелдеу. Яни, е аырында ыты емес былыстара, шын атынастара ыты млшерді аншалыты тиімді ыпалы болатынын анытау ажет. ыты леуметтану леуметтік-ыты былыстарды эмпирикалы зерттеулеріне сйеніп, осымен айналысуы тиіс. леуметтануды зерттеу пні оамды атынастарды алыптасуы мен дамуына ыпал ететін леуметтік озаушы кштерді зара рекет ететін жйесі мен тетігі болып табылады. Ал ы леуметтануы з аясындаы ыты былыстара сер ететін леуметтік былыстарды брін амтиды. Яни ы леуметтануы бкіл оамды шындыты, жымды іс-имылдарда айын жне кзге тсетін кріністерден бастап, одан рі материалды болмыста бейнеленетін былыстарды брін зерттейді. Осы аталанны біріншісіне жаа оамды йымдар, кнделікті тжірибе жне дстрлер немесе мінез-лыты жаа лпеттері жатады. Екіншісіне кеістіктегі кытык институттарды крылымы кіреді.

38.Тла леуметтенуіні ыты факторлары.ыты леуметтендіру білім алу мен тжірибе беру арылы теді. йрету арылы леуметтену брінен брын леуметтік рлдерді, саяси жне ыты жйені белгілі клемдегі аса керекті ережелеріне сыйластыты, рмет сезімін білдіріп дадыландыратын млшерлерді тану мен игеруге негізделеді. Бл деріске саяси жне ыты млшерлерді, оамды жне саяси институттарды, оларды міндетті ызмет атару тетігін білу кіреді. Осындай білім байлыы оиалар рбуін, барысын тсінуге жне зіні азаматты парызын орындауа ммкіндік береді. Бл жадайда дара тланы алан білімі бастапы жорамалдарды згеше жиынтыы есебінде сынылады. Біра бл деріс объективті сипатта болуы ммкін емес, йткені тланы тйсінуі бейтарап болмайды. Пн туралы кез келген ымдар, р трлі тсініктер кабылдаушы адамны тжірибелік ндылытар жйесімен аракатынаста болуымен аныталады. Жеке адамны зі оларды ттастыа біріктірілген трде мегеруге жне оып білуге рекет жасайды жне зіні баалау жйесіне сйенеді. Тжірибе беру арылы леуметтендіру тланы леуметтік саяси жне ыты жріс-трысыны жне іс-рекетіні жемісі ретінде крінеді. Адам атаратын міндетті ызметтері арылы оамны йымдастырылуыны р алуан аидаларын жне саяси басару тртібін жете ына бастайды. Тжірибеде ол игерген млшерлер мен ндылытарды дрыстыын сынай алады. Жеке тжірибеде кргені мен жазылан млшерлерді араларындаы алшатыты тередігі оны алашы станымдарына ай баытта ыпал ететінін крсетеді: олар лсіреп, млдем згереді, не кшейеді. Білім алу жне тжірибені иеленумен атар, бейнелі трдегі леуметтену арнасы сана мен жріс-трысты алыптасуына маызды ыпал жасайды, яни жеке адамны тікелей тжірибесі мен оудан баса жолы болатын ыты леуметтенуді трі. Бл жадайда тланы тсініктері зі кіретін партия тобыны, тапты, таы баса ауымдасуларды мшелеріні пікірлері, баалаулары, сырты ыпала берген жауаптары арылы алыптасады. Солай алыптасан ымдара - “ел”,“отан", “лт”, "отбасы” т.с.с. бейнелі сздерге саяси, ыты, леуметтік маына беріледі. Ол р ауымдасу трысынан зіндік мнге ие болады жне оны дл осы дегейде зерттеу керек. Тла зіні баса пікірлермен араатынасыны маына жйесін белгілеп, зіні саяси жне кыты ойлауындаы р трлі тсініктер мен ымдарды ассоциативті (ойда байланыстыру арылы) біріктіріп трады. Дерексіз ойлауды діреті сол, кей кезде тла наты тжірибемен байланыстырмай, сезу арылы леуметтік-ыты ажайыптарды кез келгенін тйсінуге абілетті. Себебі, барлы ымдарды маынасын брын танылан баса саяси жне ыты шындыты былыстарымен жанама трде ойша байланыстырады. Біра ешандай тсінік, тіпті те дерексізі де, айналадаылара жайдан-жай туелді болып табылмайды. Даралы леуметтік жне баса да тсініктерді брі де, рбір жеке адамны зіні даму сатысына лайыты, тжірибені жне саяси, рі кыты ойлау задарына сай рдайым згертілген жне тадалып алынан кйде алыптасан. Адамны мні оаммен бірге згереді жне дамиды. Оны оама енуі, осылуы р трлі леуметтік ауымдасулар, жіктер, топтар арылы теді жне осыан байланысты сан алуан леуметтік жйелерге енгізіледі. Бл жйелер адама ыпалын тигізеді. Біра адамны дниетанымыны згешелігі табии ерекшіліктерді негізінде алыптасады. Адам зіне ана тн станымдар мен ндылытарды, ойлау таптаурындары мен жріс-трысты алыптарыны, сйіспеншілікгер мен жек крушіліктеріні, масаттары мен ниеттеріні, нанымдары мен теріс тсініктеріні кешенін, жиынтыын иеленеді. Бл адамны балалы шатан бастап андай леуметтік ортада, отбасында, кшеде, мектепте жне т.б. скенін бейнелейтін жадайларды крсетеді. леуметтік ортаны згеруіне бейімделу аымында адамны немі згеріп, дамуына сері тиеді. леуметтену жеке адамды оамны леуметтік маызды ерекшеліктері мен леуметтік атынастарыны тлада айын

39. леуметтік рылым жне леуметтік жйе тсінігі.леуметтік рылым оамды жекелеген, бір немесе бірнеше белгілер белгілер негізінде біріккен абаттара, топтара объективті блуді білдіреді. Бл – элементтерді леуметтік жйедегі траты байланысы. леуметтік рылымны негізгі элементтері болып алеуметтік ауымдастытар (таптар, лттар, ксіпкерлік, демографиялы, территориялы, саяси топтар) табылады.
леуметтік рылымны болу мен даму механизмдері адамны іс-рекеті жйесінде жасырулы. Адамдар тіршілік ету шін белгілі бір оамды, е алдымен ндірістік атынастара тседі, топтара блінеді, кооперацияланады, функцияларын бледі. Топтарды алыптасу процесі шін леуметтік айырмашылытарды тере кзі ретіндегі ебекті оамды блінуі маызды болып табылады. леуметтік рылым – бл адамдарды беделіндегі, мір сру жадайындаы жне мір сру тсілдері ретінде бейнеленген жйе.
леуметтік рылымны дамыандыыны крсеткіші болып оны ртрлілігіні дрежесі, яни байланыс тсілдеріні ртрлілігі табылады.
леуметтік рылым рашан бір де біріні басымдылыы жо кптеген факторларды нтижесі болады. Наты жадайларды кейбір белгілер алдыы шетке шыады, немесе, маыздылыынан айрылады. леуметтік рылымды алыптастыруда е маызды ретінде ндіріс тсіліні басымдылыын мойындай отырып, біз оны абсолюттендіре алмаймыз. леуметтік жйе – бейндірістік аяны білдіретін салалар жйесі. леуметтік жйе салаларыны рамы осы ая салалары жіктеліміні згеруіне сйкес ауысып отырады. азастан Республикасыны Статистика жніндегі агенттігіні жіктеліміне сйкес бейндірістік ая салаларды 2 тобын амтиды:
жымды ажеттіліктерді анааттандыратын салаларды (геология жне жер ойнауын барлау; су шауашылыы; басару, ылым жне ылыми ызмет крсету, несиелендіру, т.б.)
ызмет крсетуі халыты мдени-трмысты жне леуметтік ажеттіліктерін анааттандыратын салаларды (трын й-коммуналды шаруашылы, трмысты ызмет крсету, білім беру, мдениет пен нер, жолаушы клігі мен байланыс, денсаулы сатау, леуметтік сатандыру, т.б)
Б-ны халыаралы жіктегішіне (Халыаралы стандартты шаруашылы жіктелімі) сйкес ызметті барлы салалары ызметті белгілі бір трін амтитын 10 салаа блінген, олар: кен азу нерксібі, деуші нерксіп, ауыл жне орман шауашылыы, ашылы пен балы аулау, электртехника, газ жне су шауашылыы, рылыс, ктерме жне блшек сауда, аржы, сатандыру, жылжымайтын млікпен жасалатын операциялар, коммерциялы ызметтер (20 трі бар), клік, ойма шауашылыы жне байланыс (20 трі бар), коммуналды, оамды жне жеке басылы ызмет крсету (49 трі бар), т.б. Халыаралы жне отанды жіктелім арасында елеулі айырмашылы бар. азастанны нарыты атынастара кшуіне байланысты, бл атынастар оамды ндірісті сипаты мен рылымына ыпалын тигізеді. Сондытан азіргі кезде басару тжірибесінде “леуметтік ая”, “бейндірістік ая” ымдарымен атар “леуметтік инфрарылым” (сауда, оамды таматандыру, халыа трмысты ызмет крсету, денсаулы сатау, білім беру, леуметтік амсыздандыру нысандарыны жиынтыы) ымы да олданылады

40. жат талдау дісі .жат деп – адамны белгілі бір материала тсірген мліметтерді сатап, керек кезіндеалып олдану шін ран арнайы затын айтамыз. жат олжазба, таса басылан мтін, баяндаманы стенограммасы, магнитофон жазбасы, фотосурет, сурет, кинофильм, видеожазба кйінде болуы ммкін. Мліметті жазып алу, беру жне сатау шін микрофильм, микрофиша, компьютер дискеті, лазер дискасы жиі олданылады.

жаттарды трлі белгілеріне арай жйелеуге болады. Мліметтерді тіркеу тсіліне арай тмендегідей блінеді:

1. Жазба жаттар (іштей таы вербальды жне статистикалы болып блінеді). Вербальды жазбаша жаттара – кітап, хат, баспасз, ал статистикалыа – халы санаыны, леуметтік срауды мліметтері, елді немесе айматы экономикалы жне леуметтік даму крсеткіштеріні статистикалы материалдар жинатары т.б. жатады.

2.Фонетикалы, яни есту арылы абылданатын жаттар (грампластинка, лазер дискасы, магнитофон жазбасы, радио хабарлары).

3. Иконографиялы жаттар (картиналар, фотосуреттер, видеожазбалар).

жаттарды талдауа алыпа тспеген (сапалы) жне алыпа тскен (сапалы-санды) дістер олданылады. Сапалы талдауда жаттар оылып, оны мазмны логикалы операцияларды пайдалана отырып тсіндіріледі. Яни талдауды сапалылыы субъективтік (зерттеушіны білімі, абілеті т.б.) жадайлара тікелей байланысты. Осы субъективизмнен арылу масатында жаттарды талдауды алыпа тскен тсілдері жасалып, ол контент-талдау деп аталады. Оны дамуы мен кеінен таралуына апаратты процестерді баралы сипат алуы, осыан байланысты ке ауымдаы мліметтерді талдау ажеттілігі маызды алышарты болды. Контент-талдау алашында баралы апарат ралдарын зерттеуге олданылса, кейіннен бл діс ке тарап, леуметтік мірді баса салаларында, жаттарда олданыла бастады.

Сонымен, осындай дістер арылы жиналан алашы социологиялы апараттар талданып, орытылып жне ылыми интерпретацияланады. Респонденттерді барлы жауаптары (анкета, схбат бланкілері) алдымен тексеріліп, математикалы жаынан деліп, зерттеуде берілген ажетті трлеріне арай топтастырылады.

орытындылау нтижелері социологиялы апараттар деп аталады.

Соынан социологиялы зерттеу нтижелері бойынша есеп растырылады. Ол есеп ылыми орытынды мен сыныстардан трады. Есепті бірінші блімінде зерттелінетін проблема, срыптау сипаты, апараттар жинау дістері, зерттеуге атысушылар саны крсетіледі. Екінші бліміндегі зерттеу объектісі леуметтік-демографиялы белгісіне арай сипатталады. Ал есепті келесі блімі бадарламада крсетілген болжамдара жауап іздеуге арналады. Есепті тіркемелері бадарлама, жоспар, анкета немесе схбат бланкілері, компьютерлік таблицалар, кестелерден т.б. трады.